Fuad Məmmədov
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
117 ləri əks olunmuşdur. Beynəlxalq hüququn başlıca sosial funksiyası beynəl- xalq münasibətlərin mövcud sisteminin möhkəmləndirilməsidir. Başlıca hü- quqi funksiya dövlətlərarası münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsindədir. Sistemdə müəyyən nizamın saxlanmasına yönəldildiyi üçün hər iki funksiya sabitləşdirici və qoruyucu xarakter daşıyır. Beynəlxalq hüquq, həmçinin onun məqsədləri və prinsiplərinə zidd olan yeni münasibətlərin və institutla- rın mövcud olması və meydana çıxmasına müqavimət funksiyasını yerinə ye- tirir. Xalqlar və dövlətlər arasında qarşılıqlı əlaqəni genişləndirmək və də- rinləşdirməkdən ibarət olan beynəlmiləlləşdirici funksiya əhəmiyyətlidir. İnformasiya-tərbiyəvi funksiya, dövlətlərin toplanmış rasional davranış təc- rübəsinin ötürülməsindən, hüququn imkanlarından istifadəyə dair maariflən- mədən, hüquqa və onunla qorunan maraqlara və dəyərlərə hörmət ruhunda tərbiyədən ibarətdir. Beynəlxalq hüquq arsenalında, beynəlxalq hüquq intizamı, beynəlxalq qanunçuluq, beynəlxalq-hüquqi məsuliyyət, beynəlxalq-hüquqi tənzimləmə kimi anlayışlardan da istifadə edilir. Beynəlxalq hüquq intizamı – beynəlxalq hüququn məqsədləri və prinsip- ləri əsasında dövlətlər birliyinə struktur sabitliyi vermək qabiliyyətli beynəl- xalq-hüquqi münasibətlər sistemidir. Beynəlxalq qanunçuluq - beynəlxalq hüquq üzrə vəzifələrin vicdanla ye- rinə yetirilməsinə əsaslanan və bu prinsipin həyata keçirilməsini təmin edən beynəlxalq münasibətlərin fəaliyyət rejimi sistemidir. Beynəlxalq-hüquqi məsuliyyət - beynəlxalq hüquqa zidd əməlin doğur- duğu məsuliyyətdir ki, onun elementləri bunlardır: subyektiv element - ve- rilmiş subyektin özlüyündə (bu və ya digər şəxsin deyil, məhz bütövlükdə dövlətin) təqsirin olması; obyektiv element – subyekt tərəfindən özünün beynəlxalq-hüquqi öhdəliklərinin pozulmasıdır. Beynəlxalq-hüquqi tənzimləmə - beynəlxalq hüququn köməyi ilə dövlət- lərin öz qarşılıqlı münasibətlərinə səlahiyyətli təsiridir. Bu tənzimləmə sosi- al idarəetmənin növ müxtəlifliyindən ibarətdir. Beynəlxalq-hüquqi tənzimlə- mə sistemi iki altsistemdən ibarətdir: tənzimlənən və tənzimləyən. Birinci, tənzimləmə obyekti olan dövlətlərarası münasibətlər sistemidir. Tənzimlə- yən - beynəlxalq-hüquq təsirli vasitələr sistemidir. Beynəlxalq-hüquqi tən- zimləmə, sosial idarəetmə növü olaraq, beynəlxalq hüququn subyekti və ob- yektinin təmsil olunduğu ictimai münasibətlərin idarə edilməsini ifadə edir. Beynəlxalq hüququn subyekti – öz imkanları və yuridik xüsusiyyətləri sayə- sində beynəlxalq hüquq üzrə hüquqlara və vəzifələrə malik olmağa, bu nor- maların yaradılmasında və tətbiqində iştirak etməyə qabil müstəqil qurum- dur. Bugün ümumi qəbul edilmiş subyektlər dövlətlər və dövlətlərarası təş- 118 kilatlardır. Müstəqil dövlət yaradılması uğrunda mübarizə aparan xalqların, millətlərin hüquqi subyektliyi o qədər də etibarlı qəbul edilmiş deyil. Əsas beynəlxalq hüquq subyekti - dövlətdir. Beynəlxalq hüquq obyekti - onun fəa- liyyətinin nəyə yönəldiyi, nəyi tənzimləmək iqtidarında olmasıdır. Beynəl- xalq hüquqda belə obyekt beynəlxalq, daha dəqiq, dövlətlərarası münasibət- lərdir. Tərəflərin hansı səbəbdən hüquqi münasibətlərə daxil olma səbəbləri- nin hamısının nəzərdə tutulduğu obyektdən, beynəlxalq-hüquqi münasibət- lər predmetini fərqləndirmək lazımdır. Fəaliyyət və ya fəaliyyətdən uzaqlaş- maq, ərazi və s. belə predmet ola bilər. Ərazi haqqında müqavilə ona heç bir təsir göstərmir. O, verilmiş əraziyə görə dövlətlərin münasibətini müəyyən edir. Beynəlxalq münasibətlərin tənzimlənməsinin və nizama salınmasının başlıca vasitəsi - beynəlxalq normativ sistemdir. Müasir zamanın xarakterik xüsusiyyəti – BMT Nizamnaməsinin məqsədləri və prinsipləri əsasında ya- ranmış qlobal normativ sistemin mövcudluğudur. Altsistem qismində bura- ya – siyasi, hüquqi, əxlaqi və digər beynəlxalq normalar daxildir. Belə nor- mativ sistemlərin olması beynəlxalq birliyin olduqca yüksək inkişaf səviy- yəsinin əlamətidir. 119 MƏDƏNİYYƏT HÜQUQLARI Beynəlxalq münasibətlər mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi və cəmiyyətin ruhi mədəniyyətinin mühüm indikatoru hüquq mədəniyyəti yaxud mədəniyyətin və mədəni irsin qorunması və inkişaf etdirilməsi hüququdur. 17 Mədəniyyət hüquq- ları insan ləyaqətinə hörmətə, ruhi və maddi mədəniyyətin qorunmasına və in- kişafına, süni və təbii dağıdıcı proseslərdən onun dövlət və beynəlxalq mühafi- zəsinə istiqamətlənmişdir. Onlar vətəndaşların bərabər mədəni inkişaf imkanla- rı və səviyyəsi şərtlərinin, bəşəriyyət tərəfindən yaradılmış mədəni sərvətlərin bütün insanlar üçün əlçatan olmasının, milli və dünya mədəniyyəti sahəsində təhsilin və maarifin, həmçinin mədəni yaradıcılığın və əməkdaşlığın, mədəni dəyərlərin istehsalının və yayılmasının təmin edilməsini nəzərdə tutur. Müasir sivilizasiyanın dağıdıcı prosesləri, planetin insanları və xalqları arasındakı mədəni müxtəliflik xalqların və bütün bəşəriyyətin mədəni hü- quqlarının müdafiəsini, beynəlxalq münasibətlərin hüquqi və etik nizamlan- masıni, xalqlar və dövlətlər arasında tolerantlığın və qarşılıqlı anlaşmanın əldə edilməsinə yardım edən, mədəniyyətlərin sistemli dialoqu və qarşılıqlı zənginləşdirilməsinin zəruriliyini şərtləndirir. Mədəniyyətin və maarifin ədalət, azadlıq və sülh prinsipləri əsasında hüquqi mühafizəsi və planetin bütün insanları arasında geniş yayılması, insanın ləyaqəti, rifahı və həyat keyfiyyətinin qorunub saxlanması üçün zəruridir. Bəşəriyyətin mədəni sərvəti bir çox xalqlar, millətlər və etnosların əməyi ilə yaradılır, xalqların mədəni müxtəlifliyinin və mədəni özünəməxsusluğu- nun saxlanması, mühafizəsi və inkişafı isə beynəlxalq birliyin qayğı pred- metidir. Mədəniyyətin harmonik inkişafı və mühafizəsi maraqları beynəlxalq sənədlərdə geniş əksini tapmışdır. BMT-nin və YUNESKO-nun sənədlərinə və bəyannamələrinə uyğun olaraq, hər bir insan, etnos və xalq, öz mədəniyyəti və mədəni irsini qoruma və inkişaf etdirmə, mədəni nemətlərdən istifadə etmə, mədəni həyatda iştirak etmə və yaradıcı fəaliyyət hüququna malikdir. Mədəniyyət hüquqları insan hüquqlarına dair aşağıdakı beynəlxalq sə- nədlərdə müəyyən edilmişdir: İnsan hüquqlarının ümumi bəyannaməsində. İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktda. 17 Mədəniyyət hüquqları konsepsiyasının işlənib hazırlanmasında, mədəniyyət hüquqlarının qorunmasını və mümkünlüyünü insanlar üçün ayırd edən, və bu ayrılmaz hüquqların təmin edilməsinə görə dövlətin xüsusi rolunu və məsuliyyətini müəyyənləşdirən akademik D.S. Lixaçovun xidməti böyükdür. Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|