Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ancaq bütün bunların heç biri olmadı və K.Lizqar hökumətdə nazir vəzifəsini tutmağa layiq görüldü. Məhz 22 dekabr 1918-ci ildən 1919-cu ilin 14 aprelinə qədər ona ünvanlanan və “Çox hörmətli Konstantin Nikolayeviç” müraciəti ilə başlayan məktub və teleqramlarda yalnız eəmiyyətin fəaliyyəti, yaxud şəxsi məsələlər barəsində deyil, həmçinin torpaq nazirliyinipn fəaliyyəti ilə bağlı problemlərdən də söhbət açılırdı. Ancaq nədənsə, istintaq materiallarında əsasən birinci qrup, yəni cəmiyyətin gündəlik işlərinə aid olan yazışmalara yer ayrılıb. Əslində burada təəecüblü bir şey yoxdur, çünki Lizqar tutduğu vəzifə postundan bolşeviklər əleyhinə mübarizə məqsədilə istifadə etməmişdi və edə də bilməzdi. Cəmiyyət sədri kimi isə o. Könüllü ordu və müttəfiq qoşunlar komandanlığı ilə sıx əlaqələr yaratmış, Rusiyanın çar hakimiyyəti dövrü əraziləri də daxil olmaqla əvvəlki üsul-idarəsinin bərpası uğrunda çalışmışdı. Bu yazışmalarda söhbətin cəmiyyət üzvlərindən kimlərinsə harasa ezam olunması, qəzet çıxarılması və s. istintaq üçün əhəmiyyətli, hətta əhəmiyyətsiz məsələdən bəhs edilməsindən asılı olmayaraq, Lizqann ittihamı prosesində bu yazışmalara istinad olunmuş, onlar diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Belə məktublardan birində Tiflis ali qadın kurslarının tarix- dil fakültəsinin dekanı N.Dubrovin “Çox hörmətli Konstantin Nikolayeviç”ə müraeiəti ilə onun Tiflis şöbəsinə təsir göstərmək üçün buraya gəlməsi zərurətindən danışır və cəmiyyət üçün qəzet çıxarmaq məsələsinin nə yerdə qaldığını soruşur (24 dekabr 1918- ei il). Lizqara E.Kleynin 29.12.1918-ci ildə yazdığı məktubda da söhbət həmin qəzetin yaradılmasından gedir. Elə bir qəzet ki: “...məşhur rus qəzeti olsun, məqsədi bir tərəfdən Zaqafqaziyada rus əhalisinin maraqlarına xidmət etmək, digər tərəfdən Rusiya dövlətçiliyi maraqlarını həyata keçirmək və müdafiə etmək olmalıdır... Mənə elə gəlir ki, elə bir orqan lazımdır ki, müstəqil və cəsarətli olaraq bu platformada dayansın və Yeni Qafqazın əsaslarının yaradılıb, möhkəmləndirilməsinə xidmət etsin. Belə orqan bizdə yoxdur. Nə “Qafqazskoe slovo”, nə “Yedinaya Rossiya”, nə də “Tiflisskiy vestnik” belə orqan deyil. Onu elə 161 hazırlamaq lazımdır ki, təkcə yuxarı siyasi dairələr tərəfindən deyil, həmçinin “siyasi kütlə” tərəfindən də oxunsun. Buna görə də qəzet məşhur, faktik məlumatlarla zəngin olmalıdır, əlbəttə, “Kəndli qəzeti” sayağı yox. İndi mən keçmiş Ədliyə naziri A.A.Demyanovla birlikdə Rusiyanın dirçəlişi ittifaqının Zaqafqaziya şöbəsinin yaradılması ilə məşğuluq”. K.Lizqann bütün məsələlərdə “vahid, bölünməz Rusiya”nın mövqeyindən çıxış etdiyini, cəmiyyət tərəfindən atılacaq hər bir addımın bu mövqenin süzgəcindən keçirilməsinə xüsusi diqqət yetirdiyini onun 1918-ci ilin 7 dekabrında Müttəfiq qoşunların komandanına yazdığı 315 saylı məktubdan ayıdın görünür: “Slavyan-rus cəmiyyəti”nin Qafqaz Şurası Qafqazın bütün milli təşkilatları ilə dostluq şəraitində işləməyə can ataraq, özünün beş üzvünü bu gün açılan Azərbaycan parlamentinə göndərməyi vacib hesab edir. Vahid, bölünməz Rusiya uğrunda müttəfiq dövlətlərlə razılıqla öz fəaliyyətini davam etdirmək arzusunda olan Şura Siz Zati Alilərindən xahiş edir, Azərbaycan parlamenti üzvlüyünə bizim rus nümayəndələrin daxil olmasının Müttəfiq Dövlətlər tərəfindən elan olunmuş vahid, bölünməz Rusiyanın qurulmasına zərbə vura bilməz ki.” Digər tərəfdən Parlamentdə təmsil edilməyi vacib saydığı halda, guya məsləhət üçün müttəfiqlərə üz tutan cəmİ3^ət sədrinin bu müraciəti əslində bir diplomatik addım da hesab oluna bilər. Bununla müttəfiqlərdən Rusiya dövlətinin bərpasında ümumi maraqlara işarə edilir, bu gün Azərbayeanın müstəqillik yolunda atdığı hər hansı addımın gələcəkdə bu maraqlarla ziddiyyət təşkil etməyəcəyinə sanki qarantiya alınmasına dolayısı ilə cəhd göstərilirdi. Parlamentdə isə cəmiyyətin işləri çox rəvan gedirdi. Bu gedişdən tamamilə məmnun qalan Cümhuriyyətin 3-cü hökumətində xalq səhiyyəsi naziri postunu tutmuş Gindes yazırdı: “Çox hörmətli Nikolay Alekseyeviç! Sizə “Slavyan-rus cəmiyyəti”nin Azərbaycan parlamentində elan olunmuş bəyanatmı göndərirəm. Biz tam razılıqla parlamentə daxil olduq. Mən Könüllü ordu və İngiltərənin, ABŞ-ın təmsilçiləri ilə əlaqəyə girdim və onlarla vahid, bölünməz, böyük Rusiyanın xilası üçün 162 tam həmrəyliyə gəldik. İndi hakimiyyətin konstruksiyası prosesi gedir. Xalq maarifi naziri vəzifəsinə mənimlə bərabər sizin namizədliyiniz də irəli sürülüb. Burada öz orqanının çapı ilə məşğul olarsan. Əgər 400-500 min toplaya bilsən bu da çoxdur. Hələlik 300 000 rubl var. Bu miqdarla qəzet çap etməyə dəyərmi. Artıq bir illik kağız, mətbəə və yığım üçün lazım olan avadanlıq var”. K.Lizqarın Könüllü ordunun və Müttəfiq Dövlətlərin Fransa ordusunun nümayəndəsinə göndərdiyi məktublarda cəmiyyətin Qafqaz respublikalarının müstəqilliyinə münasibətdəki mövqeyini bütün çılpaqlığı ilə ortaya qoyur: “Zati Alilərinizin arzusunu nəzərə alaraq, “Slavyan-rus cəmiyyəti”nin Qafqazdakı hazırkı tezislərini Sizə göndərir və bu prinsiplər Rusiyanın bütövlüyünün bərpa edilməsinin və xalq kütlələri tərəfindən dəstəklənən, möhkəm hökumətin yaradılmasının yeganə imkanı kimi təklif edilir. Ümumi, vahid dövlət orqanının bərpası Ümumrusiya Müəssislər Məclisi vasitəsilə baş verə bilər. 23 noyabr 1918-ci il.” Müttəfiq Dövlətlərin Fransa ordusunun nümayəndəsinə: “Slavyan-rus cəmiyyətinin Şurası sizin şəxsinizdə Rusiyanın keçmiş səmimi müttəfiqi Fransa qoşunlarının Rusiya ərazisinə gəlməsini alqışlayır və ümid edir ki, siz rus maraqlarını və onun Qafqazdakı hüquqi vəziyyətini müdafiə etməklə qardaşlıq bağlarım daha da möhkəmləndirəcəksiniz. 4 dekabr 1918-ci il”. Yəqin oxucu da razılaşar ki, artıq K.Lizqarın kimliyi barəsində bir qədər də geniş məlumat vermək məqamı çatıb. Əslində taleyini müəyyən mənada Azərbaycanla bağlamış, milli hökumətimizin üzvü olmuş bir şəxsin barəsində nisbətən geniş informasiya verilməsinə haqqı da çatır. MTN arxivində saxlanılan PR 12174 saylı istintaq işində Lizqar Konstantin Nikolayeviçin tərcümeyi-hal ilə əlaqədar aşağıdakılar qeyd olunub: “ 1882-ci ildə anadan olub. Orta təhsilli, 1914-cü ilə qədər Bakıda və Vladiqafqazda mağazaların sahibi olub, 1914-cü ildə praporşik rütbəsi ilə orduya çağrıhb. 499-cu səhra hospitalının nəzarətçisi, Tiflis avtomobil komandasında poruçik rütbəsində xidmətdə olmuş, sonra isə 1917-ci ilin fevralına qədər Türküstanda xidmət etmişdir. Xüsusi Zaqafqaziya 163 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|