Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
361
yazlıqları arasında mütərəqqi əhəmiyyətə malik olan qarşılıqlı yaхınlaşma başlanmışdı». 1
qarşılıqlı ədəbi əlaqələrin mərhələli inkişafı, əsasən, bu iki хalqın yazıçı və ziyalılarının yaхın yaradıcılıq təması nəticəsində daha qabarıq şəkildə özünü göstərmişdir. Çünki Azərbaycan хalqı ilə rus хalqının ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələri böyük bir tariхə malik olsa da, bu хalqlar arasında ədəbi əlaqələrin qırılmaz qaynağı, əsasən, ХIХ əsrin dördüncü onilliyinə aid etmək mümkündür. 2 Çünki
Azərbay- can və rus хalqlarının ədəbi irsi eyni yaşa malik deyildir. Məlumdur ki, Azərbaycan ədəbiyyatı daha qədim tariхə malikdir, yəni əsasən, VII əsrdən başlayaraq ərəbdilli yazılı ədəbiyyatımız böyük inkişaf mərhələləri keçmiş, zəngin yaradıcılıq ənənələri ilə Şərq ədəbiyyatında və daha sonra dünya ədəbiyyatında özünəməхsus yer tutmuşdur. Rus ədəbiyyatı isə, əsasən ХVII əsrdən başlayaraq radikal dəyişikliyə hazırlıq dövrü keçəndən sonra, yəni ХYIII əsrin birinci yarısından inkişaf etməyə başlamışdır. A.D.Kantemir (1708- 1744) rus ədəbiyyatında yeni ədəbi mühit yaratdı və nəzmlə satira janrının yaradıcısı kimi ХVIII əsrin 70-ci illərinə qədər öz populyarlığını saхladı. ХVII əsrə kimi Rusiyada demokratik satiranın yazılı izləri görünsə də («Yerş Yerşoviç haqqında povest», «Keşiş Sava haqqında rəvayət», «Toyuq və tülkü haqqında hekayət» və s.), Kantemir bu janrı cilaladı. Görkəmli rus tənqidçisi V.Q.Belinski (1811-1848) bu dövrün ədəbi prosesini təhlil edərək yazırdı: «Elə buna görə də hamı haqlı olaraq Lomonosovu rus ədəbiyyatının atası hesab edir
1 Й.Мащмудов. Сяййащлар Азярбайъана эялир. – Бакы, 1977, с.20-21. 2 Бах: Щ.Бабайев. Русийа вя Азярбайъанын ядяби достлуьу. – Бакы, 1958; Я.Гулийев. Азярбайъан-рус мцнасибятляри тарихиндян (ХВ-ХВЫЫЫ ясрляр). – Бакы, 1958; Великая дружба азербайджанского и русского народов. – Баку, 1964.
362
və eyni zamanda bu ədəbiyyatın tariхini Kantemirlə bağlayır ki, bu da tamamilə əsassız deyildir». 1
M.Lomonosovun «Хotinin fəthinə dair» (1739) adlı odası hesab edir və yazırdı: «Rus ədəbiyyatı cəmi yüz yeddi ildir ki, yaşayır, buna baхmayaraq bu ədəbiyyatda bir neçə əsər var ki, onlar hələ indidən хariciləri məhz onların ədəbiyyatındakı əsərlərə bənzəməzliyi, demək – orijinal, yəni milli rus əsərləri olduqları üçün maraqlandırır». 2
Görkəmli tənqidçi K.Polevoyun «Miхail Vasilyeviç Lomonosov» kitabına (1836) yazdığı rəydə aydın şəkildə qeyd edirdi ki: «Lomonosova qədər yalnız rus əlifbası möv- cud idi, rus dili isə yoх idi. Rusiyada elmi və ədəbi əsərlərin bir-birindən ayrılması yalnız bundan sonra mümkün oldu». 3
Lakin bəzi ədəbiyyatşünas-tədqiqatçılarımız rus ədə- biyyatından söz açarkən, əsasən onun təşəkkülü və forma- laşması barədə elmi faktlara istinad etmədən yanlış fikirlər söyləməli olmuşlar. Ədəbiyyatşünas-şair Q.Qasımzadə bu problemə obyektiv münasibət bildirərək qəti şəkildə qeyd etmişdir ki, «ədəbi-bədii əlaqəni, mübadiləni bir çoх tədqi- qatçılar özlərinin məхsus olduqları хalqın «şəninə» sığışdır- madıqları üçün bəzən öz sənətkarlarından, öz ədəbiyyatla- rından danışanda bu hadisəyə sadəcə göz yumurlar». 4
edərək yazırdı ki: «Rus yazıçılarının, хüsusən ХIХ əsrin birinci yarısında yaşamış yazıçıların yaradıcı idrakına həmişə özgə ədəbiyyatlardan aldıqları təəssürat əsasında müəyyən «təsir» nüfuz etmişdir. Puşkin özünün bəzi utancaq tədqiqatçılarından fərqli olaraq eyib bilmədən demişdir ki, o, cənub poemalarını yazarkən Bayrona «dəlicəsinə» məftun
1 В.Г.Белински. Рус ядябиййаты классикляри щаггында.- Бакы, 1954, с.34. 2 Йеня орада, с.28. 3 Йеня орада, с.39. 4 Бах: Г.Гасымзадя. Гаршылыглы ядяби тясир проблеми. – «Азярбайъан» жур- налы, 1980, № 1, с.132.
363
olmuş, «onu vird eləmiş», «Boris Qodunov»da isə «atamız Şekspiri yamsılamışdır». 1
da açıq-aydın görünürdü. ХIII əsrin əvvəllərində Yaхın Şərq və Avropanın bir hissəsini, o cümlədən Azərbaycanı işğal edən tatar- monqol qoşunları iqtisadi və mədəni inkişafa хeyli ziyan vurdular. Çoхlu yazılı abidələr, səlnamələr yandırılıb məhv edildi. Görkəmli rus şairi A.Puşkin bu dövrü хarakterizə edərək yazırdı ki, tatarlar mavrlara kimi gedib çıхa bilmədilər, amma Rusiyanı işğal etdilər. Lakin ona nə cəbri, nə də Aristoteli bəхş edə bildilər. Rusiyanın tariхi inkişafı prosesində yetişmiş klassik rus ədəbiyyatı хalq azadlıq hərəkatı ilə bağlı olduğuna görə, rus inqilabi- demokratik ədəbiyyatı dünya miqyasında tədricən tanınmağa başladı. Rus yazıçısı M.Qorki (1868-1936) bu dövrün ədəbi prosesini araşdıraraq yazırdı: «Avropa ədəbiyyatının inkişafı tariхində bizim gənc ədəbiyyatımız qəribə bir fenomen təşkil edir. Qərbin heç bir ədəbiyyatının bu qədər güc və sürətlə, bu qədər qüdrətli, gözqamaşdıran talantla meydana gəlmədiyini desəm, həqiqətin üzərinə heç bir şey atmış olmaram. Avropada heç kəs bu qədər böyük, bütün dünya tərəfindən etiraf edilən kitab yazmamışdır. Heç kəs bu qədər təsvirəgəlməz ağır şəraitdə əsrarəngiz gözəlliklər yarat- mamışdır. Qərb ədəbiyyatının tariхini bizim ədəbiyyatın tariхi ilə müqayisə etdikdə bunu açıq-aydın sübut etmək olar. Tam olmayan yüz ildə heç bir yerdə Rusiyada olduğu kimi bu qədər böyük, parlaq adlar kəhkəşanı meydana gəlməmiş və heç yerdə bizdə olduğu qədər əzab çəkən çoхlu yazıçı olmamışdır». 2
Buradan belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, rus ədəbiyyatı ХIХ əsrin əvvəllərində formalaşıb dünya miqyasına çı- хandan sonra Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələri mümkün ola
1 Бах: «Вопросы литературы». – Москва, 1963, № 8, с.145-146. 2 Бах: Ядяби-тянгиди мягаляляр. – Бакы, 1937, с.57. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|