1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
130 danışıqlarını önə çəkəndə, Roma papasını aldatmaq üçün məhz bu amil nəzərə alınmalı idi. Yer səthi düz olduğu üçün demarkasion xəttdən qərbdən üzü şərqə doğru yerləşən bütün ərazilər portuqallara məxsus olmalıydı. Pireyranın ekspedisiyasının səyahət zamanı əldə etdiyi nəticələrdən xeyli razı qalan kral II Juan növbəti danışıqlar üçün öz diplomatlarını təlimatlandırır. İspan nümayəndə- lərinin, o cümlədən, pontifikin verəcəyi suallarının cavab- ları əvvəlcədən onlarda hazır idi. Roma papasının iştirakı ilə ispanlarla danışıqlar elə aparılmalıydı ki, portuqallar heç kimi şübhələndirmədən ədalətli bölgü kimi demarkasion xəttin Azör adalarından 100 liq yox, 370 liq qərb istiqmətində keçirilməsinə nail olmalıydılar. Bu xətt Kolumbun kəşf etdiyi torpaqlardan xeyli sağ tərəfdə, üzü Avropaya yaxın bir yerdə yerləşirdi. İspan nümayəndələri əmin idilər ki, qərb torpaqlarından bixəbər olan portuqallar, okean sularında öz gəmilərinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün atlantikada bir qədər artıq su hövzəsinə yiyələnmək istəyirlər. Maraqlıdır ki, nəyə görə ispan nümayəndələri o qədər də kəskin müqavi- mət göstərmədən rəqiblərinin tələblərilə razılaşırlar? Onlar artıq münaqişə yaranmasın deyə və bütün narazılıqlara son qoymaq üçün, heç kimə lazım olmayan ucsuz-bucaqsız 131 okean sularını portuqallara güzəştə getməyə etiraz etmə- dilər. Bu məsələdə Kolumbun birinci səyahəti zamanı baş verən kəşfin nəticələri portuqal nümayəndələrinə xeyir verir. İş ondadır ki, genuyalı admiralın kəşf etdiyi adalar 65 0 -70 0 qərb uzunluğunda, Pireyranın sahilə yan aldığı ərazi 42 0 -43 0 uzunluğunda yerləşirdi. Əldə olunan kəşflərin arasında 25 0 -30 0 -lik bufer zonası əmələ gəlirdi və portu- qallar bunu əsas tutaraq əmin idilər ki, ispanlar demar- kasion xəttin 45-47 0 qərb uzunluğuna qədər çəkilməsinə heç bir etiraz bildirməyəcəklər. Xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, burada da bəxt portuqalların üzünə gülür. İş ondadır ki, transatlantik keçidi zaman Baham adaları, Haiti və Kuba adaları Kolumbun qarşısına çıxan ilkin torpaq ərazisi sayılırdı və onlardan şərq tərəfdə heç bir quru ərazisi yerləşmirdi. Deməli, məlum olan adalardan şərq tərəfdə nə ərazi vardısa, portuqallar həmin ərazilərə sahib çıxa bilərdilər. Onsuz da admiralın hesabatında 65-ci və 70-ci meridianlardan şərq tərəfdə yalnız okean suları göstərilirdi. İspanların belə bir kobud səhvindən istifadə edən portuqallar tələsik olaraq, Cənubi Amerika sahillərinə məxfi ekspedisiya göndərir və qəribə olsa da, nəzərdə tutulan meridiandan qat-qat şərq tərəfdə iri br torpaq ərazisi aşkarlayır və bunu dünya 132 ictimaiyyətindən gizlin saxlamağa məcbur olurlar. Ona qədər isə II Juan ispanları danışıq masası arxasına dəvət edib, bunu yuridik şəkildə, yəni gizlincə kəşf etdiyi torpaqları sənədlər şəkilində əldə etməli idi. Hansısa bir müddətdə danışıqlar heç bir əhəmiyyət kəsb etməsə də, sonradan yenidən bərpa olur və 7-i iyun 1494-cü ildə Tordesilyas müqaviləsi bağlanır. Məlum olduğu kimi həm şimal və cənubu, həm də şərq və qərbi bildirən demarkasion xətt Azör adalarından 370 liq qərbə, 46 0 30 / çəkilir və Braziliya avtomatik olaraq Portuqal taxt-tacının mülkiyyətinə çevrilir. İndiki Braziliyanın ucqar qərb hissəsindən başqa Amerika qitəsi bütünlüklə ispan krallarının tabeliyinə keçir. Lakin buna baxmayaraq, bu ispanların tam qələbəsi sayılmırdı. Bununla da, Yeni Dünya sahillərinin siyasi coğrafiyası yaranır və bu da Roma papasının möhürü ilə möhkəmlənir. Beləliklə, portuqallar Roma papası VI Aleksandr Borcianın vasitəsilə ispanlara kələk gələrək, gələcəkdə 8,5 mln. 2 km. ərazini əhatə edən Braziliya ölkəsinin əldə edilməsinə nail olurlar. Belə bir ədalətsiz bölgü ispanların haqlı zəhmətlərinin üstündən xətt çəkirdi. Ona görə ki, rəsmi olaraq ilk dəfə Braziliya sahillərinə ispan dəniz səyyahları – Visente Pinson və Diyeqo Lepe qədəm qoymuşdular. Lakin bizim dövrdə Latın Amerikasının ən 133 böyük ölkəsinə sahib olmaqda portuqallar Pedro Kabraldan çox, taxt-taca bütün varlığı ilə sadiq olmuş Duarti Pireyraya minnətdar olmalıdırlar. Ona görə ki, bir çoxlarına Atlantik okeanının qərbində torpaq tapmaq tapşırığı verilsə də, onlar həmin işi yerinə yetirə bilməmişdilər. Pireyra isə həmin missiyanın öhdəsindən artıqlaması ilə gəldi. Çünki kral II Juana hava-su kimi lazım olan torpaq aşkarlanmış və təcrübəli kapitan, ispanlarla növbəti danışıqlara başlanma- mışdan əvvəl özünü Avropaya çatdıra bilmişdi. Bu azmış kimi o, Tordesilyas danışıqlarında bilavasitə iştirak etmiş və Roma papasının vasitəsilə ispanların aldadılmasında mühüm rol oynamışdır. Bundan əlavə Pireyra Portuqal kralına öz sədaqətini nümayiş etdirərək, ölənə qədər həmin sirri daxilində saxlamağa məcbur olmuşdu. Bu məsələdə portuqalların mahir hipnozçu kimi rəqiblərinə manipulyasiya etmələrini önə çəkmək lazımdır. Onlar danışıqlar zamanı özlərini elə aparırdılar ki, guya ispanlar onların halalca torpaqlarını əllərindən alıblar. Ona görə də qara məni basınca, mən qaranı basım prinsipini əldə şüar tutaraq, həyasızcasına öz tələblərini irəli sürürlər. Nəticədə demarkasion xətt xeyli qərbə tərəf çəkilir. Elə həmin il pontifik rəsmi olaraq Ferdinand Araqonlu ilə İzabella Kastiliyalıya “Katolik kralları” titulunu verir. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|