[]
Yüklə 20,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- "Yeni Qafqasya" Anadolunun dörd bir tərəfinə, İranın, Misirin, Hindistanın, Əfqanıstanın və digər Şərq öl
- YERLƏRDƏ QAÇQINLARIN VƏZĠYYƏTĠNĠ ARAġ DIRAN MƏRKƏZĠ KOMĠSS ĠYANIN Ġġ PLANININ TƏSDĠQĠ VƏ QAÇQINLARIN BOġ ƏRAZĠLƏRDƏ YERLƏġDĠRĠLMƏS Ġ LAYĠHƏS ĠNĠN HAZIRLANMAS I
- YƏHUDĠ MĠLLĠ ġ URAS I
442
443
444
Türkiyədə, Əfqanıstanda qanlı müstəmləkəçilik siyasətinin tənqidi jurnalın əsas ideya istiqamətini təĢkil edirdi. "Yeni fuyuzat"ın əsas müəllifləri Əh məd Kamal, Mir-zə Ələkbər Sabir, Əliqulu Qə mküsar, Abdulla ġaiq, ƏlipaĢa Hüseynzadə (Səbur), Əli MiĢan, A xund Yusif Tahbzadə, Məhə mməd Sadıq A xundov, Ne mət Bəsir, Əli Səbri və b. idi. " Yeni füyuzat"da poeziya aparıcı yerlərdən birini tuturdu. ġerlə rin ço xu siyasi mə zmunlu olub, vətənin istiqlaliyyəti və suverenliyi ideyala rın ı təbliğ edird i. Bu ideyalar Əh məd Ka ma l, ƏlipaĢa Hüseynzadə (Səbur), Abdulla ġaiq kimi müasir Ģairlərlə yanaĢı, klassik türk Ģairlərin in, xüsusilə Namiq Kamalın Ģerlərində daha bariz ifadə olunmuĢdu. "Yeni füyuzat‖ da islam birliyinin təbliği xüsusilə güclü idi. Əh məd Kamahn "Asiya" baĢlıqlı silsilə məqalələrində Rusiya və Ġngiltərənin müsəlman ölkələrini öz aralarında bölüĢdürmək üçün törətdikləri silahlı toqquĢmalarının real tarixi əks olunmuĢdu. Müəllif Ġslam dövlətlərinin Qərb imperializminin təzyiqindən qurtuluĢ yolunu birləĢməkdə görürdü. Ġmperialist dövlətlərin ġərqdə müstəmləkəçilik siyasətinin tənqidi jandarm ida rəsinin diqqətini cəlb etmiĢ, 1911 il martın 19-da naĢirin və baĢ redaktorun evində axtarıĢ aparılmıĢ, naĢir və məsul müdir ƏlipaĢa Hüseynzadə (Səbur) HəĢtərxana sürgün olunmuĢ, baĢ redaktor Əhməd Kamal isə Rusiya hüdudlarından çıxarıhb, vətəni Türkiyəyə göndərilmiĢ, bununla da "Yeni füyuzat"ın fəaliyyəti dayandırılmıĢdı.
B., 1922; Azə rbaycan dövri mətbuatı (1875-1990-cı illər), B.. 1993; Hüseynzadə A., Ro mantik Ģair ƏlipaĢa Səbur, B., 2000. "YENĠ HƏQĠQƏT" - gündəlik qəzet. 1911 ildə Bakıda nəĢr olunmuĢdur. Ġlk nömrəsi yanvarın 21-də, sonuncu, 44- cü nömrəsi martın 18-də çıxmıĢdır. " GünəĢ" və "Həqiqət" qəzetlərinin davamı idi. " Yeni həqiqət"də mü xtəlif siyasi- inzibati reg ionların həyatına dair informasiyalar, beynəlxalq siyasətə, dini məsələlərə dair məqalələr, bədii ədəbiyyat nümunələri dərc olunurdu. Qəzetin naĢiri və baĢ redaktoru Oruc Orucov, əsas müəllifləri Əh məd bəy Ağayev (Ağaoğlu), Mirzə Ələ kbər Sabir, Əlabbas Müznib, M irzə Məhəmməd A xundov, Məhə mməd Sadıq A xundov, Abdulla bəy Divanbəyoğlu, Azad Mərəndi, Əliqulu Qə mküsar və b. idi. Avropa dövlətlərinin ġərqdə müstəmləkəç ilik siyasətinin tənqidi, dünya müs əlmanla rın ın birliy i, "Ġttihadi-isla m" ideyasının təbliği " Yeni həqiqət"in əsas ideya istiqamətin i təĢkil edird i. Ə.Ağayevin "Osmanlı məktubları" silsiləsin-də, HaĢım Məhəmməd zadənin "Avropahlar və ovçuluq", Ġstanbul mü xb irin in "Müsəlmanlara qəsd" məqalələrində və s. yazılarda imperialist dövlətlərin, o cü mlədən Rusiyanın müsəlman xalq larına qarĢı yürütdükləri təcavüzkarhq siyasəti ifĢa olunurdu. Məhz buna görə də 1911 il mart ın 19-da " Yeni həqiqət"in nəĢri dayandırıldı, naĢir-reda ktoru Oruc Orucov həbs olunaraq Rusiyanın da xili quberniyala rına sürgün edildi. Qısa müddətdə çıxmasına baxmayaraq, " Yeni həqiqət" milli ictimai-siyasi Ģüurun, istiqlal ideyaların ın oyanıĢında müəyyən rol oynamıĢdır. Əd.: Məmmədzadə M.B., Azərbaycan türk mətbuatı, B., 1922; Mirəhmədov Ə., Sabir, B.. 1958: Məmmədov M„ Sabir və mətbuat, B., 1974. "YENĠ QAFQAS YA" - Azərbaycan siyasi mühacirətinin mətbu orqanı. 1922 ilin yazından 1927 ilin noyabrına kimi Ġstanbulda ayda iki dəfə çıxmıĢ . cəmi yüz nö mrəsi iĢıq üzü görmüĢdür. Sahibi və müdiri Seyid Tah ir, 1926 ildən sonra isə Sultan Əhməd Həqqi olsalar da, nəĢrə bilavasitə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə rəhbərlik və redaktorluq etmiĢdir. Redaksiya heyətinin üzvlə ri ġəfı bəy Rüstəmbəyli, Əh məd Cə fəroğlu, Xəlil bəy Xasmə mmədov, Əmin Abid (Gü ltəkin) və Bu xa ra Respublikas ının sabiq prezidenti Os man Xoca id ilə r. NəĢrin ilk nömrələ rində M.Ə.Rəsulzadənin açıq imzası ilə yazıları çıxmırd ı. Ġlk dəfə onun imzası ilə "Ġdarəyə gəlmiĢ bir məktub" yazısı məcmuənin 1922 il 15 oktyabr tarixli 4-cü nömrəsində dərc olun muĢdur. "Yeni Qafqasya"nın nəĢri ilə mühacirlər arasında canlanma, fəallıq yarandı. Ġlk nömrəsində dərc olunan proqram məqa ləsindən aydın olurdu ki, " Yeni Qafqasya" "bir milli imanla işə başlayaraq, Azərbaycan, Qafqaz və əsir türk lərin
"Yeni Qafqasya" proqram məqaləsində qarĢısına qoyduğu tarixi və zifə ləri yerinə yetirmək üçün ciddi ideoloji mübarizəyə baĢladı. Onun nəĢri Moskvada, Bakıda, DaĢkənddə, Kazanda çıxan "Pravda", "Ko mmun ist", "Bakinski raboçi", "Qızıl 445
Özbəkistan", "Novıy Vostok", "Qızıl Orenburq" və s. kimi qəzet və jurnalların, hətta ali sovet hakimiyyət orqanlarının ciddi narahatlığına səbəb olmuĢdu. "Yeni Qafqasya" Anadolunun dörd bir tərəfinə, İranın, Misirin, Hindistanın, Əfqanıstanın və digər Şərq öl- kələrinin mərkəzlərinə yayılaraq, bolşevizm zülmü altında inliyən türk və islam millətlərinin uğradıqları qəzavü-qədər və zülm haqqında həzin və oyandmcı xəbərlər aparırdı" (M.B.Məmməd zadə). "Yeni Qafqasya" bir tərəfdən sovetlərə qarĢı a mansız ideoloji mübarizə aparır, rejimin xa lqa qarĢı törətdiyi terroru, cinayəti ifĢa edirdisə, digər tərə fdən, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin, istiqlal dövrünün tarixin i yazırd ı." Yen i Qafqasya"nın vaxtilə to xunduğu mövzu lar böyük elmi-tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Mart soyqırımının (1918) dəhĢətlərinə, Azərbaycan və Türkiyə hərbi hissələrindən ibarət Qa fqaz Ġsla m Ordusunun erməni-bolĢevik hərbi b irləĢmə lərin i darmadağın etməsinə, 28 May -istiqlal gününə, 27 Aprel - iĢğal və matəm gününə dair jurnalda dərc edilən yazılar həmin dövrdə ideoloji mübarizəyə, ictimai rəyin dü zgün formalaĢdırılmasına xid mət ed ird isə, bu gün sanballı tarixi mənbə ro lunu oynayır. Jurnalın aparıcı mövzu larından biri də beynəlxalq münasibətlər idi. Bu mövzuda, əsasən, M.Ə.Rəsulzadə və Mirzə Ba la Məmmədzadə yazırd ılar. "Ne ft uğrunda mübarizə" (1927, 18 avqust, 1*22), "Rusiya dalanda" (1927, 18 iyun, N°18), "Rusiya və ġərq arasında tica rət əlaqə ləri" (1927, 17 fevra l ) və s. ya zıla r " Yeni Qafqasya"nın beynəlxalq möv zula ra böyük ma raq və həssaslıq göstərdiyini ə ks etdirir. Azərbaycan mühacirət mətbuatı tarixində " Yeni Qa fqasya"nın xüsusi yeri və ro lu vardır. Ankarada ç ıxan "Azərbaycan" jurnalı özünün 1952 il sentyabr tarixli 6-c ı nö mrəsində "Yen i Qa fqasya" adlı məqaləsində yazırdı: " Yen i Qafqasya" özündən sonra gələn bütün milli nəĢriyyat orqanların ın pirid ir; dost və düĢmən tərəfindən böyük bir ilgi ilə qarĢılan mıĢdır".
"YENĠ ġ ĠRVAN" - Azə rbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə ġa ma xı Ģəhərində fəaliyyət göstərmiĢ xeyriyyə cəmiyyəti. Ba kının baĢ me marı o lmuĢ ali təhsilli ilk a zə rbaycanlı me mar Zivərbəy Əhmədbəyovun təĢəbbüsü ilə təĢkil olunmuĢdur (1919). Cəmiyyətin əsas məqsədi S.ġau myanın göstəriĢi ilə erməni-daĢnak və bolĢevik hərbi birləĢmələri tərəfındən Azə rbaycan xa lqına qarĢı 1918 ildə həyata keç irilmiĢ soyqırımları za manı xüsusi qəddarlıq la dağıd ılmıĢ və yandırılmıĢ ġamaxı Ģəhərin i bərpa etmək olmuĢdur. YERLƏRDƏ QAÇQINLARIN VƏZĠYYƏTĠNĠ ARAġ DIRAN MƏRKƏZĠ KOMĠSS ĠYANIN Ġġ PLANININ TƏSDĠQĠ VƏ QAÇQINLARIN BOġ ƏRAZĠLƏRDƏ YERLƏġDĠRĠLMƏS Ġ LAYĠHƏS ĠNĠN HAZIRLANMAS I HAQQINDA QƏRAR - Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Hö ku mətin in 1919 il avqustun 11-də qəbul etdiyi sənəd. Yeddi bənddən ibarət olan həmin qərarda Mərkə zi ko missiyaya qaçqınların boĢ ərazilərdə yerləĢdirilməsinə dair dərhal layihə hazırlamaq tapĢırılmıĢdı. Xarici ö lkələrdəki qaçqınların qayıtması haqqında məsələnin həlli höku mətin ixtiyarında qalırd ı. Mərkəzi ko missiyaya qaçqın məsələsini həll et mək üçün xaric i iĢlər naziri vasitəsilə Beynəlxa lq ko missiya ilə ə laqə saxla maq səlahiyyəti verilmiĢdi.
müdafiə etmək məqsədilə fəaliyyət göstərmiĢ Ģura. 1917 il dekabrın 3-də yaradılmıĢdı. Həmin ilin sentyabnnda ġuranın fəaliyyəti dayandırılmıĢ, 1918 il o ktyabrın 9-da Ba kı qubernatorunun icazəsi ilə yenidən bərpa edilmiĢdi. Mü xtəlif dini və siyasi yəhudi qruplarnın təmsil o lunduğu ġura mədəni-maarif, dini və xeyriyyə iĢləri ilə məĢğul olurdu. Aylıq büdcəsi 150 min rubla çatan yəhudi ibtidai və yuxarı sin if məktəbləri (800-dək Ģagird), yaĢlılar üçün axĢam kursları və kitab xana, ucuz yemə kxana, ermən i-daĢnak və bolĢevik hərb i b irləĢmə lərin in 1918 ildə törətdiklə ri soyqırımla rı za man ı ta lanlardan zə rər çəkmiĢ yəhudilərə yard ım ko mitəsi, xırda alverçi və sənətkarlara yardım göstərən yəhudi borc-əmanət birliyi ġuranın sərəncamında idi. ġuran ın büdcəsi yəhudi icmasın ın üzvlə rindən yığılan gəlir vergisi hesabına formalaĢırdı. A zərbaycan Milli ġurasının 1918 il 19 noyabr tarixli qərarı ilə, milli təmsilçilik p rinsipinə uyğun olaraq, yəhudi əhalisindən bir nümayəndəni Parlamentin tərkibinə daxil etmək və onun seçimin i həyata keçirmək yəhudi milli təĢkilatlarına həvalə edilmiĢdi. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parla mentində Yəhudi M illi ġurasım onun s ədri M.A.Qu xman tə msil edird i. Onun Parla mentdəki, xüsusilə aqra r ko missiyadakı fəa liyyəti, əsasən, yəhudilərin mənafe lərinin müdafıəsinə yönəlmiĢdi.
dövründə vətəndaĢların və nəqliyyatını hərəkətini, yüklərin daĢın masını təmin edən yollar Ģəbəkəsinin fəaliyyətinə rəhbərlik edən ali icra hakimiyyəti orqanı. 1918 il may ın 28-də - Tiflisdə Azə rbaycan Milli ġu rası tərəfindən Azərbaycanın müstəqilliy inin elan olunduğu gün Fətəli xan Xoyskinin təĢkil etdiy i höku mət kabinəsində ilk nazirliklərdən idi. Ġlk yo llar naziri vəzifəsinə hələ Zaqafqa ziya Cü mhuriyyəti höku mətində yolla r naziri iĢlə miĢ, də mir yol iĢləri sahəsində böyük təcrübəsi olan məĢhur ixt iraç ı-mühəndis Xudadat bəy Məlik-Aslanov təyin olun muĢdu. Sonrakı dörd höku mət kabinələ rində də Yolla r Na zirliy i və zifəsini X.Məlik-Aslanov tutmuĢdur. 1919 ilin sonuna yaxın Yolla r Na zirliy inin strukturuna iĢlər idarəsi,
Yüklə 20,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|