Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəfibəylilərdən biri
tədqiqatlar deyəcəkdir. N.Nərimanovun Azərbaycan tarixində hansı rolu oynaması barədə mübahisələrə qoşulmadan və bu böyük şəxsiyyətin xalqımız qarşısındakı danılmaz tarixi xidmətlərini azaltmadan yalnız onu deyə bilərik ki, Azərbaycan daxilində aparılan bolşevik təbliğatı nəticədə respublikanın dövlət müstəqilliyinin itirilməsinə, Rusiya imperiyasının yeni cilddə sərhədlərimizdə peyda olmasına və Vətənimizi işğal edilməsinə gətirib çıxardı. Yerli xəyanətkarların əli ilə baş tutmuş həmin çevriliş aktından təqribən iki il sonra vaxtilə bolşevik təbliğatı aparan N.Nərimanov bir nömrəli bolşevik Leninə yazacıqdı: “Müstəqil Azərbaycan sözü məgər sizin dilinizdən çıxmamışdırmı”. Ancaq onun az qala acı fəryad kimi səslənən bu sualına yalnız 71 ildən sonra cavab veriləcəkdi. Xosrov Paşa oğlu Sultanovun keşməkeşli həyatının Azərbaycanın XI qırmızı ordu tərəfindən işğal olunmasına qədərki dövrü haqqında qısa şəkildə qeyd etdiyimiz bu faktların, eləcə də ömrünün mühacirətlə bağlı mərhələsinə aid faktlann arxasında onun çoxsahəli, əvəzedilməz fəaliyyəti, Azərbaycanın tərəqqisi və xoşbəxt gələcəyi yolunda böyük xidmətləri durur. Qədirbilən xalqımız bu gün həmin xidmətləri yüksək qiymətləndirir. Xosrov bəyin adı Azərbaycanın ilk Demokratik Respublikasının yaradıcdan olmuş millət fədailəri sırasında fəxrlə çəkilir. 122 Rəfibəylilərdən biri “Zati Alilərinizə 1689 saylı məktuba əlavəni və Hökumətin 102 saylı sərancamınm surətini göndərərirəm. Zati Alilərinizdən xahiş edirəm, ordumuzun hazırkı vəziyyətində vətənimizi müdafiə etməkdə son dərəcə vacib olan partizan işinin təşkilində yardımınızı əsirgəməyəsiniz. Yalnız Daxili İşlər Nazirliyi, şəhər idarəetmə orqanlarının və gələcək torpaq şöbəsi idarələrinin birgə fəaliyyəti ilə silah gəzdimıəyə qadir müsəlman əhalisini tezliklə səfərbərliyə almaq və təşkil etmək, Azərbaycan silahlı xalqının zərbə qüvvəsi olacaq hərbi hissələrin kadrlarını səfərbər etmək mümkündür. Gəncə quberniyası partizanlarının toplantı məntəqələri ümumi hərəkət planına görə Gədəbəy və Qazax təyin edilir. Əsgərlərin sayının müharibə dövrü miqdarına çatdırılması, qoşunların komplektləşdirilməsi üçünsə, silahlı adamların toplaşacağı məntəqə Gəncə şəhəri olmalıdır. Bu sənədlə yanaşı bütün quberniyada ümumi iş üçün vahid sxem kimi qəbul edilməsini mümkün saydığım general-mayor Vəkilovun Qazax dəstəsi üzrə qeydlərinin surətini əlavə edir və onu da bildirirəm ki, böyük partizan dəstələrinə başçılıq üçün təyin edilmiş zabitlər olacaqdır, daha azsaylı dəstələrə isə köməyinə zabitlər veriləcək yerli nüfuzlu şəxslər komandirlik edəcəklər. Adamlar dəmiryolu ilə, yaxud piyada toplantı məntəqələrinə - 123 Gəncə, Qazax, Gədəbəyə gələrkən öz təminatlarını özləri ödəməlidirlər, toplantı yerlərində isə onlara yemək pulu veriləcəkdir. Quberniyadan təqribən nə qədər silahlı piyada toplana biləcəyini müəyyənləşdirmək yaxşı olardı. Onda bəri başdan adamların güllə və ərzaqla İntendant və Artilleriya anbarlarından təminatı üçün işlər gönnək olardı. Hansı gün hansı stansiyaya nə qədər adam üçün qatar göndərilsin ki, lazımi toplantı məntəqəsində tezliklə yığılmaq mümkün olsun. Bütün anlaşılmazlıqlar və aydınlaşdırma tələb olunan məsələlərlə bağlı zəruri izahat verilməsi üçün general-mayor Vəkilova tapşırıq verilmişdir. Tiflisdən qayıdan kimi o, təcili surətdə yanınıza gələcəkdir. P.S. Fövqəladə məxfi olduğu üçün xahiş edirəm saxlamaq lüzumu yoxdursa göndərilən surəti geri qaytarasınız. General- leytenant Sulkeviç. general-kvartimeystr vəzifəsini icra edən podpolkovnik Zeynalov”. Tam məxfi qrifli, 1906 saylı 25 may 1919-cu il tarixli bu məktub Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hərbi nazirliyinin Baş qərərgah rəisi general-leytenant Məmməd bəy Sulkeviç tərəfindən Gəncə qubernatoru Xudadat bəy Rəfıbəyova göndərilib. Bu həmin vaxtlar idi ki, gənc respublikanın öz ərazi bütövlüyünü təmin etməyə gücünün çatmayacağma inanan erməni daşnaklarının başçılıq etdiyi silahlı dəstələr İrəvanda, Naxçıvanda, Zəngəzurda və Qarabağda qanlı qırğınlar törədir, qədim türk torpaqlarını ələ keçirmək üçün on illərlə cızılmış planları reallaşdırmağa çalışırdılar. Azərbaycan Milli Ordusunun hələ tam təşkilatlanmadığı, adı çəkilən bölgələrə yaxın ərazilərdə yerli əhalinin hərtərəfli müdafiəsi üçün qüvvələrin kifayət qədər olmadığı bir dövrdə quberniyalarda bu işin təşkilini Vətənin xilası naminə fədakarlıqla xidmət göstərməyə hər an hazır olan və xalq arasında böyük nufuza malik Xudadat bəy kimi şəxsiyyətlər öz üzərinə götürmüşdülər. Xudadat bəy Rəfibəyov kim idi və onun Azərbaycan qarşısındakı xidmətləri nədən ibarət olub? Bən oaşdan deyək ki, indiyədək bu suallara Xuaadat bəyin mənsub olduğu çox məşhur nəslin - Rəfibəyovlarm barəsində yazan müəlliflər faktik materialların imkan verdiyi dərəcədə toxunmuş, bəzi tarixi 124 126 tez-tələsik güllələdiyini bilmək lazımdır. Nə üçün o, yeni hakimiyyətin nəzəaində daha təhlükəli düşmən idi və N.Nəri- manov kimi çox yüksək bir vəzifə sahibi və şəxsiyyət “Xudadat bəyin ondan xəbərsiz öldürülməsindən” dərin təəssüf hissi keçirmişdi. Bu barədə yazmağa bir də məni Xudadat bəyin sözün həqiqi mənasında nəsillərə örnək olaeaq həyat və fəaliyyəti ilə əlaqədar bir neçə mənbədən əldə etdiyim məlumatlara istinadən onun haqqında daha geniş təsəvvür yaratmaq, xalqımıza layiq olduğundan qat-qat az tanıdılmış bu görkəmli şəxsiyyətin qarşısındakı ümumi mənəvi borcumuzu qismən də olsa yerinə yetirmək istəyi sövq etdi. Belə mənbələrdən birində - “Azərbaycan Cümhuriyyəti sənədlər və materiallar 1918-1920-ci illər” məcmuəsində Xudadat həy haqqında aşağıdakı avtobioqrafık məlumatlar verilib: “Xudadat bəy Ağa oğlu Rəfıbəyov (1878-1920) - AR-in dövlət və siyasi xadimi. Xarkov Dövlət Universitetinin tibb fakültəsini bitirib (1903). Azərbaycanın ilk cərrahlarından biri. Fəal ictimai xadim, Yelizavetpolda (Gəncə) maarif işinin təşkilatçılarından. Bir sıra cəmiyyətlərin, o cümlədən ehtiyacı olanlara pulsuz yardım göstərən “Yelizavestpol tibb cəmiyyəti”nin təşkilatçısı və həmsədrlərindən biri olmuşdur. 1917-ci ilin martında müsəlman cəmiyyətlərinin Bakı komitəsinin üzvü seçilmişdir. Xalq səhiyyəsi və himayə naziri (iyun-dekabr 1918-ci il). 1919-cu ilin may ayından Gəncə quberniyasının general-qubernatoru. Gəncədə antisovet üsyanı yatırıldıqdan sonra (may 1920-ci il) həbs olunmuş və güllələnmişdir. Bu tərcümeyi-hal qeydləri Xudadat bəy Rəfıbəyov haqqında yeganə rəsmi məlumatlardan biridir. Çünki sovet hökuməti özünə qatı düşmən hesab etdiyi şəxsiyyətlərimiz barəsində nəinki yazmağı, hətta bu adamların adlannı belə çəkməyi yasaqlamışdı. Ona görə də Xudadat bəyin yada salmması üçün onun bütün varlığı ilə düşmən kəsildiyi və çox qısa bir müddət də olsa mübarizə aparmağa imkan tapdığı bir rejimin ömrünün sona yetməsi lazım idi. Ancaq yuxanda adı çəkilən məcmuədə Xudadat bəyin təvəllüd tarixi və atasının adı başqa mənbələrdəki və istintaq işindəkindən 127 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|