Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
bacarıqlı olmasına (3 illik iş yerindən aldığı zəmanət) verilən qiymət deyildi, hansı ailədən çıxması da öz rolunu oynamışdı. Ancaq Xudadat bəy ömrünün sonuna qədər bu və ona göstərilən başqa daha böyük etimadlardan sui-istifadə etmədi, əksinə nə qazandığı biliklərlə, nə təcrübə ilə kifayətləndi, infkan düşdükcə öz elmi səviyyəsini, tibbi və başqa sahələrdəki təcrübəsini yüksəltməyə, soyadına layiq olmağa çalışdı. Tibbi təcrübəsini artırmaq imkanlarından birindən o, 1912-13-cü illərdə Sankt- Peterburqda İmperator Kliniki İnstitutunda 6 ay məşhur professorların apardığı 12 ixtisas kursunun dinləyicisi olarkən bəhrələnmişdir. O zaman öz dinləyicilərinə dünya cən'ahlıq elminin ən qabaqcıl təcrübəsinin mənimsədilməsinə cəhd göstərilən bu institutda çox məşhur alimlər, cərrah həkimlər mühazirələr oxuyurdular. Xudadat bəy sevimli sənəti ilə məşğul olmaqla yanaşı, şəhərin və ümumən quberniyanın ictimai həyatından da geri qalmırdı. Üzərinə tale tərəfindən çətin ziyalı missiyası qoyulmuş bu millətsevər insan doğma atasından əxz etdiyi tükənməz eneıjisi, coşub-qaynayan fəallığı ilə xalqın maariflənməsi, tibbi savadının yüksəldilməsi üçün müxtəlif tədbirlərə əl atır, əhalinin sağlamlığı keşiyində durmaqla öz vəzifə borcunu bitmiş hesab etmirdi. Xudadat bəyin yaxından iştirakı ilə Gəncədə dünya ədəbiyyatının korifeyi, dahi şair Nizami Gəncəvinin məqbərəsinin bərpası məqsədilə xüsusi bir cəmiyyət yaradılmışdı. Eyni zamanda həmin illərdə Gəncədə fəaliyyət göstərən “Aktyorlar cəmiyyətf’nin rəhbərlərindən biri olan Xudadat bəyin dövrü mətbuatda şəhərin mədəni, ictimai həyatına aid çoxlu məqalələri dərc edilmişdir. Nəhayət, onun ictimai xadim kimi xüsusi yer ayırmaq istədiyimiz xidmətlərindən biri də 1914-cü ilə aid idi. Xudadat bəy həmin il həmyerlisi, ondan əvvəl Moskva Universitetinin Tibb fakültəsini bitinniş və sonralar Azərbaycan Milli Şurasının və Parlamentinin sədr müavini olmuş doktor Həsən bəy Ağayevlə birgə Gəncədə “Yelizavetpol tibb cəmiyyəti”ni yaradıb, özü sədr, Həsənbəy isə katib olmuşdur. Azərbaycanın ikinci hökumətində himayə və dini işlər, beşinci hökumətində səhiyyə və ictimai himayə naziri olmuş Musa bəy Rəfiyev də həmin cəmiyyətin üzvü idi. 136 Xudadat bəy 1909-cu il iyulun 1-dən (18 dekabr əmri ilə) 3 illik Yclizavetpol Mahal məhkəməsinin fəxri barışıq hakimi - mirovaya sudya təyin edilir. 1916-eı il mayın 10-da Qafqaz ordusu baş komandanın əmri ilə Qırmızı Xaçın Yelizavetpoldakı idarə heyətinin üzvü kimi çəkdiyi zəhmətlərə görə 3-cü dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni ilə təltif olunur. Onun xalq arasında nüfuzunun dunuadan yüksəlməsini görən və bu nüfuzdan öz mənafeləri üçün istifadə etməyə çalışan yerli hakimiyyət 1915-ci ildə Xudadat bəyi kollej müşaviri vəzifəsinə irəli çəkir. Sonrakı illərdəki fəaliyyəti bir daha göstərdi ki, çar hökumətinin yerli vassallarının onun nüfuzunun artmasından öz məqsədləri naminə belə yararlanmaq cəhdləri səbəbsiz deyildi. Ancaq Azərbaycanı əbədi müstəmləkə zəncirində saxlamaq istəyənlər məhz Xudadat bəy kimi şəxsləri hansısa rütbələr, imtiyazlarla şirinikdirib öz tərəflərinə çəkəcəklərinə ümid bəsləməkdə yanılmışdılar. Xudadat bəy o şəxs idi ki, son nəfəsinə qədər Azərbaycan istiqlalına sadiq qalmış, vətənin ona e’tibar etdiyi yüksək postu özünü fəhlə-kəndli hakimiyyəti adlandıran bolşevik qaragüruhuna təhvil verəndə də təmkinin itirməmiş, hər işi qanun çərçivəsində və əsl zədanganlara layiq amiranəliklə yerinə yetirmişdi. 1920-ci ilin 27 aprel çevrilişinin səhəri günü onun evinə təşrif buyuran Gəncə bolşeviklərinin liderləri hakimiyyəti onlara təhvil veiTnəsini tələb etdikdə, Xudadat bəy belə cavab vermişdi ki, mən əvvəlcə Bakıya zəng vuıum, əgər siz deyən düzdürsə, gəlin qubernatorluğa dövlət vəzifəsini məndən qanun-qayda ilə təhvil alın. Bakıya zəng vurub vəziyyəti rəsmən öyrəndikdən, hakimiyyətin Parlament iclasında bolşeviklərə təhvil verildiyini bildikdən sonra da tələsməmiş, öz vəzifə borcunu hələ iki gün də şərəflə icra etmişdi. O, yalnız aprelin 30-da Nuxa, Ağdaş, Zəyəm, Gəncə qəza rəislərinə teleqram yollayaraq hakimiyyətin bolşeviklərə təhvil verildiyini bildirdikdən, öz müavini, məşhur Xoyskilər nəslindən olan. Fətəli xanın qardaşı Hüseynqulu xan Xoyski ilə lazımi sənədləri imzaladıqdan sonra qubernatorluğu Gəncə inqilab komitəsinin sədri İbrahim Əliyevə venuişdi. 137 Gəncənin baş valisinin öz postunu tərk etməzdən əvvəl imzaladığı 66 saylı son əmr onun iş və insani keyfiyyətləri barəsində dolğun təsəvvür yaradır. Bu əmrində Xudadat bəy Gəncə quberniyasının idarə heyətinə, qubernator dəfətərxanasmm qulluqçulanna, polis məntəqələrinin işçilərinə tapşınlan vəzifələri vicdanla yerinə yetirdikləri, quberniyada əmin-amanlığın, sülhün, sakitliyin bərqərar olmasında ona hərtərəfli köməklik göstərdikləri üçün təşəkkür etmiş, Azərbaycan Respublikasının çiçəklənməsi naminə vəzifə borclarını bundan sonra da vicdanla və səylə yerinə yetirəcəklərinə əmin olduğunu bildirmişdi. Bəli, qondanna sovet respublikasının deyil, məhz “Azərbaycan Respublikasının çiçəklənməsi naminə”. Rəfıbəyovlar nəslinin nümayəndəsi, 1918-ci il yanvarın 9-12-si arasında Şəmkir yaxınlığında. Dəllər dəmiryol stansiyasında Aslan bəy Səfıkürdski, Şəfi bəy Rüstəmbəyovla birlikdə Qafqaz cəbhəsindən geri qayıdan, lakin özlərini azğmcasma aparan 9 eşolon rus əsgərlərini qarşılayıb, onların tərksilah edilməsinə nail olmuş bir şəxs başqa cür yaza bilməzdi. Yeri gəlmişkən, həmin silahlar sonralar milli qüvvələrimizə verilmişdi. Bu hadisə ilə bağlı xüsusi qeyd edilməyə layiq və iftixar hissi doğuran faktlardan biri Xudadat bəyin içdiyi Hippokrat andına sadiq qalaraq, atışma zamanı yaralanmış rus əsgərlərinə şəfqət bacıları ilə birlikdə tibbi yardım göstərməsidir. Xudadat bəy Vətənə, millətə təmənnasız xidmət göstərmək üçün yaranmış insan idi. Bu onun hansısa vəzifə tutması, yaxud səlahiyyət sahibi olub-olmaması ilə bağlı deyil, necə deyərlər qanından, genindən gəlirdi. Bu idi Xudadat bəyi heç vaxt ətrafında baş verən hadisələrə biganə qalmağa qoymayan, öz ölkəsinin həqiqətən də böyük vətəndaşına çevirən. Bəzən konkret vəzifə tutan şəxslər ola-ola o, hansısa problem barəsində təcili tədbirlər görülməsi ilə bağlı məsələ qaldırır, kiminsə xoşuna gəlib- gəlməyəcəyini nəzərə almadan əhalinin düşdüyü vəziyyətindən çıxış yollarını göstərirdi. O, 1919-cu ilin martında hələ yeni vəzifəyə təyin edilməmiş Bakıya, Daxili İşlər nazirinə müraciət edərək bildirirdi; “Cəvanşir qəza rəisi və Ağdam pristavı teleqram göndəriblər ki, ermənilər hücum ediblər. Əsas hücum Əsgəranadır. Şuşa şəhərinin yolunun qarşısını kəsiblər. Hələlik yalnız 138 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|