hosil bo'lgan tinchlik toki 1-2 mv, nervdagisi esa 30 mv bo'ladi. Muskuldagi
tinchlik toki nervdagiga n isbatan bir oz uzoqroq saqlanishi m um kin.
Biotoklarni o'rganish turli kasalliklarni aniqlashda yordam beradi.
Y urak m uskullarining h arak at toklari elektrokardiograf yordam ida
yozib olinadi. Bu yozuv elektriokardiogram m a deb ataladi. M e’dada hosil
b o 'la d ig a n h a ra k a t to k la rin i e le k tro g a s tro g ra fd a yozib o lin a d i, u
e le k tro g a stro g ra m m a deyiladi. Bosh m iy ad ag i
h a ra k a t to k la ri esa
e le k tro e n tse fa lo g ra fd a yozib o linad i. Y ozib olishga elek tro entsefa-
logram m a deyiladi.
Nerv markazining xususiyatlari
M a ’lum refleks amalga oshishida yoki biror funksiya bajarilishida bir
g uruh n ey ro n lar ish tiro k etadi. Bir g uruh ney ro n larn in g funksional
birikmasi nerv m arkazi deb ataladi.
N utq funksiyasi, lablar, hiqildoq harakat muskullarining nerv markazlari
uzunchoq miya, o 'rta va bosh m iya k a tta yarim sharlari p o 'stlo g 'id a
joylashgan. So'zlar m a’nosi tushuniladigan nerv markazi bosh miya katta
yarim sharlarining chakka qismida joylashgan.
Bu markaz shikastlanganda
odam so'zlar m a ’nosini tushunish qobiliyatini yo'qotadi. Peshona qism
shikastlanganda odam nutqni tushunadiyu, lekin gapira olmaydi.
Nerv sistemasi nerv tolalaridan keladigan turli xildagi tashqi, ichki
ta ’sirni qabul qiladi. Reflekslarning nerv m arkazlari
nerv sistemasining
turli joylarida o'rnashgan. Bitta neyron bir necha refleksda ishtirok etib,
turli nerv m arkazlarida qatnashishi mumkin. M asalan, til m uskullarini
ta ’minlovchi neyronlar chaynash, yutish va nutq
organlarining refiektor
harakatlarid a ishtirok etadi. B a’zi reflekslarning yuzaga kelishida nerv
sistem asin in g tu rli b o 'la k la rid a g i nerv m a rk a z la rin in g n e y ro n la ri
qatnashadi. M asalan, nafas olish va nafas chiqarish reflekslarida uzunchoq
m iyadagi n ey ro n lar bilan birga, o rq a m iya,
bosh m iya k a tta yarim
sharlaridagi neyronlar ham ishtirok etadi.
N e rv m a r k a z la ri q o 'z g 'a li s h , to rm o z la n is h , u y g 'u n la s h u v ,
transform atsiya, mayinlik, kislorod tanqsligiga chidamsizlik, dom inanta,
irradatsiya va boshqa fiziologik xususiyatlarga ega.
Nerv hujayralari
b o sh q a tirik h u ja y ra la r k a b i tash q i va ichki m u h it o m ilari, y a ’ni
ta ’sirlovchilar t a ’sirida tinchlik holatidan faol holatga o'tish xususiyatiga
ega. Bu nerv hujayralarining m uhim xususiyatlaridan biri qo'zg'alishdir.
55
www.ziyouz.com kutubxonasi
Q o 'z g 'a lis h tu fa y li t a ’sirg a tezd a ja v o b reak siy asi p a y d o b o 'la d i.
Q o'zg'alish vaqtida to 'q im ad a funksional, fizik-kimyoviy hodisalar sodir
b o 'lad i.
Q o 'z g 'a lish kabi m arkaziy nerv sistem asida h a r q an d ay refiek to r
fao liy ati n a tija sid a to rm o zlan ish ja ra y o n i yuzaga ehiqishi m um kin.
B undan ta sh q a ri nerv sistem asining tu rli b o 'lim la rid a n q o 'z g 'a lis h
to 'lq in la r i refleks m ark a zig a bir v a q td kelsa refleks to rm o z la n a d i.
K o'pgin a reflekslar bosh miya t a ’sirida torm ozlanishi m umkin. M asalan,
ixtiyoriy m uskullar ishtiroki bilan b o 'lad ig an siydik chiqarish, ko 'zn i
ochib-yumish reflekslarni vaqtincha to'xtatishi mumkin. Yana, og 'riqdan
tishni tishga qo'yish, kulmaslik uchun labni tishlash va h.k. Torm ozlanish
jarayoni 1862-yilda ulug' rus olimi I.M . Sechenov tom onidan kashf etilgan.
Nerv
sistemasining har bir sohasi, har bir tirik hujayra tashqaridan
b o 'lg an t a ’sirga q o 'z g 'a lish yoki torm ozlanish bilan jav o b qaytaradi.
M arkaziy nerv sistemasidagi qo'zg'alish va torm ozlanishjarayonlari o'zaro
va m akonda t a ’sir etadi, y a’ni m arkaziy nerv sistemasidagi turli m arkazlar
o'zaro bog'lanadi. Nerv sistemasida qo 'zg 'alish jarayoni torm ozlanish
ja ra y o n i bilan alm ashinib, q o 'z g 'a lis h torm ozlanishga,
torm ozlan ish
qo'zg'alishga o 'tib turadi. Q o'zg'alishi va tormozlanishining nerv sistemasi
m arkazlarida tarqalishi irradiatsiya deyiladi.
Dostları ilə paylaş: