[]

437 

 

boĢaldılmalı,  iĢğala  məruz  qalmıĢ  ərazilər  bərpa  olun malı,  Elzas  və  Lotaringiya  Fransaya  verilməlidir.  Ġtaliyanın 

sərhədləri  dəqiq  müəyyənləĢdirilmə li,  milli  ə la mətlə rə  görə  dəyiĢdirilmə lid ir;  Avstriya-Macarıstan  xa lqları  in kiĢaf  üçün 

geniĢ  mu xtariyyət  imkanları  əldə  etməlid irlər;  Ru mıniya,  Serb iya  və  Çernoqoriya  boĢaldılmalıd ır;  Osman lı  impera-

torluğunun  türk  hissəsi  təminat  və  möhkəm  suverenlik  almalıdır;  tabe  etdirilmiĢ  miliətlər  üçün  təhlükəsizlik  və  mu xtar 

inkiĢatin  mütləq  pozu lmaz  Ģərtləri  təmin  olun malıdır;  müstəqil  PolĢa  dövləti  yaradılmalıdır;  xüsusi  müqavilələr  əsasında 

Millətlə r  Cə miyyəti qurulma lıdır. Proqra m A Bġ -ın  xarici siyasət strategiyasına  müvafiq  olaraq,  müharibədən sonra yeni 

dünya nizamının  müəyyənləĢdirilməsinə  yönəlmiĢdi.  Ümu mi  məsələlərdən  əlavə  konkret  ölkələrə  Ģamil  edilən  məsələlər 

içərisinde  Rusiyaya  aid  bənd  keçmiĢ  Rusiya  imperiyası  ərazisində  yaĢayan  çoxsaylı  xalqların  müqəddəratının  həlli  üçün 

olduqca əhəmiyyətli idi. 

Vilson  prinsiplərində  kiç ik  xa lqla rın  müqəddəratını  təyin  et məsi  hüququ  təsbit  edilsə  də,  Rusiya  imperiyasının 

dağılması nəzərdə tutulmamıĢdı. 

1918 ilin fevralında Vilson proqramına daha 4 bənd də əlavə et miĢdi. Əlavələ r keç miĢ Rusiya imperiyası mə kanında 

yeni yaranan dövlətlərin mənafeyinə uyğun olduğundan, onlardan yararlan maq ü midi güclü idi. Belə ki, sülh prosesi. qeyd-

Ģərtsiz o laraq, ədalətə əsaslanmalı,  xalq lar və vilayətlər dövlətlər arasında  mübadilə vasitəsinə çevrilməməli; hər bir ərazi 

məsələsi aid iyyəti üzrə yerli əha lin in  ma raqlarına uyğun olaraq həll edilmə li;  öz taleyin i qəti  müəyyən etmiĢ bütün milli 

ele mentlərin tə ləbləri ödənilməli idi. Bu  prinsiplə rdən faydalan maq istəyən və istiqla liyyətinin tanın masını tə ləb edən xalq  

öz taley ini müəyyən etməyə qadir olmalı, özünü xarici təcavüzdən qoruya bilməli, ö zünü təmin etmək üçün iqtisadi, təbii və 

ma liyyə ehtiyatlarına ma lik olmalı, müəyyən intelle ktual və mənəvi-dini xüsusiyyətlərinə görə seçilmə li idi. 

Məhz  Vilson  prinsiplə rindən  ç ıxıĢ  edən  A zərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyəti,  gənc  dövlət  kimi,  istiqla lının  dünya 

dövlətləri tərəfindən tanınmasında israrh olmuĢ və bu yolda ardıcıl, məqsədyönlü siyasət yeritmiĢdir. 1918 il noyabrın 10-da 

Azərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyəti  höku məti  T.V.Vilsona  teleqra mla   mürac iət  et miĢdi:  "Avropanının  böyük   dövlətlərinə 

müraciət  etməzdən  əvvəl,  Azərbaycun  xalqı  və  hökııməti  əzilən  kiçik  xalqların  müdafiəçisi  kimi,  sizin  hummanist 

şəxsiyyətinizə  müruciət  edib,  yardım  almağa  və  tanınmağa  ümid  bəsləyir".  GörüĢ  zamanı  Ə.TopçubaĢov  Azərbaycan 

nümayəndə  heyəti  adından  Vilsonu  salamlad ı.  " Vilson  prinsipləri"  əsasında  Azərbaycanın  da  öz  taleyini  həll  edəcəyinə 

əminliyin i bildird i. Qafqaz A zərbaycan Respublikası nü mayəndələrin in  memo randumu və nümayəndə heyətinin tələb ləri 

Vilsona təqdim ed ild i (ba x "Qa fqaz Azərbaycanı Cümhuriyyətinin Paris Sülh Konfransına memorandumu "). 

Azərbaycan nümayəndə heyətinin  Vilson prinsiplərindən çıxıĢ edərək apard ığı a rdıc ıl dip lo matik fəa liyyət 1920  il 

yanvarın 11-də müttəfiq lərin Ali ġu rası tərəfindən Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin de-fakto tanın ması ilə nəticələndi. 

Əd.:  Azərbaycan  tarici,  7  cilldə,  c.5,  B.,  2001;  Həsənov  C,  Azərbaycan  beynəlxalq  münasibətlər  sistemində  (1918-1920-ci  illər),  B„  1993; 

H a cıy ev a   A.,  Beynəlxalq  münasibətlər tarixi  (1871-1919-cu  illər),  B., 2001;  Qa s ım l ı  M., Avropa və Amerika ölkələrin müasir tarixi. 2 hissədə.  I 

hissə (1918-1945-ci illər)., B., 2003; Уткин А.И., Дипломатия Вудро Вилсона, М., 1989. 

VĠNOQRADOV M.M.  (?  - ?)  - A zərbaycan Xalq   Cü mhuriyyəti  Parlamentinin  üzvü. A zərbaycan Milli ġurasının  

"Azərbaycan  Məclisi-Məbusanın  təsisi  haqqında  qanun”una  (1918,  19  noyabr)  əsasən,  Slavyan-rus  cəmiyyətindən 

Cü mhuriyyət parlamentinin tərkibinə daxil edilmiĢdi. Parlamentdə "Slavyan-Rus ittifaq ı" fraksiyasını təmsil edirdi. 

VĠSBADEN  KONFRANS I (1951)  - vahid  antibolĢevik cəbhəni geniĢləndirmək və  möh kəmləndirmək  məqsədilə 

kcçirilmiĢ  konfrans  (1951,  2-8  noyabr).  1948-50  illərdə  bir  neçə  rus  mühacir  təĢkilatı  ilə  yanaĢı,  Qafqaz,  Türküstan, 

Ukrayna,  Belarus mühacir təĢkilatları ayrı-ayrı cəbhələrdə qruplaĢmıĢdı. Belə q ruplaĢmaların  mövcud olduğu bir Ģ əraitdə 

"vahid  antibolĢcvik  cəbhə"  yaratmaq  məqsədilə  xüsusi  "Amerika  Ko mitəsi"  meydana  gəlmiĢdi.  Ko mitə  keçmiĢ  Rusiya 

Müvəqqəti  hökumətin in  baĢçısı  A.Kerenskiyə  istinad  edirdi.  Kerenski  isə  "antibolĢevik  cəbhənin"  yaranmasında  "vahid, 

bölünməz  Rusiya" prinsipindən çıxıĢ edir və qeyri-rus mühacir təĢkilatları  ilə iĢ birliyin in bu Ģərt daxilində reallaĢmasına 

çalıĢırdı. A.Kerenskinin və S.Melqunovun rəhbərlik etdiyi partiyalar "Amerika  Ko mitəsi"nin yardımı  ilə  1951  il yanvarın 

16-da  digər  rus  partiyala rın ın  da  qatıldığ ı  Füssen  konqresinə  toplaĢdılar.  Konqresdə  rus  partiyaları  bolĢevik  re jiminin 

süqutundan sonra, Rusiyanm bütövlüyünün qorunması Ģ ərtilə, qeyri-rus  mühacir təĢkilatları  ilə  iĢ birliiyin in  mü mkünlüyü 

qənaətinə gəldilər. Rusiya  mühacirlərin in ço x  keç mədən ġtutqart Ģəhərində çağırılan ikinci  konqresində (1951,  19 avqust) 

"Rusiya  Millətlə rin in  Qurtu luĢ  ġurası"  (RM Qġ)  yaradıld ı.  Ayrı-ayrı  milli  mühacir  təĢkilatla rı  Ko mitəni  "rusofıllikdə" 

ittiha m  edird i.  1951  ci  noyabrın  2-8-də  RMQġ-n in  yaratdığı  Büronun  təĢəbbüsü  ilə  beĢ  rus  və  beĢ  qeyri-rus  miihacir 

təĢkilatın ın  iĢtirak  etdiyi  Visbaden  konfransı  çağırıld ı.  Konfransda  A.Kerenski  qeyri-rus  mühacirlə rin,  beĢ  rus  partiyası 

tərəfindən ġtutqart konqresində təsdiqlənən proqramı qəbul et mə k üçün dövlət olunduqlarını bildirdi.  Kerenski. Melqunov 

və b. milli ö zünütəyinin deklarat iv mahiyyət kəsb etdiyini, proble min həllinin ya lnız keç miĢ Rusiya impe riyası çə rçivəsində 

mü mkünlüyünü açıqladılar.  Konfransın gedi-Ģində rusların və qeyri-rusların bir-b irlərinə səmimi  münasibətdə olmadıqları, 

onların  "konspirativ" iĢ üsuluna üstünlük verdikləri aĢkar o ldu.  Rus  mühacirləri  ġtutqartda qəbul edilən p roqram sənədi, 

qeyri-ruslar isə  milli bərabərlik, paritetlik və  BMT, Atlantika  Xartiyası prinsipləri əsasında birliyin  mü mkün lüyündə israr 

edirdilər. " Vahid antibolĢevik  cəbhu"   ideyası  istiqamətində  əhə miyyətli 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---