Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
mühəndis Vinoqradovla tanış oldum. O biləndə ki, mənim mənzilim yoxdur, onunla və Lizqarla bərabər qalmağı təklif etdi. Mən onların yaşadığı Telefon küçəsindəki Musa Nağıyevin evinə köçüb onlarla çox tez yaxınlaşdım. Lizqar dəfələrlə mənə AR hökumətində nazir işləmək arzusunu bildirmişdi. Onun arvadı Tamara Aleksandrovna məni də özününkü sayaraq, deyirdi ki, Lizqara qardaşı Stepan Rılski də bu işdə köməklik göstərir, çünki onun bu vəzifəyə gəlməsi firmanın işlərində gərək ola bilər. O, yeni adam kimi mənə izah etdi ki, onlar müharibəyə qədər çox varlı yaşayırmışlar və Vorontsov küçəsində şəxsi evləri varmış. Hökumət formalaşdırılanda Lizqar ərzaq naziri oldu. Vəzifəyə gələn kimi öz yaxınlarını ən mühüm ştatlara təyin etdi. O, Rılskilərin firmasında müdir işləyən Suxarjevskini hüquq məsləhətçisi təyin etdi. Mən bu barədə Klenevski ilə fikir mübadiləsi apararkən o, “görək axırı nə ilə qurtanr” dedi. Lizqar Rılskilərlə buğda gətirilməsi ilə bağlı sövdələşməyə girmişdi, arvadı deyirdi ki, əgər bu iş baş tutsa, o, öz payını alacaq. Bir dəfə mənim yanımda Lizqar Stepan Rılskiyə bir neçə sistem kerosini Tiflisə aparmasını necə təşkil etdiyi barədə Vinoqradova danışmışdı. Tezliklə onun buğda gətirilməsi ilə bağlı hökumətin xeyrinə olmayan 10 milyon rubldan yuxan miqdarda formal bankla sövdələşməyə girdiyi məlum oldu.” “Slavyan-rus cəmiyyəti”nin sədri K.Lizqar 21 iyul 1919-cu ildə AR parlamentinin mandat komissiyasına müraciətlə hansısa (çox güman ki, bu araşdırma ilə əlaqədar) məsələ barəsində müzakirənin onun müvafiq sənədləri göndərməsinə qədər yubadılmasını xahiş edir. Ancaq bütün bu təhqiqatların nə ilə nəticələndiyi barəsində nə istintaq işində, nə də arxiv materiallan arasında ikinci bir sənədə rast gəlmədik. Göıiinür, K.Lizqarm sədri olduğu cəmiyyətin nüfuzu, ölkə daxilində və xaricində yaranmış vəziyyət, həmçinin digər amillər nəzərə alınmaqla bu araşdırmalar dayandırılmış, ona heç bir cəza verilməmişdir. Azərbaycanın 4-cü hökumət kabinəsi təşkil edilərkən Cəmiyyətin parlament fırqəsi K.Lizqarm eyni posta namizədliyini 167 yenidən irəli sünnək qərarında olmuş və bu barədə ona aşağıdakı məktubu göndərmişdir: “Əziz Konstantin Nikolayeviç, “Slavyan-rus cəmiyyəti”nin Azərbaycan şöbəsinin parlament fırqəsi Sizdən fırqənin səhər (ikinci gün 25 mart) keçiriləcək iclasında iştirak etməyi xahiş edir. Günorta saat 1-də fırqənin tapşırığı ilə (Parlamentdə) Sizin Ərzaq naziri kimi namizədliyinizin irəli sürülməsi ilə hağh məlumat xarakterli məruzə olacaqdır. Hörmətlə Vinoqradov. 24 mart 1919- cu il.” K.Lizqarın Bakıda Müttəfiq qoşunlann komandanı Şatevorta yazdığı məktubdan aydın olur ki, yeni hökumətin təşkili həvalə olunmuş N. Yusifbəyli bu təklifi qəbul etməmişdir: “Bu ilin 21 aprelində Sizin dəvətinizlə “Slavyan-rus cəmiyyəti”nin Parlamentdə elan olunmuş bəyanatı ilə bağlı danışıqlar aparmaq üçün yanınızda olmuşduq. Danışıqlar vaxtı Siz qeyd etdiniz ki, Hökumətin Sədri Sizə bizim cəmiyyətlə birgə işləmək istəmədiklərini bildirib. Bununla əlaqədar cəmiyyətin Şurası özünün aşağıdakı qərarı barədə Sizə məlumat vermək istəyir: Parlamenti müsəlman çoxluğundan ibarət yaratmaq istədiklərinə görə, ermənilərə 21, ruslara 10, “Slavyan-rus cəmiyyəti”nə cəmi 5 yer təklif olunmuşdur.” Görünür bu amilləri nəzərə alan Cəmiyyət sədrinin özü də, onun nazir vəzifəsinə namizədliyinin irəli sürülməsi təklifinin müzakirəyə çıxarılmasını məsləhət bilməmiş, yaxud təklif keçməmişdir. N.Yusifbəyli tərəfindən formalaşdırılan yeni hökumətdə nazir portfeli almayan K.Lizqar bir müddət, təqribən may-iyul aylarında Azərbaycandan kənarda yaşamış və bu vaxt ərzində respublikala baş verən proseslər barəsində cəmiyyətin Şura üzvləri vasitəsilə məlumat almışdır. Parlament və Cəmiyyətin üzvü M.Vinoqradova: “Bu il iyun ayının 5-də parlament iclasında Könüllü ordu haqqında məsələ müzakirə edilib. Bu məsələ barəsində bu vaxta qədər cəmiyyət Şurasına məlumat vermədiyiniz üçün, həmin məsələ ilə bağlı ancaq qəzet məqaləsindən öyrənmək mümkün oldu. Bununla yanaşı Şiz bu vaxta qədər cəmiyyət Şurasına həmin məsələ ilə bağlı nəyə görə səs vermədiyiniz barəsində izahat verməmisiniz 168 və nə üçün Parlament iclasında fraksiyanın qalan üzvləri iştirak etməyiblər. Bundan sonra Şuranın 5-i və 14-ü iyun iclasları olub və Siz onlardan heç birinə gəlməmisiniz. Xahiş edirəm ən qısa müddətdə Şuranın yığıncağında aydınlaşdırılmaq üçün öz izahatınızı təqdim edəsiniz. Sizin tərəfinizdən izahatın verilməməsi bu məsələnin Şuranın qərarı ilə təyin edilmiş 27 iyunda keçiriləcək ümumi yığıncağa çıxarılması məcburiyətini yaradacaq.” Şura üzvü N.Dubrovskiyə: “Şuranın qərarı ilə Siz Azərbaycanda siyasi vəziyyət barəsində informasiya toplamaq üçün general Erdelinin qərargahına ezam olunursunuz. Qayıdanda ətraflı məruzə təqdim etməlisiniz. Sədr K.Lizqar, 5 iyun 1919-cu ü”. Eyni gündə Şuranın digər üzvü V.Ollenqren də general Erdelinin qərargahına eyni məqsədlə ezam olunur. Eyni zamanda Rusiya daxilində və Azərbaycana qonşu ərazilərdə baş verən hadisələr və həyata keçirilməsi nəzərdə tutulan tədbirlər barəsində Cəmiyyət üzvlərinə xəbər çatdırılır, onların qarşısında duran vəzifələr bildirilirdi. Belə məlumatlardan biri 10 avqust 1919-cu ildə Cəmiyyət Şurasmm üzvü Vinoqradova ünvanlanmışdır. “Şuraya onun Moskva nümayəndələri tərəfindən Qafqaza Bütün Rusiyanın patriarxı müqəddəs Tixonun müraciətinin göndərildiyi barədə məlumat çatdırılmışdır”. Təbii ki, bu müraciətdə söhbət məhz Rusiyanın bütövlüyü və bölünməzi iyindən, bu yolda mübarizə aparmaq zərurətindən danışılırdı. Həmin çağrışlar ilk növbədə bolşeviklərin əleyhinə yönəlsə də, “böyük vətəndə - Rusiyada” bu işlər yerinə yetirildikdən sonra məqsəd Zaqafqaziya respublikalarının, o cümlədən Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoymaqdan ibarət idi və bunun üçün Könüllü ordu qüvvələri də tam hazır idilər. Bütün bunlardan kifayət qədər hali olan bolşeviklər hakimiyyəti ələ alan kimi ilk növbədə Cəmiyyətin ən radikal nümayəndələrini axtanb, həbs etməyə başladılar və sözsüz ki, bu siyahılarda birinci yerdə sədr K.Lizqar gəlirdi. Ona heç vəchlə aman verilə bilməzdi və belə də oldu. 2 may 1920-ci il 11-ci ordunun İnqilabi Şurasının yanında xüsusi şöbə tərəfindən 292 saylı həbs vərəqi imzalandı və “38 169 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|