[]

440 

 

Azərbaycan Xalq  Cü mhuriyyəti yarandıqdan sonra milli  mədəniyyətin inkiĢafı yolunda atılan  mühü m addımlardan 

biri ilk vahid ədəbi cəmiyyətin - " YaĢıl qə lə m" cə miyyətinin təĢkili oldu.  Cə miyyətin təsis toplantısı 1919  il avqustun 26-

da  keçirildi.  35  nəfərin  iĢtirak  etdiy i  iclasda  Seyid  Hüseyn  cəmiyyətin  sədri  seçildi.  Qəbul  olunmuĢ  məramnamədə 

göstərilird i  ki,  "cəmiyyətin  məqsədi  Azərbaycan  xalqının  fikrən  yüksəlməsinə  çalışmaq,  Azərbaycan  ədəbiyyatında 

müşahidə edilməkdə olan yeniliyi qüvvətləndirmək, onu türklüyə və sadələşməyə sövq etməkdir". 

Cə miyyət  konkret   iĢlə r  görməy i  də  plan laĢdırmıĢdı.  Onun  məra mna məsində  ədəbiyyatın  təhlili  və  ədəbiyyat 

tarixin in tərtib i, ya zıçılıq sənətinin təĢviqi və ədəbiyyat həvəskarlarının b ir araya toplan ması, yarad ıcılıq  müsabiqələrinin  

keçirilməsi, elmi konfranslar təĢkil o lun ması, ədəbi irsin, milli tarixə və ənənələrə aid əsərlərin  toplanması, nəĢri, nəĢriyyat 

iĢinə  diqqətin  artırılması,  ədəbi  məcmuə  və  qəzetlərin  buraxılması,  gənc  yazarlarla  iĢ  aparılması,  əcnəbi  dillərdəki 

Azərbaycana  aid  mühü m  əsərlərin  tərcü məsi  nəzə rdə  tutulurdu.  Cə miyyətin  " YaĢıl  qələ m"   adlandınlması  bununla  izah  

olunurdu ki, "əvvələn, yaşıl baharı andırır, saniyən, yaşıl rəngi ümid və nicat işarələrini mütəzəmindir. Bunun  üçün də  

istiqlaliyyətimizdən naşi ədəbiyyatımızda da bir bahar mövsümü gələcəyini cəmiyyət öz adı ilə təbəşşir edir". 

Məra mnamədə  nə zərdə  tutulan  tədbirlə r  A zərbaycan  mədəniyyətində  vaxtı  çat mıĢ,  hə llini  gözləyən  proble mlə rlə  

bağlı idi. Onların həyata keçirilməsi Azərbaycan ədəbiyyatına, həqiqətən, bahann gəliĢi kimi qiy mətləndirilə bilərd i. Bütün 

bu  proble mlə rin   həlli  üçün  ço xlu  vəsait  tələb   olunurdu.  Odur  ki,  təsis  iclasında  ü zvlə rin   ha mısı  ü zvlük  haqqı  vermiĢ, 

Salman Mü mtaz isə cəmiyyətə böyük məb ləğdə yardım göstərmiĢdi. 

Cə miyyət demokratik əhvali-ruhiyyəli  mühərrir və Ģairlə ri ö z ətrafında birləĢdirdi. Cə miyyət üzvlə rin in əksəriyyəti 

Azərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyətinin   yaran masını  ruh  yüksəkliyi  ilə   qarĢılayan,  A zərbaycanın  istiqlaliyyət  qazan ması  ilə 

ədəbiyyatımızda  daha  böyük  uğurlar  əldə  ed iləcəyinə  inanan,  milli  mədəniyyətin  inkiĢafı  yolunda  çalıĢan  görkəmli 

ziyalıla r, sənət adamla rı  idilər.  Təsis ic lasında Seyid Hüseyn, Məhə mməd  Ağaoğlu, Ümmügülsüm, Əli  Yusif, Mirzə  Ba la 

Məmmədzadə  idarə   heyətinə  seçilmiĢdilə r.  Məhə mməd   Əmin   Rəsulzadə,  Həsən  bəy  Ağayev,  Üzeyir  bəy  Hac ıbəyli, 

Əh məd  Cövdət, ġəfi bəy Rüstəmbəyli, Nəcəf bəy  Vəzirov,  Hüseyn Cavid,  Əh məd  Cavad, Abdulla ġaiq,  Cəfər  Cabbarlı, 

Əlabbas Müznib, Salman Mü mtaz və b. cəmiyyətin iclaslarında iĢtirak ed ird ilər. 

Cə miyyətin  fəaliyyəti  qısa  müddət  ərzində  ədəbi  mühitdə  canlanma  yaratdı.  1919  il  19  sentyabr  tarixli  iclasında 

Sabirin "Hophopnamə"sinin yenidən təb və nəĢri məsələsi" mü za kirə edilmiĢ, böyük Ģair " xa lq Ģairi" adlandırılmıĢdı.  

"YaĢıl  qələm"  cəmiyyəti  Bakıda  Mart  soyqrımı  (1918)  zamanı  erməni  daĢnakların ın  vəhĢicəsinə  yandırdıqları 

binalardan  biri  -  möhtəĢəm  me ma rlıq  abidəsi,  milli  istiqla l  mübarizə mizin  müqəddəs  məbədgahı  "Ġsmailiyyə"yə  həsr 

olunmuĢ əsərlər üçün  müsabiqə elan etmiĢdi.  Bu  münasibətlə  mətbuatda həmin  mövzuda  xeyli yazı dərc olun muĢdu. Bu 

yazılar içərisində Sey id Hüseynin "Həzin bir xatirə. Ġsmailiyyə" (1919) sənədli-publisistik hekayəsi xüsusilə seçilirdi. Əsər 

müsabiqənin mükafatına layiq görülmüĢdü. 

Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin ədəbi-mədəni həyatında əhəmiyyətli ro l oynayan "YaĢıl qələ m" cə miyyətinin bir 

çox ü zvləri ko mmunist ideologiyasının uzun illər boyu unutdurmağa cəhd göstərdiyi milli istiqlal ədəbiyyatımızın görkəmli 

nümayəndələri olmuĢlar. 

Əd.: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (ədəbiyyat, dil, mədəniyyət quruculuğu), B., 1998. 

YAYCILI  Kərim  (1913-1979)  -  mühacirətdə  Azə rbaycan  milli  istiqlal  hərəkat ının  fəal  iĢtira kçısı,  Ģair,  publisist, 

nasir.  Türkiyənin   Qa rakəsə,  Qaraqoyunlu  və  Ərzuru m  ibtidai  mə ktəblə rində  dərs  de miĢdir.  Xəstəliyi  ü zündən  sistemli 

təhsil a la b ilmə miĢdir.  Ya lnız Ərzuru m  litseyinin  ədəbiyyat bölümünü bitirmiĢ, da xil  o lduğu Ankara Un iversitetinin türk 

dili və ədəbiyyatı bölü münü is ə yarımçıq bura xmıĢdır. 

Yaycılı  ilk  poetik  yaradıcılıq  nü munələrin i  Berlində  çıxan  "QurruluĢ"  dərgisində  dərc  etdirmiĢ,  Ankarada  nəĢr 

olunan "Azərbaycan" jurnalı ilə sıx ə laqə  saxla mıĢdır. Sağlığında Ģairin ya lnız " Vətəni və milli Ģerlə r" (Anka ra, 1962) adh 

kitabı  buraxılmıĢdır.  Kitaba  onun  mü xtəlif  vaxtlarda  yazdığ ı  Ģeirlər  və  "Hacı  Tağı"  adlı  hekayəsi  daxil  ed ilmiĢdir. 

K.Yaycılın ın Ģerlərinin əsas möv zuları A zərbaycan, Türkiyə və Qafqazla bağlıd ır. 

Məhəmməd  Əmin  Rəsulzadənin ö lü mü  ilə  əlaqədar ya zdığ ı "Batan günəĢ" adlı Ģerindən iki  misra Ankaranın  Əsri 

qəbiristanlığında uyuyan ulu öndərin mə za r daĢına həkk olun muĢdur: 

Yaşatmazdı qəlblərdə ümidsizlik və məlal,  

Oıııın məfkurəsiydi: haqq, müsavat, istiqlal. 

Əd.: Su lt an l ı  V.. Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı, B., 1998. 

YEFREMOV  Mixa il  Qriqoryeviç (11.3.1897,  Rusiya, Tarusa Ģ.  - 19.4.1942,  Smolensk v ilayətin in Ja rı  kəndi ya-

xın lığ ında) - Rusiya hərbçisi, general-leytenant (1940). Birinci dünya müharibəsinin (1914-18), habelə Moskvada Oktyabr 

silahh çevriliĢinin  (1917)  iĢtirakçısıdır.  1918  ilin fevralından sovet ordusunda xid mət etmiĢdir.  1920  ilin aprelində ġimali 

Azərbaycanı  iĢğal  edən  və  A zərbaycan  Xa lq  Cü mhuriyyətini  süquta  uğradan  11-c i  Qırmızı  ordunun  dəmir  yolla rını 

müdafıə rəisi, sonra isə dəmir yolları döyüĢ məntəqəsinin rəisi  id i.  Yefremova  4  zirehli qatar və  28-ci diviziyanın  299-cu 

atıcı  alayının  2  rotasından  ibarət  desantla  birlikdə  sürətli  hərəkətlə  Bakıya  so xulmaq  tapĢırığ ı  verilmiĢdi.  11-ci  ordunun 

onun baĢçılıq etdiyi zirehli qatarlar dəstəsi 1920  il aprelin  27-ə keçən gecə beynəlxalq hüquq normalarını  kobud Ģəkildə 

pozaraq,  Azə rbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  dövlət  sərhədlərini  keç miĢ,  iki  saatlıq  qanlı  vuruĢmadan  sonra  Yala ma 

stansiyasını, aprelin  27-si a xĢa m saat 9-da Biləcəri stansiyasını, aprelin  28-də səhər saat 4-də isə   Ba kı    stansiyasını  ə lə  

keçirmiĢdi.   Həb ib  Cəbiyev, 

 

 

 

 

 

 

 

---