1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
146
Başqa bir misal: Ağun adı var, Qaranın dadı var.
Qazax, özbək, türkmən və digər türkdilli xalqların mənzum atalar sözləri içərisində istənilən qədər belə nümunələr seçmək və tədqiqata cəlb etmək olar. Mənzum atalar sözünə diqqət yetirdikcə onun şeiriyyəti insanı heyrətdə buraxır. Xüsusilə, yeddi hecalı mənzum atalar sözləri bizim üçün daha bitkin görünür. Onlar həm forma etibarilə bitkin, məzmunca çox zəngin olurlar. Məsələn: Qarğa görüb quş demə, Xəşil yeyib aş demə. Və yaxud:
Dama-dama göl olar, Daşa-daşa sel olar.
Gülmə qonşuna,
Gələr başına.
*** Yayda başın bişirər,
Qışda aşın bişirər. 34 Yenə orada, səh.117, son beytin mənası budur: Sev səni sevəni iki dişli qarı olsa da, Sevmə səni sevməyəni göydən enmiş huri isə.
147
Bu, əslində mənzum atalar sözü olmaqla yanaşı, həm də iki misralı tapmacadır. Birinci misrada yenicə dən tutmuş sünbüldən, onun sütül-sütül qovrulub yeyilməsindən, ikinci misrada isə
artıq sünbülün dənə çevrilməsindən və onu döyüb aş bişirməkdən söhbət gedir. Elə mənzum atalar sözlərinə rast gəlirik ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” nümu- nələrini andırır. Məsələn:
İy bilməyən tülkü olmaz, Dərisini kola verməz. Və yaxud:
Yağış ilə yer göyərər, Alqış ilə ər öyünər.
Usta yanında əl saxla,
Alim yanında dil saxla. Bu cür dərin məzmunlu mənzum atalar sözünün sayını istənilən qədər artırmaq olar. Arsız adam güləyən olar, Südsüz heyvan mələyən olar. Və yaxud:
Arvad var-buğda unundan daş eylər, Arvad var-arpa unundan aş eylər. Bunlar dəyərli atalar sözünə misal olmaqla
bərabər, həm
də gözəl
şeir nümunələridir. Qeyri-bərabər mənzum atalar sözü içərisində elə nümunələr var ki, onlar
148
bizdə inam yaradır ki, sərbəst şeir növü də ibtidai formada xalq poeziyası daxilində yaranmışdır:
Bitmişdi hər yarağı, Qalmışdı saqqal darağı. Və yaxud:
Qurd getdi yazıya, Meydan qaldı tazıya. Bütün bunlar xalq poeziyası daxilində mənzum atalar sözlərinin nə kimi rol oynadığını bir daha təsdiq edir. Atalar sözünün, həqiqətən, hər biri bir incidir. Xalq bunları yüzillər boyu yaratmış, yaşatmış, bu gün də yaşadır və yaradır. Atalar sözləri ipə-sapa düzülməmişdir, ağızdan-ağıza keçir, dildən-dilə gəzir, söz sərrafları, müdrik babalar, ağbirçək nənələr, el-oba bu incilərin yeni gözəl nümunələrini yaradır, bu zəka və söz sənətini daim cavan, təzətər saxlayırlar. Bu inciləri nə qədər toplayırsansa topla, sonu, nəhayəti yoxdur. Gah bu kənddə, gah o qəsəbədə, gah bir məclisdə və ya söhbətdə elə bir inicyə rast gəlirsən, elə bir hikmətli sözü eşidirsən ki, dərin mənaya, az sözdəki böyük ifadəyə, yığcam ifadədəki böyük həqiqətə heyran qalırsan. Bu tapıntıya sevinir, həm də fikirləşirsən ki, təmsil etdiyin xalq nə qədər
149
istedadlı, nə qədər ağıllı, nə qədər böyük hikmət sahibidir. Dilin müxtəlif təzahür formaları obyektiv varlığın bütün sahələrini əks etdirir. Dil min illərlə yaşayır, xalqların keçmişi haqqında danışa bilən tarixi sənəd əhəmiyyəti kəsb edir. O, xalqların tarixinin büllur aynasıdır. Atalar sözləri xalq ədəbiyyatının başqa növlərinə nisbətən daha çoxcəhətlidir. Bunlar demək olar ki, həyatın bütün sahələrinə aid olurlar. Atalar sözləri elə bir dirilik bulağıdır ki, onun suyundan dadan sənətkarların da xalqla əlaqəsi daha möhkəm olur. Xalq isə həmişə ağıla, kamala, müdrikliyə yüksək qiymət vermişdir. Yerində deyilmiş atalar sözü fikrin məna dəyərini, onun bədii zərbə, təsir gücünü birə-on artırır. Xalq ağıl və mərifət sahibini layiqincə qiymətləndirir. Bu tədqiqatın qarşıya qoyduğu vəzifə Azərbaycan mənzum atalar
sözləri kontekstində heca vəzninin təşəkkülünü, təkamülünü və
inkişafını izləməkdən ibarətdir. Mənzum atalar sözlərinin bir ömrünü də xalq bayatılarımızda görürük:
Əzizim kasad olmaz, Mərd əli kasad olmaz. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|