Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
onun tərəfindən təyin edilirdilər və onların adları Qaraçinar dəstəsinin Bakıda yerləşən keçmiş rəisi podpolkovnik Pnakadzeyə yaxşı tanışdır. 1917-ei ildə Türkiyə cəbhəsindən qayıdan rus eşolonlarını güllələyən müsəlman quldur dəstəsinin başında Rəfıbəyov dayanmışdı. Rəfıbəyovun fəaliyyəti haqqında daha ətraflı məlumatı onun dəftərxanasının keçmiş rəisi Konstantin Vladimiroviç Qrabovski verə bilər.” Həmin ittihamla bağlı münasibətini bildirən Xudadat bəy bunların haradan qaynaqlandığını, nə məqsədlə deyildiyini yaxşı başa düşürdü və ona görə də özünü az da olsa, müdafiə etməyə çalışırdı: “Mənim fəaliyyətlərim barəsində rəy və xasiyyətnaməni isə yalnız ermənilər deyil, mslar, almanlar, gürcülər, yəhudilər və digər millətlərdən olanlar, həmçinin Həmkarlar ittifaqı, Gəncə həkimlər ittifaqı. Qızıl Xaç kimi təşkilatlar da verə bilər. Qatı daşnak olduğu üçün dəfələrlə türməyə salınmış Babakevxyansm ərizəsinə gəlincə, o tamamilə vecsizdir və həqiqətə uyğun deyildir.” Ancaq onu da yaxşı başa düşürdü ki, müstəntiq Safıkyana və onun kinlilərin himayəçisi olan bolşevik hakimiyyətinə bütün bunların heç bir təsiri ola bilməzdi, çünki Gəncə valisini ən yüksək cəzaya məhkum etmək qərarı artıq bu proses başlanmazdan, həbs qərarı qəbul olunan andan verilmişdi. Bu qərarı ən yaxşı halda bir neçə gün və uzağı bir-iki həftə uzatmaq olardı. Sonra isə Gəncə üsyanı gəlirdi və bu üsyanın başlanması Xudadat bəyin ölüm hökmünü mütləqləşdirməklə, onu bolşevik məntiqi ilə tamamilə ədalətli bir qərara çevirirdi. Onun vali olduğu şəhərdə üsyana hazırlıq işləri gedibsə və o, bu hadisədən cəmi iki həftə əvvəl həbs olunubsa, daha hansısa dəlil-sübut toplanmasına ehtiyac qalmırdı. Ancaq hələ mayın 24-ü gəlib çatmamışdı və düşmən obrazını yaratmaq üçün bu ittihamların yerinə başqalarını düzüb- qoşurdular. Sovet hakimiyyətinin lap sonrakı on illiklərində də qüvvədən düşməyən bir prinsip özünə yaşamaq hüququ qazanırdı: “Təki insan olsun, maddə tapmaq asandır”. 8-ci xüsusi bölmənin rəis müavini Kobsev Xudadat bəy Rəfıbəyovun mənzilində axtarış apannaq barədə 125 saylı order imzalayır. Bu orderlə elə həmin gün (12 may 1920-ci il) Xudadat 145 bəy Rəfıbəyovun mənzilində Qriqoryan və Kobsev tərəfindən İsmayılzadə, Əsgərbəyov, Əmirovun iştirakı ilə axtarış aparılır. Nəticədə bir neçə silah, o cümlədən türk mauzeri № 44 677, rus tüfəngi № 17715, ordu şaşkası, rus tüfəngi № 97852, rus tüfəngi №18838, Kolt pulemyotunun lüləsi, patrondaş, tapança, naqan №59287, naqan sistemli tapança №18950, Brauninq sistemli tapança №09732, rus naqanı üçün 26 güllə, Brauninq kiçik həcmli №40658, onun üçün 25 ədəd güllə, 6 ədəd başqa güllə və müxtəlif yazışmalar tapılıb müsadirə edilir. Gəncə qubernatorunun həbsində ermənilərin xüsusi canfəşanlıq nümayiş etdirmələri, onun barəsində yeni hökumətə dalbadal donoslar ötürmələri, hətta mənzilində axtarışın Qriqoryanın rəhbərliyi altında aparılması və onlarla bu sayaq faktlar da Xudadat bəyin həbsinin hər şeydən əvvəl siyasi motivlərlə bağlı olduğunu inkar etməyə əsas vermir. Ermənilərin ona qarşı açıq düşmənçilik bildirmələrinə, hər vasitə ilə məhv edilməsinə çalışmalarına gəlincə isə, bu sadəcə doğma xalqının erməni daşnakları və başqa tör-töküntülərdən müdafiəsi yolunda qeyrət göstərmiş bir türk oğluna qarşı patoloji nifrətdən, milli ədavət hisslərindən başqa bir şey deyildi. İndi bolşeviklərlə əlbir olmuş ermənilər birincilərin daha çox siyasi, özlərinin isə milli məqsədlərinin reallaşması naminə gələcəkdə böyük sovet imperiyası yaradacaq qüvvələrin əlində vasitəyə çevrilməyə razılaşmaqla intiqam planlarını gerçəkləşdirməyə başlamışdılar. Xudadat bəy kimi şəxslər məhv edilməyə məlıkum idilər, çünki onlar Azərbaycanın müstəqilliyinə xidmət göstərməklə həm Qafqaz xalqlarına azadlıq vədlərindən başqa heç nə vermək fikrində olmayan bolşeviklərin, həm də Azərbaycanı parçalamaqla yeni-yeni torpaqlar ələ keçirmək istəyən daşnakların arzulan əleyhinə çalışmışdılar. Baxmayaraq ki, Xudadat bəy heç bir siyasi partiyanın üzvü deyildi və milli mənafelərə xəyanət etməyəcək hər hansı milli qüvvə tərəfindən təşkil olunan hökumətdə bir çox vəzifəni tutmağa həm savadı, həmtəcmbəsi imkan verərdi, yəqin ki, belə təklifdən özü də imtina etməzdi. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, o, yenə də siyasi düşmənlər cərgəsinin önündə dayananlar arasında idi, çünki yeni hökumət milli ideyalardan 146 tamamilə uzaq məqsədlərə xidmət edirdi. Məhz bu səbəbdən də istintaq qovluğunda deyilən kimi “Gəncədə yaşayan, ailəli, üç uşaq atası, evi və bağı olan, bitərəf. Universitet qurtarmış, 43 yaşlı Rəfıbəyov Xudadat bəy ... qatı düşmən idi.” “Qatı düşmən idi”, çünki bir vaxtlar milli hökumət quruculuğuna mane olan hər cür düşmən hərəkətlərinin qarşısını qətiyyətlə almışdı. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövlətinin möhkəmləndirilməsi və tərəqqisi naminə vicdanla, sədaqətlə xidmət göstərmişdi. “Cənab Hərbi nazirin 21 aprel 1919-cu il № 1663 məktubunu bununla bərabər göndərir Zati alilərinizə bu məsələyə xüsusi diqqət yetirmənizi, ordunun bolşeviklərin zərərli təbliğat və siyasətindən qorunması, həmçinin bu bəlanın qarşısının alınmasında hərbi rəislərə hərtərəfli köməklik göstərilməsində ən qəti tədbirlər görmənizi təklif edirəm.” Bunlar Daxili İşlər naziri əvəzi Ağabəyovun Xudadat bəy Rəfıbəyova 17 may 1919- cu ildə göndərdiyi 118 saylı məxfi məktubda qeyd olunub. Bolşeviklərin əlində nəinki bu cür məxfi hökumət sənədləri, həm də həmin tapşırıqların bu gün ittiham edilən şəxs tərəfindən necə yerinə yetirilməsi barədə müfəssəl məlumatlar var idi və Xudadat bəyin həbsinə fənnan verilməsi üçün başqa bir dəlil-sübuta ehtiyac qalmırdı. 15 may 1920-ci ildə 32-ci diviziyanın nəzdindəki 8-ci xüsusi bölmə 1087 saylı məktubla bərabər “nömrəsiz işi, həbs edilən keçmiş qubernator Xudadat bəy Rəfıbəyovla birlikdə” 11-ci ordunun inqilabi şurası yanındakı xüsusi şöbənin sərancamına göndərir.” Mayın 17-də ünvanda qeydİ5^atdan keçirilmiş sənədi bölmənin rəisi və katibi imzalayıb. İşdə saxlanılan materiallar arasında Çaykənd kənd cəmiyyətinin sədrinin adından 32-ci diviziya yanında 8 №-li xüsusi şöbənin rəis müavininə 13 may 1920-ci ildə yazılmış bir sənəd ətraf ərazilərin erməni sakinlərinin Xuxadat bəyi özlərinə həqiqi düşmən hesab etdiklərini və onun həbsi üçün dəridən qabıqdan çıxdıqlarını bir daha təsdiqləyir: “Məlumat verirəm ki, (hansısa kəndin) xristian əhalisinin rəhbərliyi və inkişafı barədə tapılan 147 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|