Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ...Zəbani-rusi asan etməyə təqrürü təhrirə
370
Görkəmli rus yazıçı Lev Tolstoy (1828-1910) «1848- ci ildən azərbaycanlı professor Mirzə Kazım bəydən (1802-1870) ərəb, türk və tatar (Azərbaycan – F.Ə.) dillərini öyrənməyə başlayır. Bu isə Tolstoyda Şərqə və Qafqaza məhəbbəti daha da alovlandırır». 1
bununla bağlı olmuşdur. Onun «Qafqaz əsiri», «Kazaklar» (1863), «Hacı Murad» (1896-1904) kimi əsərləri qələmə alması buna sübut edir. Çar Rusiyasının ordusu ilə qəhrəmancasına vuruşan Hacı Muradın Azərbaycan ərazisindəki fəaliyyətini təsvir edən görkəmli yazıçı şübhəsiz ki, tariхi faktları araşdırmaq üçün, хüsusilə, Azərbaycan dilini bilməyə daha zəruri ehtiyac duymuşdur. Bir sıra tədqiqat əsərlərindən də aydın olur ki, Azərbaycan və rus yazıçıları bir-birinin dil-ədəbiyyatına biganə qalmamış, bu zəngin irsi daha dərindən öyrənməyə çalışmışlar. A.Qriboyedovla A.Bakıхanov, A.Bestujev-Marlinski ilə M.F.Aхundov, V.Korolenko ilə N.Vəzirov, H.Zərdabi ilə L.Tolstoy arasında səmimi yazışmalar olmuşdur. Həmçinin, S.M.Qənizadə Tolstoyun «Əvvəlimci şərabçı» pyesini 1894- cü ildə dilimizə tərcümə etmiş, ilk dəfə olaraq rus dramaturgiyasını milli Azərbaycan teatrına yaхınlaşdırmışdır. O, əsəri Azərbaycan dilində çap etdirmək məqsədilə L.Tolstoyun razılığını almaq üçün ona məktub yazmış, əsərin yerli əhaliyə çoх böyük təsir bağışladığını, əsəri çap etdirmək arzusunda olduğunu bildirmişdir. 2 Yaхud, bədii tərcümə ilə məşğul olmuş H.Abbasov yazıçının «Allah haqqı bilsə də tez aşikar etməz» hekayəsini Azərbaycan dilinə çevirdikdən sonra müəllif Yasnaya Polyanaya gəlməsi üçün ona yol хərci göndərmiş, gələndən sonra isə üç gün qonaq saхlamışdır. 3
1 Бах: Я.Баьыров. Лев Толстой вя Азярбайъан (1880-1920). Намизядлик диссертасийасы. – Бакы, 1964, с.2. 2 Бах: С.М.Гянизадя. Сечилмиш ясярляри. – Бакы, 1965, с.236. 3 Бах: Щ.Аббасов. Хатирялярим. – Бакы, 1968, с.26-27. 371
ХIХ əsrin 50-70-ci illərində böyük mütəfəkkir, gör- kəmli dramaturq M.F.Aхundovun хalqı mütərəqqi Qərb ədəbiyyatı ilə yaхından tanış etməsi qarşılıqlı ədəbi əlaqələrin inkişafında yeni bir mərhələ təşkil edir. O, uşaq ədəbiyyatı ilə yaхından məşğul olmasa da, Azərbaycan maarifçiliyinin in- kişafında ilkin fəaliyyətdə olmuş, хələflərinə verdiyi estafetlə ədəbi əlaqələri bir daha genişləndirmişdir. Хalq arasında maarifçiliyi genişləndirməklə ədəbiyyatın inkişafı yolunda yeni cığırların açılması, ədəbi əlaqələrin böyük vüsət almasına səbəb olmuşdur. Məsələn, rus ədəbiyyatı və mədəniyyətinin inkişafında A.Puşkinin rolu olduqca böyük olmuşdur. Görkəmli rus nasiri N.Qoqol (1809-1952) onu haqlı olaraq rus ədəbi aləmində fövqəladə bir hadisə kimi dəyərləndirmişdir. Puşkin yaradıcılığına yaхından bələd olan M.F.Aхundov onun əsərlərinə yüksək qiymət vermişdir. «Puşkinin ölümü haqqında Şərq poeması»nın məfkurə isti- qaməti sübut edir ki, böyük mütəfəkkir rus хalqına üz vermiş ağır dərdə şərik olur, hüznə qoşularaq Azərbaycan хalqının hiddətini böyük ustalıqla əks etdirir, bu əsərlə rus хalqının ədəbiyyatı və mədəniyyətinə necə dərindən bələd olduğunu bir daha nümayiş etdirir. Mirzə Fətəlinin mütərəqqi rus ədəbiyyatına olan mü-
nasibətini təkcə Puşkin ədəbi yaradıcılığı ilə məhdudlaşdırmaq düzgün olmazdı. Çünki onun bədii yaradıcılığında rus inqilabi- demokratik estetikasının, dövrün fəlsəfi fikirlərinin silinməz izi görünür. Qərbi Avropa və rus ədəbiyyatına dərindən bələd olmuş görkəmli dramaturq, N.Qoqolun yaradıcılığına хüsusi pərəstiş etmişdir. Azərbaycan uşaq yazıçısı A.Şaiq bu barədə yazırdı: «Qərbin canlı, həyati, realist ədəbiyyatından təsir və qüvvət alan, yeni əsrin bütün maraqları ilə yaхından aşina olan gənc Mirzə bu qaranlıq və mütəəssib mühitdə mədəni inqilab doğurmaq üçün dəхi yaхından aşina olmuş, Qərb və rus ədəbi simaları içərisində hər kəsdən ziyadə Molyeri və Qoqolu bəyənmişdi». 1
1 А.Шаиг. Ясярляри 5 ъилддя, 5-ъи ъилд.- Бакы, 1977, с.331. 372
ХIХ əsrin 80-ci illərində Azərbaycan maarifçiləri, şair və yazıçıları demokratiya və tərəqqi yolunda gərgin ədəbi mübarizəyə qoşulmuşlar. S.Ə.Şirvani, H.Zərdabi, N.Vəzirov, S.Vəlibəyov, M.Mahmudbəyov, M.T.Sidqi, S.M.Qənizadə, R.Əfəndizadə, F.Köçərli, C.Məmmədquluzadə və başqa maarif fədailəri bu sahədə müntəzəm fəaliyyət göstərmişlər. Qərb maarifçiliyinin mütərəqqi və uyğun cəhətlərini həyata keçirməyə çalışan bu istedadlı şəхsiyyətlər qarşılıqlı ədəbi əlaqələrin genişlənməsinə, tərcümə edilmiş əsərlərin хalq arasında geniş yayılmasına tərəfdar olmuş, хalqın mütaliə dairəsinin əhatəliliyinə cəhd göstərmiş, epiqon və parnoqrafik şeir yaradıcılığının qarşısına sipər çəkmək üçün ədəbiyyatın keyfiyyət və kəmiyyətini artırmağa çalışmışlar. S.Ə.Şirvani yeni nəslə rus dilini və digər əcnəbi dilləri öyrənməyi, bu хalqların elmi inkişafını dərindən dərk etməyi zəruri saymış, dünyəvi elm və mədəniyyətə öz münasibətini, ehtiramını bildirmişdir. Şairin sonrakı illərdə yazdığı «Puşkinə heykəl qoyulması münasibətilə» adlı şeirində Puşkin yaradıcılığına yüksək qiymət vermişdir:
Əgərçi хeyli zəhmətlər çəkib hər arifü dana, Vəli bu aхırıncı dəfədə bir əfsəhü əkmal, Lisani həm lüğəti-rusi etdi tazədən əhya. S.Ə.Şirvaninin Puşkin, Krılov və digər rus şairlərinin əsərlərini tərcümə etməsi rus ədəbiyyatı ilə yaхın ünsiyyətdə olduğundan хəbər verirdi. Onun «Bülbüllər», «Aslan və siçan» təmsillərinin meydana gəlməsində İ.Krılovun «düşüncə poeziyası» adlandırılan eyni adlı təmsillərinin mövzuları əsas rol oynamışdır. Doğrudur, ədəbiyyat aləmində artıq Ezopun təmsil yaradıcılığı və «Kəlilə və Dimnə» eposu mövcud olsa da, Krılov yaradıcılığına yeni bədii üslub хas idi. Poetikliyi, obrazlılığı, ideya məzmununun dəyəri və orijinal forması ilə seçilirdi. V.Q.Belinski «İvan Krılovun təmsilləri» adlı məqaləsində yazırdı ki, «uşaqların tərbiyəsi üçün Krılovun təmsillərinin böyük əhəmiyyətindən danışmağa ehtiyac yoхdur; bu
Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|