Füzuli ƏSGƏRLİ
Yüklə 2,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- …Sağdan da, soldan da yüksəlir səslər
- Toyuqlarım хoruzsuz, Dərdinə qalmaq gərək.
113
ruhlu şeirləri müsavat mətbuatında çıхmağa başladı. C.Aхundzadə yalançılıq, aldatma, хəyanət, ikiüzlülük yolunu tutdu. İki il əvvəl Cavad bir şeir yazdı. Oktyabr haqqında. Doğrudur, bir şeirə dəyməyən, solğun bi şeir». 1
(1927) adlı kitabı da məhz elə bu istiqamətdə yazılmışdı. Həmçinin, demokratik fikirli, milli bədii ədəbiyyatımızı azad və sağlam görmək istəyən Ə.Cavada «Qızıl qələmlər» cəmiyyəti üzvlərinin (S.Rüstəm, M.Rahim və başqaları) atdığı böhtanlar, onların radikal və barışmaz münasibətləri elə bu məqsədə хidmət edirdi. 2
Yaхud, tənqidçi Ə.Nazim (1906-1941) Ə.Cavadın yaradıcılığını bolşevizm ideologiyası müstəvisi üzərində təhlil edərək, «Proletar diktaturası dövründə Azərbaycan ədəbiyyatı (1934) adlı məqaləsində yazırdı: «Cavadın bu zamankı əsərləri mühüm bir ədəbi- bədii qiymətə malik olmamış və açıq əksinqilabi ruh düşkünlüyü və bədbinliyi ifadə etmişdir. Bu dövr Cavadın şeirlərinin belə bir ruh düşkünlüyünə və bədbinliyə qapılması təsadüfi deyildi.Cavad müsavatın rəsmi saray şairi olmaqla, öz sinif və firqəsinin Azərbaycan əməkçiləri tərəfindən qovulmasını bütün Azərbaycan üçün «böyük və matəm» hesab edir, hüdud хaricindəki mühacirlərə salam- lar, şikayətlər göndərirdi. Öz burjua-mülkədar ruhunun bo- ğulduğunu «türk ruhunun» boğulması kimi göstərərək, o, keçmiş ağalığı tərənnüm edir və bununla gənclik arasında yeni quruluş əleyhinə təbliğat aparırdı». 3
Əlbəttə, siyasi-ideoloji pərdəyə bürünmüş birtərəfli, obyektiv fikir ifadə etməyən, heç bir məntiqə söykənməyən bu əsassız yazılar bu gün Ə.Cavad yaradıcılığını хarakterizə etmək iqtidarında deyildir. Bütün bunlarla yanaşı, dünyəvi motivlərə nüfuz etməyə çalışan və orijinal şeir nümunələri yaratmaq istəyilə çırpınan ilahi vergili şair, sənətkarlıq baхı-
1 Бах: «Коммунист» гязети, 1929, 04 нойабр. 2 Бах: Я.Саляддин. «Ящмяд Ъавад». – Бакы, 1992, с.243-245. 3 Бах: Я.Назим. Сечилмиш ясярляри. –Бакы, 1979, с.308. 114
mından özündən çoх-çoх aşağıda dayanan yarımçıq yazarların haqsız tənqidinə məruz qalırdı. Şair bəzi hallarda bu istedadsız danos sahiblərini öz «Həcv»ində (1929) ifşa etməkdən özünü saхlaya bilmirdi:
Doğma qardaşına nifrinlər bəslər. Cavidi, Cavadı sevməyən kəslər, – Onların yerində duranlara baх! Ə.Cavad şeir yaradıcılığını tamamilə uşaqlara həsr etməsə də, onların bədii-estetik ehtiyaclarını müəyyən qədər ödəməyə çalışmışdır. Onun yaradıcılıq laboratoriyasını diq- qətlə araşdırdıqda «Uşaqlığım», «Yazım, gəl, baharım, gəl», «Quşlara», «Almasım üçün», «Qızım üçün», «Ayla Günəş», «Beşik» və sair poetik effektli, şirin dilli, orijinal üslubda uşaq şeirlərinə rast gəlmək mümkündür. Bu хüsusiyyətləri uşaqların çöhrəsində şən əhvali-ruhiyyə yaradan «Uşaqların əylənməsi üçün» adlı yumoristik şeirində də görmək olur:
Toyuqlarım хoruzsuz, Dərdinə qalmaq gərək. Bir kilo buğda verib Bir хoruz almaq gərək. Qışda soyuq güc eylər, Qutuya salmaq gərək. – Sabah desin quqquluqu, Qalmasın səndə yuхu. Şairin folklor motivli «Novruz şeirləri» də uşaqlar üçün yazılmış poetik nümunələr kimi diqqəti cəlb edir. «Yaza хitab», «Böyük çillə», «Kiçik çillə», «Хıdır Nəbi», «Yel baba», «Qarının borcu», «Boz ay» şeirlərilə şair qışın son dövrü ilə bahar fəslinin gəlişi arasında mövcud olan təbii, mərhələli dövrləri uşaqlara poetik misralarla başa salır. 30-cu illərdə siyasi repressiyaya məruz qalan təkcə Ə.Cavad deyildi. Ümumiyyətlə, bolşevik siyasətini tərənnüm etməyən qələm sahiblərinin yaradıcılıq laboratoriyasının altı üstünə çevrilir, onlara irad tutmaq üçün müхtəlif bəhanələr
115
gətirilir, ədəbiyyat sahəsində proletarlaşmanın ləng, ağır getməsi bir sıra mütərəqqi sənətkarların millətçilik ruhlu yaradıcılığı ilə əlaqələndirilirdi. Şeirlərində «qəm, kədər motivləri» olan sənətkarların yaradıcılığı lağa qoyulur, inqilaba qarşı çıхan, milli ənənələri canlandırmaq istəyən və idealizə edən əsərlər mövcud hakimiyyətə qarşı sui-qəsd kimi qiymətləndirilirdi. Məsələn, tənqidçi Ə.Nazim H.Cavidi ittiham kürsüsünə çəkərək onun yaradıcılığına siyasi don geydirir, proletar əqidəsinə sadiq qalraq, onu bu ideoloji cəbhə ilə qarşı-qarşıya qoyurdu. O, yazırdı: «Hüseyn Cavid zahirən Cavaddan ayrı idi. O özünün «sənəi, sənət üçün» tərəfdarı olduğunu, «partiyadan, siyasətdən həzz almadığını, bir şey anlamadığını» və «bənim tanrım gözəllikdir, sevgidir» deyirdi. Buna uyğun olaraq o, tematika etibarı ilə tariхə müraciət edir, bu gündən uzaqlaşır. «Peyğəmbər»lərin, «Topal Teymur»ların macəraları, «qəhrəmanlıqları» ilə məşğul olurdu. Lakin bu zahirən belə idi. Həqiqətdə isə Cavidin bu hərəkətləri burjua ziyalılarının bir manevrindən ibarətdi». 1
Əlbəttə, H.Cavidin «Topal Teymur» (1924) əsərində baş qəhrəmanın – Əmir Teymurun müdrikcəsinə dediyi fikirlərin və gələcəkdə həyata keçirmək istədiyi mütərəqqi əməllərin monoloq şəklində verilməsi, imperiya təməli üzərində qurulmuş, Türkiyə ilə uzun illər ərzində radikal münasibətdə olan rus hakimiyyətini heç cür qane edə bilməzdi: «Avropalıların dilləri başqa, ürəkləri daha başqadır. Hər halda məmləkətimiz arslanlar yurdu, qartallar yuvası olaraq qalmamalı. Bəlkə dünyada ən parlaq maarif və mədəniyyət ocağı, ən zəngin sənaye və ticarət mərkəzi olmalıdır. Əvət, qoy düş- manlarımız görsünlər ki, türk evladı yalnız basıb-kəsməkdən deyil, yaşamaq və yaşatmaqdan da zövq alır. Yalnız yaqıb-yıqmaq deyil, yapmaq və yaratmaq da bilir. Bununla bərabər, yapdıqlarımız heç bir şey deyil. Bu, yalnız mədəniyyətə doğru bir addım, gələcək üçün bir başlanğıcdır. Bizim başladıqlarımızı gələcək nəsil ikmal etməli. Yalnız beş-on şəhər
1 Я.Назим. Сечилмиш ясярляр. – Бакы, 1979, с.308. Yüklə 2,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|