[]

441 

 

Qəzən fər Musaboyov və baĢqa azərbaycanlı bolĢeviklər, hə mçinin A.Mikoyan da "Üçüncü Ġnternasional" adlı zirehli 

qatarda olmuĢlar.  Əmə liyyatm son dərəcə mə xfiliyi, A.Mikoyanın rəhbərliy i a ltında türk dilini,  mə iĢətini, hə mçin in yerli 

Ģəraiti  bilən  qrupun  bələdçiliyi,  A zərbaycanın  əsas  hərbi  qüvvələrinin  Moskvanın  sifariĢi  ilə  Azərbaycan  Xalq 

Cü mhuriyyətinə qarĢı Qarabağda qiyam qald ırmıĢ erməni-daĢnak silahh quldur dəstələrinə qarĢı qərb sərhədlərində olması 

Ye fre movun hərbi hissəsinin uğurunu təmin etdi və bu Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin süqutunda əsas rol oynadı [bax, 

həmç inin  Aprel  işğalı  (1920),  Bak ı  əməliyyatı  (1920)].  Onun  bu  "xid məti"  sovet  hökuməti  tərəfindən  yüksək 

qiymətləndirilmiĢ, Qınnızı Bayraq ordeni, hə mçinin Azərbaycan SSR-in Qırmızı Bayraq ordeni (2 dəfə) ilə  təlt if o lun muĢdur. 

"RəĢadotli" yürüĢlə Ba kını a ldığ ına görə  Yefre mova bir ay sonra Azərbaycan Ġnqilab Komitəsi tərəfindən dəstəyinə  xatirə 

yazısı həkk olun muĢ, üzəri q iymətli daĢlarla bəzədilmiĢ qılınc hədiyyə verilmiĢdi. 

Yefremovun ko mandanlığı ilə zirehli qatarlar dəstəsi Gəncə üsyanının (1920) yatırılmasında da iĢtirak etmiĢdi. 

Əd.: Azərbaycan tarixi, 7 cilddə c.5, B., 2001; Əhmədova  F„ Nəriman Nərimanov - ideal və gerçəklik, B., 1998

. 

YELĠZAVETPOL,  Ye l is a v e t p o l   -  Azərbaycanın  qədim  Ģəhəri  Gəncənin  1804-1918  illərdə  adı.  Qədim  Gən-

cəyə "Yelizavetpol" adı Rusiya iĢğalçıları tərəfindən verilmiĢdir. Tarixi qaynaqlardan məlu mdur ki, 1803  il noyabrın 20-də 

general  P.D.Sisianovun  baĢçılığı  ilə  Rusiya  qoĢunu  Gəncəyə  hücum  etmiĢdi.  P.D.Sisianovun  təslim  o lmaq  tələb lərini 

dəfələrlə rədd edən Gəncə  xa m  Cavad  xan qalaya çəkilərə k, u zun müddət çar qoĢunlarına Ģiddətli  müqavimət göstərmiĢdi. 

1804  il  yanvarın  3-də  Cavad  xan  döyüĢdə  Ģəhid  oldu,  rus  qoĢunları  Gəncə  qalasını  tutdu.  Gəncə  xanlığı  ləğv  edilərək, 

ərazisi  Rusiyaya  qatıldı.  " Gəncə"  sözü,  Gəncənin  qəhrəmanlığı  A zərbaycan  xalqının  müstəmləkəçilərə  qarĢı  mübarizə 

rə mzinə  çevrild i.  Odur  ki,  iĢğalçıla r  bu  adı  Azərbaycan  xalq ının  yaddaĢından  silib  çıxa rt maq  qərarına  gəldilə r. 

P.D.Sisianovun  təklifı  ilə  Gəncə  Ģəhərinin  adı  imperator  I  Ale ksandrın  arvadı  Yelizavetanın  "Ģərəfmə"  Yelizavetpol 

adlandırıldı.  " Gəncə"  adının  dilə  gətirilməsin in  qadağan  olunması  haqqında  fərman  verildi.  Bu  qaydanı  pozanlar  bir  qızıl 

manat  cərimə  verməli  idilər.  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  Hökumətinin  1918  il  30  iyul  tarixli  qəran  ilə  Gəncə Ģəhərinin 

tarixi adı yenidən özünə qaytarıldı (bax, həmçinin Gəncə şəhərinin adının bərpası barədə qərar).  

YELĠZAVETPOL  QUBERNĠYAS I  A zərbaycanda in zibati-ərazi vahidi.  Qafqaz və Zaqafqaziya d iyarın ın  idarə-

sinin  dəyiĢdirilməsi  haqqında  1867  il  9  dekabr  tarixli  çar  fərman ına  əsasən  yaradılmıĢdı.  Mə rkə zi  Ye lizavetpol  (Gəncə) 

Ģəhəri idi (bax Gəncə quberniyası). 

 YENĠ  B AYAZĠD  QƏZAS I,  Novobayazet  q ə z a s ı   -İrəvan  quberniyası  tərkibində  inzibati-ə ra zi  vahid i,  tarixi 

Göycə  mahalı.  Rusiya  müstəmləkəçilərinin  Türkiyənin  Bayazid  vilayətindən  Göycəyə  köçürüb  gətirdikləri  ermənilər  onu 

"Nor  Bayazid"  (Yeni  Bayazid)  adlandırmıĢlar.  Rusiya  iĢğalından  sonra  müstəmləkəçilər  tərəfındən  məhz  bu  ad 

rəsmiləĢdirilmiĢdi.  1849  ildə  lrəvan  quberniyası  təĢkil  edildikdə  onun  tərkibində  qəzaya  çevrilmiĢdi.  Ġ.ġopenin  1829-32 

illərdə apardığ ı  ka mera l təsvirə görə, Ġrəvan əyalətin in  Göycə mahalında 59  kənd qeydə alınmıĢdı. Ça r Rusiyası tərəfındən 

ermənilərin  köçürülüb  gətirilməsi  ərəfəsində  burada  999  a zərbaycanlı  a iləsi  [ya xud  5607  nəfər  (3164  kiĢi,  2443  qadın)], 

comi  15  e rməni  ailəsi  [ya xud  90  nəfər  (52  kiĢi,  38  qadın)]  o lmuĢdur.  Türkmənçay  (1828)  və  Ədirnə  (1829) 

müqavilələrindən sonrakı köçürmələr nəticəsində buraya Türkiyədən 1485 ermən i ailəsi, yaxud 8557 nəfər (4457 kiĢi, 4100 

qadın) gətirilmiĢdi.  Nəticədə,  mahalda əhalinin etnik tərkibi  köklü Ģəkildə dəyiĢdirilmiĢdi.  Əhalinin cü zi hissəsini (4,9%) 

toĢkil  edən  erməni  ünsürünün  payı  60,4%-dək  artırılmıĢdı.  1917  il  Qafqaz  təqviminin  məlu matına  görə,  qəzanın  ərazisi 

4122,76  k v.verst  (4699,95  k v.k m)  idi.  Qə za  mə rkə zi  Novobayazet  Ģəhərində  14748  nəfər  qeydiyyata  ahnmıĢdı.  Qə zanın 

özündə  isə  174111  nəfər  (90384  kiĢi,  83727  qadın)  yaĢayırdı.  Onlardan  161935  nəfəri  daimi,  12176  nəfəri  müvəqqəti 

yaĢayanlar  idi.  1828-ci  və  sonrakı  illərdə  o lduğu  kimi,  baĢ  verən  köçürmələr  vasitəsilə  ermənilərin  sayı  süni  surətdə 

artmaqda  davam  etmiĢdi.  Bu  da  əhalinin  ü mu mi  sayında  azərbaycanlıların  azalmasına  (50,7  min  və  ya  29,1%)  səbəb 

olmuĢdu.  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  yarad ıld ıqdan  sonra  Yeni  Bayazid  qəzasının  1  -ci  və  2-ci  polis  sahəsini 

Cü mhuriyyətin  mübahisəsiz  torpaqları  sırasına  daxil  etmiĢdi.  Qəzanın  bu  hissəsində  Göycə  dairəsi  yerləĢirdi.  Ermən i-

daĢnak  hökuməti  1918-20  illərdə  Yen i  Bayazid  qəzasının  azərbaycanlılar  yaĢayan  kəndlərində  soyqırımı  törətmiĢdilər. 

Dağlıq zolağın ı 5-ci sahəsinin müsəlman əhalisi ü zrə müvəkkili 1919 il mayın 17-si məlu matında bildirirdi ki, həmin ilin 13 

aprelindən  baĢlayaraq,  Ararat  Respublikasının  qoĢunları  Göycə   bölgəsinin,  Yeni  Baya zid  qəzasın m  dinc  müs əlman 

əhalisinə  qarĢı  hücuma  keçmiĢlər.  Məqsəd,  Göycə  gölünün  Ģərq  və Ģimal  h issəsini  burada  yaĢayan  müsəlmanlardan  tə-

mizlə mə kdir.  Ha l-ha zırda  Yeni  Baya zid  qəzasında  84  müsəlman   kəndi  dağıdılmıĢ,  yandırılmıĢ,  əhalisi  isə  qırılmıĢdır... 

Göycə  bölgəsində  müsəlman   qalmamıĢdır.  Ermənilər  istədiklərinə  nail  o lmuĢlar.  A zərbaycanda  və  Ermənistanda  sovet 

hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  Yen i  Baya zid  qə zasının-qədim  A zərbaycan  torpağı  olan  Göycə  mahalının  torpaqları, 

bütünlüklə, Ermənistanın tərkibinə daxil edildi. 

Əd.:  Azərbaycan  tarixi  sənədlər  və  nəĢrlər  üzrə,  B..  1990;  Ermənistan  azərbaycanlılarının  tarixi  coğrafıyası,  B.,  1995;  Адрес-календарь 

Азербаиджанской Республики на 1920 г.;  

"YENĠ  FÜYUZAT"  -  Bakıda  Azərbaycan  dilində  nəĢr  edilən  həftəlik  illüstrasiyalı  jurnal  (1910-11).  "Füyuzat" 

(1906-07) ənənələrin in davamçısı o lan jurnalın naĢiri və  məsul  müdiri  ƏlipaĢa Hüseynzadə (Səbur), baĢ mühərriri Əh məd  

Ka mal  Rasim  oğlu  idi.  Ġsla m  birliyi,  milli  istiqlaliyyət,  siyasi  dirçə liĢ,  vətənpərvərlik  ideyaların ın  təbliği,  Ģah,  sultan 

istibdadını, Rusiya və Ġngiltərə dövlətlərinin Yaxm və Orta ġərq ölkələrində - Misirdə, Ərəb istanda, Ġranda, 

 

 

 

 

---