Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
fərlidir. Nədənsə səhvə yol verilərək, burada atasının adı Ağa kimi göstərilmiş, təvəllüdü isə bir il artırılmış, onun Gəncədə antisovet üsyanı yatınidıqdan sonra həbs edildiyi qeyd olunmuşdur. Müqayisə üçün deyək ki, başqa mənbələrə - görə, (R.Hüseynov “Rəfibəylilər” Bakı “Azərbaycan” nəşriyyatı, 1996.), (İ.Əlyarh, T.Behbudov “Müstəqil Azərbaycan polisinin yaranması və fəaliyyəti (1918-1920-ci illər)” Bakı “Qismət” nəşriyyatı 1998.) Xudadat bəy 1877-ci ildə Gəncənin Balabağban məhəlləsində məşhur xeyrij^əçi Ələkbər bəy Rəfıbəylinin ailəsində doğulub. Ancaq tədqiqatçı Mövsüm Əliyev “Odlar yurdu” qəzetinin 8 aprel 1989-cu il sayında dərc etdirdiyi “Xudadatbəy Rəfıbəyov” adlı məqalədə həmin mənbədəki kimi Xudadat bəyin 1878-ci ildə anadan olduğunu yazmışdır. Bir qədər irəli gedib deyək ki, Xudadat bəyin Gəncəyə nə vaxt qubernator təyin edilməsi faktının özü də mübahisəlidir. Bir neçə mənbədə yuxarıdakı kimi 1919-cu ilin may ayı kimi göstərilmiş bu tarixin bəzi arxiv sənədlərinə istinadən fevral, mart aylarına düşdüyünü iddia etmək də mümkündür. Xudadat bəy 1919-cu il may ayının 6-da AXC hökumətinin qərarı ilə Gəncə şəhərinin general-qubernatoru təyin edildiyini, qubernator kimi rəsmi qaydada atasının yasının qırxı çıxdıqdan, may ayının 17-dən sonra fəaliyyətə başlamasını istintaq prosesində özü də təsdiq edib. Məhz həmin gün - 17 iyunda Gəncə, Nuxa, Qazax, Ərəş qəza rəislərinə və Gəncə polismeystrinə teleqram göndərən Xudadat bəy bu tarixdən etibarən qubernator kimi vəzifəsinin icrasına başladığını bildirmişdi. Ancaq qeyd etdiyimiz kimi əlimizdə olan bə’zi məlumatlar, xüsusilə bir arxiv sənədi bu təyinatın bir qədər əvvələ gedib çıxdığını deməyə də müəyyən əsas verir. Bu sənəd Gəncə qubernatorunun qəza rəislərinə və polismeysterlərə ingilis aviasiyasının zabitlərinə Azərbaycan ərazisində hava bazası yaratmaqda köməklik göstərilməsi barədə əmridir (20 fevral 1919). Arxiv materialları arasından əldə etdiyimiz bu əmrdə deyilir: “Daxili işlər nazirinin dəftərxanasının mənə bildirdiyi kimi tezliklə ingilis aviasiyasının zabitləri yaxın gələcəkdə Britaniya aeroplanlarınm enməsində istifadə etmək üçün Qafqazın 128 məlumatlara görə, qoşun qüvvəsi, pulemyot, top olmadan dəstəni məhv etmək mümkün deyil... Qubernator əvəzinə Buqatko” (ARDA, f.894, s.9, iş 6, s 4-6). Əlbəttə, mən bu tarixlər arasında birincinin, yəni may ayının doğruluğuna şübhə yaratmaq fikrindən uzağam, çünki bunu Xudadat bəy kimi şəxsiyyətin özü və Rəfıbəylilər barəsində çox dəyərli kitab yazmış R.Hüseynov da göstərib. Gözəl publisist “Rəfıbəylilər” kitabında (səh 132-133) bu barədə yazır: “Xudadat bəy vəzifəsinin icrasına mayın 17-də başlayıb. Həmin gün Gəncə quberniyasının idarəçiliyini yerinə yetirən və elə Xudadat bəy kimi hökumət tərəfindən mayın 6-dan yeni vəzifəyə - Baş qərargahın baş idarəsinin topoqrafıya şöbəsinə müdir təyin edilmiş general-mayor Vəkilov imazaladığı son əmrlə vali kürsüsünü təhvil verib”. Xudadat bəy Rəfıbəyovun atası Ələkbər bəy 1884-88-ci illərdə Nuxa qəzasının Bum sahəsində, Yelizavetpol qəza polis sahəsində və Ərəş qəzasının 1 saylı sahə polisində pristav vəzifəsində işləmiş, 1890-cı ildə Yelizavetpol qubematomnun 17 sentyabr 1890-cı il 42 saylı əmri ilə Yelizavetpol qəzasının pristavı təyin edilmişdir. 1895-ci ilin dekabrından 1896-cı ilin yanvarına qədər isə Yelizavetpol şəhərinin pristavı olmuşdur. Ələkbər bəy xidməti işdəki uğurlanna görə. Müqəddəs Vladimir ordeni ilə təltif edilmiş, saray müşaviri rütbəsinə layiq görülmüşdür. Milli hökumətdə “Əksinqilab ilə mübarizə təşkilatf’nm sədri olmuş N.Şıxzamanh Türkiyədə çap etdirdiyi xatirələrində yazırdı: “Ələkbər bəy 70 yaşlı, uzunboylu, enli kürək, sərt baxışlı, ciddi görkəmli, məntiqli və yerli-yerində danışan, mədəni, cəsarət sahibi, xalqın sevimlisi olan bir şəxsdir. Bütün milli problemlərimizin həll olunmasını da öz üzərinə götürmüşdür. Eyni zamanda Azərbaycan tarixində şah əsərlər yaradan gizli “Difai” fırqəsinin fəxri sədri idi. Bütün xalqımız kimi düşmənlərimiz də onunla hesablaşmaq məcburiyyətində idilər” (“Nağı bəyin xatirələri” səh 50-51). Ələkbər bəy sözün tam mənasında Gəncənin ağsaqqalı idi. Bu böyük şəhərdə elə bir tədbir, elə bir iş ola bilməzdi ki. Ələkbər bəyin məsləhəti və xeyir-duası olmadan keçirilsin. Təbiətən 130 xeyirxah, mərd, son dərəcə ağıllı və tədbirli insan olan bu şəxsə el ağsaqqalı kimi yüksək nüfuz qazandıran səbəblərdən biri də onun təmənnasız səxavəti, ehtiyac içərisində yaşayanlara əl tutması, xalqın dərd-səri ilə yaşaması idi. 80-ci illərin əwələrində Peterburqda (qardaşı Hadi bəylə, kürəkənləri Mirzə bəylə birlikdə) ziraət üzrə təhsil almış Ələkbər bəy haqqında Şəfi bəy Rüstəmbəyov yazırdı: “Savadlı, rus və türkcəni kamil bilən Ələkbər bəy mətin bir inadla öz təhsilini artırmağa səy göstərmiş, ictimai elmlərlə maraqlanmış, biliklərinin çərçivəsini kenişlən- dirən, ona həyatın bütün məsələlərindən xəbərdar olmaq imkanı verən müxtəlif toplantı və iclaslarda iştirak etmiş və bununla da dəfələrlə Gəncənin ictimai həyatının axarını düzgün məcraya yönəltməyə nail olmuşdur.” Bəli məhz “düzgün məcraya yönəltməyə”, çünki ilahi tərəfindən fitri ağıl verilmiş bu insanın qismətinə tək öz əqrabasınm deyil, bütün bir elin yükünü çəkmək düşmüşdü və onun səhv etməyə, nəyisə diqqətdən qaçırmağa haqqı yox idi. Tanrının seçdikləri onlan bu seçimə layiq görmüş qüdrətin adına yaraşan işlər gömıəli və bunun üçün əsla qürrələnməməlidirlər. Bəlkə elə buna görəydi Ələkbər bəyin bir ömrə deyil, neçəsinə yetəcək qədər xeyirxah əməlləri və bu əməllərə təməl olan özəl xüsusiyyətləri vardı. Onun xalq yolunda göstərdiyi xidmətlər saymaqla qurtarası deyildi. Ən başlıcası belə xeyirxah əməllərinin arasında yadda qalanları unudulanlardan qat-qat çoxdur. Ömrünü millətə xidmət yolunda şam kimi əritmiş bu böyük insanın həyatında “Difai” partiyasının üzvü olması. Nəsib bəy Yusifbəyli ilə bərabər Gəncə Milli Komitəsinə rəhbərlik etməsi kimi və onlarla başqa bu cür millətsevərlik, vətənsevərlik nümunəsi sayılacaq əməllər... Yeri gəlmişkən. Xəlil bəy Xasməmmədov, Həsən bəy Ağayev, Aslan bəy Səfıkürdski, Məmmədbağır və Nağa bəy Şeyxzamanhlar, Sarı Hacı Ələkbər, Molla Məhəmməd Pişnamazzadə, Əhməd Cavad və başqa məşhur şəxslər Gəncə Milli Komitəsinin üzvü olublar. Ayrılıqda hər biri bütün Azərbaycan üçün əziz sayılan genefondumuzun bu əvəzsiz incilərini bir yerə yığmaq və onlara ağsaqqallıq etmək asan bir hünərdimi? 131 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|