0f11aztitul(1-7)

21 
 
(4) və (7) düsturlarını müqayisə etdikdə alınır ki: 
?????? = ??????(?????? − ?????? ) = ???????????? − ???????????? , 
?????? = ????????????. 
Buradan: 
?????? =
??????
??????
.                          (8)
 
Deməli, elektrik sahəsinin verilmiş nöqtəsindəki sınaq yükünün potensial enerjisinin 
bu yükün miqdarına nisbətinə  bərabər olan kəmiyyət həmin nöqtədə sahənin 
potensialına bərabərdir. 
Ekvipotensial səthlər. Ekvipotensial səth – bütün nöqtələrində elektrik sahəsinin 
potensialı eyni olan səthdir. Nöqtəvi yük üçün ekvipotensial səthlər mərkəzi bu yükdə 
olan konsentrik sferalardır 
(c)
. Bircins elektrik sahəsi üçün bu səthlər qüvvə 
xətlərinə perpendikulyar olan müstəvilərdir 
(d)
. 
 
 
 
 
Yükün potensial enerjisi necə dəyişər? 
•  Məsələ  2. 
Şəkildə  bircins  elektrik  sahəsi  təsvir  edilmişdir. 
Başlanğıc  anda  mənfi  sınaq  yükü  1  nöqtəsində 
yerləşir. Yükü həmin nöqtədən hərəkət etdirərkən 
qeyd  olunan  hansı  nöqtələrdə  onun  potensial 
enerjisi:  
a) artar; b) azalar; c) dəyişməz qalar? 
 
 
 
 
Nəticənin müzakirəsi: 
 Sınaq yükünü elek-
trik sahəsinin iki 
nöqtəsi arasında hə-
rəkət etdirdikdə onun 
potensial enerjisinin 
dəyişib-dəyişmədiyi-
ni necə müəyyən 
etmək olar? 
 
ARAŞDIRMA 
2 
TƏTBİQETMƏ  
1
 
2
?????? = ?????????????????????????????? 
?????? = ?????????????????????????????? 
?????? = ?????????????????????????????? 
?????? = ?????????????????????????????? 
1
2
+?????? 
??????⃗ 
(c) 
(d) 
??????
??????⃗
??????
??????
??????
??????
??????
??????
??????
??????
  LAYİHƏ

---

22 
 
 
Çörəkbişirmə müəssisələrində ən ağır iş böyük kütləli 
un və tərkibinə xama vurulmuş suyu qarışdırıb bircins 
xəmir  hazırlamaqdır.  Müasir  müəssisələrdə  bu 
prosesi  iş  prinsipi  elektrik  sahəsinin  tətbiqinə  əsas-
lanan  avtomat  qurğular  yerinə  yetirir.  Şəkildə  belə 
qurğulardan  birinin  sadələşmiş  sxemi  təsvir  edil-
mişdir 
(e)
.  
 Onun iş prinsipini izah edə bilərsinizmi?  
 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif 
orta 
yaxşı 
1   İki nöqtə arasında gərginlik 12V-dur. Bu nə deməkdir? 
 
 
 
2 
İki keçirici naqildən birinin elektrik yükü az, lakin potensialı 
digər naqildəkindən böyükdür. Bu naqillər toxundurularsa, 
onlardakı elektrik yükləri necə hərəkət edər?  
 
 
 
3 
A  və  B  nöqtələri  bircins  elektrik  sahəsinin  intensivlik  oxunun 
üzərindədir.  Bu  nöqtələrin  potensialları  arasında  münasibət 
??????
??????   olarsa,  sahənin  intensivliyi  hansı  istiqamətə  yö-
nəlmişdir? 
 
 
 
 
 
•  NƏ  ÖYRƏNDİNİZ?   
Qeyd  olunan  anlayış  və  müddəaların  təriflərini  və  düsturlarını  iş 
vərəqinə yazın: “elektrik sahəsi”, “elektrik sahəsinin işi”, “gərginlik”,  
“potensial”, “intensivliklə gərginlik arasında əlaqə”.
 
 
HƏYATLA ƏLAQƏLƏNDİRİN 
 
ÖZÜNÜZÜ QİYMƏTLƏNDİRİN 
(e) 
  LAYİHƏ

---

23 
 
1.4. KONDENSATOR. ELEKTRİK TUTUMU 
 Kondensator – elektrik yüklərini toplamaq üçün istifadə edilən 
qurğudur. Kondensator latın sözü “kondensare” olub sıxlaşma 
mənasını verir. 
Ən sadə kondensator müstəvi kondensatordur. O, aralarında nazik dielektrik qatı (mə-
sələn: hava) olan bir-birinə yaxın yerləşmiş iki paralel metal lövhədən ibarətdir 
(a)
.  
Elektrik dövrələrinin sxemində kondensatorun şərti işarəsi  
┤├
  kimidir.  
 Kondensator lövhələri mütləq qiymətcə bərabər, işarəcə əks yüklərlə elektriklənir.  
 Kondensatorun elektrik yükünü toplamaq qabiliyyəti elektrik tutumu adlanan fiziki kə-
miyyətlə xarakterizə olunur. 
 Böyük miqdarda müxtəlif işarəli elektrik yüklərini ayırmaq, toplamaq və ötürmək üçün 
istifadə olunan qurğu elektrofor maşınıdır 
(b)
.  
Elektrofor maşınının diskləri sürətlə  fırla-
dıldıqda onlar aralarındakı havaya sürtün-
məklə  əksişarəli yüklərlə elektriklənir. Bu 
yüklər disklərə toxunan metal fırçalar vasi-
təsilə iki Leyden bankasına (1) toplanır və 
oradan kürəvi metal konduktorlara (2) ötü-
rülür. Nəticədə konduktorlardan birində 
müsbət, digərində  mənfi elektrik yükləri 
toplanır.
 
 

 
Məşhur  serb  alimi  Nikola  Tesla  (1856  -1943)  belə  bir 
ideya  irəli  sürdü  ki,  Yer-atmosfer  sistemi  nəhəng  kon-
densatordur.  O,  çox  böyük  miqdar  ucuz  elektrik  ener-
jisinin mənbəyidir. Teslanın ideyasına görə, Yerin iono-
sferinə göndərilən zəif tezlikli elektromaqnit şüalanması 
ionosferin yüklü zərrəciklərinin məxsusi tezliyi ilə üst-
üstə düşərək orada rezonans yaradacaq. 
 
Nəticədə  Yer  kürəsini  əhatə  edən  çox 
güclü elektromaqnit şüalanması yarana-
caq. Bu zaman Yer səthinin ixtiyari nöq-
təsinə uzun metal çubuq batırmaq kifa-
yət edər ki, səmadan fasiləsiz olaraq pul-
suz elektrik enerjisi qəbul olunsun. Əsas 
problem  ionosferi  həyəcanlandıran  im-
puls  qülləsini  –  rezonatoru  tikmək  idi. 
ABŞ  milyarderi  Morqan  Lonq-Aylend 
şəhərində  (ABŞ)  belə  bir  qüllənin  ti-
kintisi  üçün  Teslanı  maliyyələşdirmək 
qərarına gəlir. Lakin o, qüllənin tamam-
lanmasına  az  qalmış  Yer kürəsində baş 
verə  biləcək  ekoloji  fəlakətin  qarşısını 
almaq  məqsədi  ilə  bu  layihəni  dayan-
dırdı və layihəni ləğv etdi. 
 Əgər layihə baş tutsa 
idi, Yerdə hansı ekoloji 
fəlakətlər baş verə 
bilərdi? 
 
 
• KEÇDİKLƏRİNİZİ XATIRLAYIN • 
Fizika –  8 
(b)
 
2
1
(a)
 
  LAYİHƏ

---