GeçMİŞİ, bugüNÜ ve geleceğİ
Yüklə 8,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
- (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
U L U S L A R A R A S I S E M P O Z Y U M “AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
AZƏRBAYCAN MÜHACİRƏT ƏDƏBİYYATINDA "QURBAN SƏİD" GİZLİNLƏRİ
1 Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatına daxil olan bütün forma və janrlar (poeziya, publisistika, dramaturgiya, nəsr və s.) içərisində ən məşhur əsər Qurban Səidin “Əli və Nino” romanıdır. İndiyədək kim tərəfindən və hansı dildə yazıldığı barədə mübahisələrin kəsilmədiyi bu roman hətta populyarlığın miqyası, coğrafiyasına görə kiçik həcmli şeirləri belə arxada qoyur. Nəinki mühacirət ədəbiyyatı, eləcə də vətəndə yazılan bütün bədii düşüncə məhsullarından başqa dillərə tərcüməsi baxımından da roman öncüllüyü özündə saxlayır. Təkcə bunu demək kifayətdir ki, otuzdan çox dilə tərcümə olunan bu əsər son on ildə dünyada ən çox oxunan əsərlərdən olmuş və bestsellerə çevrilmişdir. Bu cəhətdən əsərin bu aqibətini Mirzə Şəfi Vazehin “Şərqilər"i ilə müqayisə etmək olar. Əgər Mirzə Şəfi “Şərqilər”i XIX əsrdə bütün Avropanı dolaşmışdısa, XX əsrdə həmin uğuru “Əli və Nino” yaşadı. Ancaq Mirzə Şəfi “Şərqilər"i yalnız Avropanı dolaşmışdısa, “Əli və Nino” bütün dünyaya səs salmışdır. Maraqlıdır ki, hər iki fakt Avropada reallaşmış və bu ədəbi hadisələrin milli düşüncə orbitinə daxil olması üçün biz istər-istəməz Avropaya minnətdar olmuşuq. Lakin onu da demək lazımdır ki, hər iki hadisə Azərbaycan ədəbi mühitinin faktına çox sonralar, ən azı yazıldığı dövrdən əlli il sonra daxil olub. Belə bir paralellik də diqqəti cəlb edir ki, hər iki hadisə üzərinə Avropada elə bir halə çəkilib ki, onlarla tədqiqatların yazılmasına rəğmən, hələ də bəzi məsələlərə aydınlıq gətirmək mümkün olmayıb. Azərbaycan mühacirət tarixinin yetərincə araşdırılmaması da “Əli və Nino”nun üzərindəki gizlinlərin qaldırılmasına mane olan amillərdəndir.
“Əli və Nino” romanı və onun müəllifi ədəbiyyatşünas və tənqidçilərin qarşısında hələ ki, bir dilemma olaraq qalır. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu 90-cı illərin sonlarında bir dəfə bu problemi müzakirə etsə də, bir nəticə olmamışdır. Artıq yarım əsrə yaxındır ki, "Əli və Nİno"
1 Prof. Dr., Milli Bilimler Akademisi, Nizami adına Edebiyat Enstitüsü
Sayfa 46 / 847 Bədirxan ƏHMƏDOV
“AZERBAYCANŞINASLIK: GEÇMIŞI, BUGÜNÜ VE GELECEĞI” (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih)
əsəri dünyanı dolaşmaqla yanaşı, özü ilə müəllif dilemmasını da gəzdirir. Əsərin müəllifi olaraq gah Məhəmməd Əsəd bəy, gah Yusif Vəzir Çəmənzəminli, gah da müxtəlif adlar keçir. Hətta Qurban Səid adının yanına Məhəmməd Əsəd və Yusif Vəzir Çəmənzəminli adlarını qoşmaqla əsər bir neçə dəfə fərqli məkanlarda nəşr də olunub. Əsərin “ Qurban Səid” adından başqa adlarla nəşr olunması müəlliflik sahəsində hələ yekdil bir fikrin, eləcə də ədəbiyyatşünaslıq və çap mədəniyyətimizdə vahid bir prinsipin olmamasını göstərir. Bu, əslində əsər və müəlliflə bağlı bütün faktların məhv edilməsindən daha çox, ədəbiyyatşünaslığımızın bu fakta biganə yanaşması, uzun müddət roman ətrafında gedən mübahisələri seyrçi kimi izləməsindən irəli gəlmişdir. Bu cəhətdən Mirzə Şəfi Vazehlə “Əli və Nino”nun müəllifi Qurban Səidin (hələ ki, şərti olaraq təxəllüs deyil, şəxsiyyət hesab edək!) müəlliflik dilemmasında bir oxşarlıq mövcuddur. Fərq burasındadır ki, M.Ş.Vazehin F.F.Bodenşdtin tərcüməsində Avropada şöhrət tapmış şeirlərinin müəlliflik hüququnun bərpasına şansı çox az olduğu halda, eləcə də mövcud ədəbiyyatşünaslığın imkanlarının məhdud olduğu bir zamanda (yeni-yeni formalaşan milli ədəbiyyatşünaslığımızın Sovetlər dönəmində Avropada araşdırmalar aparmağın mümkün olmadığı bir dövrdə) ədəbiyyatşünaslıq bu sirrin üstünü aça bildi (bu da 20-30-cu illər ədəbiyyatşünaslığının zəhməti və intellekti sayəsində mümkün oldu!), “Əli və Nino”nun müəllifliyi isə artıq yetmiş ildən çoxdur ki, həll olunmamış qalır. Bu günə qədər otuzdan çox müxtəlif dünya dillərinə tərcümə olunan “Əli və Nino” romanı haqqında onlarla tədqiqat əsəri yazılsa da, müəlliflik məsələsi hələ də açıq qalır. Maraqlı burasıdır ki, “Əli və Nino” bütün dünyanı dolaşdıqca, yeni dillərə tərcümə olunduqca onun haqqında yazılanlar müəlliflik məsələsindən irəli gedə bilmir. Lakin onu da demək lazımdır ki, roman haqqında yazılanlarla, müəllif şəxsiyyəti barədə yazılanlar bir-birinə tərs mütənasibdir. Romanın mahiyyəti, obrazları, süjet xətti, bir sözlə poetikası və strukturu ilə bağlı çox az yazılmışsa, müəllifliyi ilə bağlı həddindən çox tədqiqatlar aparılmışdır. Aparılan bu tədqiqatlar isə roman müəllifinin həqiqi kimliyini üzə çıxarmaq məsələsində bir addım belə irəli gedə bilməmişdir, bəlkə də bir az da dolaşıqlıq yaradılmışdır. "Əli və Nino" romanı ilk dəfə Vyananın “ Tall” nəşriyyatında alman dilində nəşr olunur; lakin o qədər də diqqəti cəlb etməyərək bir müddət unudulur. Tədqiqatçılar bunun səbəbini faşistlərin Avstriyanı işğal etməsi və kitab mağazalarında bəyənmədikləri kitabların yandırılması ilə bağlayırlar. Bir müddət “Əli və Nino” əsəri tamamilə yaddan çıxır. 1970-ci ildə İngiltərədə çap olunur, bir il sonra isə Amerikada nəşr olunduqdan sonra Sayfa 47 / 847 Yüklə 8,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|