1 azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏt bəDƏn təRBĠYƏSĠ VƏ Ġdman akademġyasi süleyman Hüseynov, Elvira Qaracayeva azərbaycan dġLĠ VƏ NĠtq məDƏNĠYYƏTĠ (Dərslik)
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÇalıĢma.
339 Elmi üslubda yazılmış əsərlər daha çox öz sahəsinə aid mütə- xəssislər arasında yayılır, işlədilir və elə onlar tərəfindən də tam və əhatəli şəkildə başa düşülür. Çünki hər hansı bir elm sahəsinin özünəməxsus, sfesifik sözləri və terminləri vardır ki, bu terminlər, əsasən, başqa dillərdən alınan sözlərdir, onlar ya olduğu kimi işlənir, ya tərcümə olunur, ya da kalka üslulu ilə yeni sözlərin meydana gəlməsi ilə reallaşır. Orta məktəbdə təd- ris olunan fizika, riyaziyyat, həndəsə, kimya fənləri, ali mək- təbdə keçilən informatika, idman metrologiyası, idman psixolo- giyası, insan fiziologiyası fənləri, gimnastikaya, su idmanı növlərinə aid dərslik və dərs vəsaitləri xüsusi terminlər üzərin- də qurulmaqla bədii üslubda yazılmış əsərlərdən dil və üslubu- na görə fərqlənir. Tələbələr öyrəndikləri hər hansı dərsliyin bir səhifəsinə, hətta bir abzasına belə baxan kimi onun hansı elm sahəsinə aid olduğunu müəyyənləşdirə bilirlər.
1. Elmi üslub nədir və elmi üslub nümunələri hansı for- malarda təzahür edir? 2. Elmi üslubun ən əlamətdar cəhəti nədən ibarətdir? 3. Elmi üslubda məcazi mənalı sözlərə, yoxsa terminlərə çox yer verilir? 4. Kalka üslulu ilə yaranmış sözlərdən nümunələr verin. Onların kalka üslulu ilə yarandığını necə bilmək olar? 5. Akademiyada hansı elm sahələri ilə tanış olduğunuzu deyin və onlara aid 5-10 termini nümunə gətirin. 6. Dəqiqlək nədir? Onu hansı üslubun səciyyəvi xüsusiy- yəti hesab etmək olar? 7. Elmi nitq hansı formalarda təzahür tapır və onlarda xarakterik olan cəhətlər nədən ibarətdir? 8. Elmi nitqin əsas janrları hansılardır?
göstərin və onların hansı elm sahəsinə aid olduğunu deyin. 6.2.2 Oksigenin qanla nəqli Diffuziyanın köməyi ilə oksigenin qana keçməsindən sonra onun taleyi hemoqlobinlə birləşmədə
340 olur. Yalnız oksigenin 0,3 həcm % qanda həll olur (yaxud 1,5% arterial qandakı oksigen), qalan hissəsi isə hemoqlobinlə birləşir. Oksigen hemoqlobinlə (Hb) birləşərək oksihemoqlobin əmələ gətirir. Hemoqlobin, zülal hissəsi olan qlobindən və 4 ədəd dəmir tərkibli hemdən ibarət mürəkkəb zülaldır. HHb onu göstərir ki, hemoqlobin zəif turşu təsirlidir, bərpa olunmuş hemoqlobin isə oksihemoqlobinə nisbətən daha zəif turşudur. Arterial qan oksigenlə 96-97% zənginləşir. Bu hadisə çox sü- rətlə, 0,25-0,30 san. baş verir (Rafiq Qayıbov. İnsan fiziologi- yası, Bakı, 2009, səh. 163) ÇalıĢma. Mətni oxuyun, onun hansı elm sahəsinə aid oldu- ğunu aydınlaşdırın, bu sahəyə aid spesifik sözləri qeyd edin: 3. Hədəfi nişan almaqla hərəkət fəaliyyəti minimuma en- dirilmiş idman növləri. Belə idman növlərindən-kamandan ox atmaq, odlu silahdan güllə atmaq, pnevmatik silahdan güllə atmaq, bilyard oyunu, darts oyunu və s. misal göstərmək olar. 4. Modellər üzərində yarışlar keçirilən idman növləri: Bu- rada idmançılar hazırladıqları modelləri müəyyən qaydalar əsa- sında yarışlara çıxarırlar. Misal olaraq-avio, avto, raket, qayıq modelizmi və s. növlərini göstərmək olar. 5. Abstrak idrakın köməyi ilə rəqibə qalib gəlməklə xarakte- rizə olunan idman növləri. Belə idman növlərindən-şahmat, da- ma, qalaqapı və digər intellektual idman növlərini qeyd etmək olar (Nazim Məcidov. İdman nəzəriyyəsi, Bakı, 2009, səh. 20) ÇalıĢma. Yol verdiyiniz bir səhv hərəkətə (hadisəyə) görə izahat yazın. PUBLĠSĠSTĠK ÜSLUB
Publisistik üslubu mətbuat və ya qəzet üslubu da adlandı- rırlar. Publisistik üslub kütləvi və çox işlək üslubdur. Bu üslub mətbuat səhifələrində-qəzet və jurnallarda çap olunan müxtəlif növ yazıları, ictimai-publisistik və tənqidi məqalələri əhatə edir. Radio-televiziya verilişləri də bu üslubda aparılır. Verilişi
341 müəlliflər, redaktor və rejissorlar yazılı şəkildə hazırlayır, apa- rıcılar həmin materialı oxuyub tanış olduqdan sonra şifahi şə- kildə dinləyici və tamaşaçılara çatdırırlar. Publisistika üslubiy- yatın ən aktual, ən canlı janrıdır. Zamanın, əsrin, xalq həyatının bugünkü, bu saatkı vəziyyətini əks etdirmək və irəli sürdüyü vacib suallara cavab vermək publisistikanın əsas vəzifəsidir. Bu üslubda siyasi, sosial, iqtisadi məsələlər, həyatda baş verən müxtəlif hadisələr, faktlar müəllif dili ilə sadə şəkildə öz ifa- dəsini tapır. Qəzet və jurnallarda istehsalatla bağlı oçerklər, yol qeydləri, səyahət düşüncələri, xatirələr, məzəli, gülməli əhva- latlar, felyetonlar da dərc olunub oxucuların ixtiyarına verilir. Mətbuat üslubunda geniş oxucu kütləsi üçün anlayışlar, hadisə və əhvalatlar mənası aydın olan sözlər və ifadələrlə, imkan da- xilində sadə cümlələrlə ifadə olunur, fikirlər təhkiyə üsulunda çatdırılır. Burada məcaziliyə, obrazlığa əsasən yer verilmir, ter- minlər az işlədilir. Publisistik üsluba aid qəzet materialları baş redaktorun, məsul katibin müdaxiləsi nəticəsində nəşr olunsa da, müxbirlər, ayrı-ayrı müəlliflər tərəfindən yazıldığından on- larda ədəbi dil normalarından uzaqlaşma hallarına təsadüf olu- nur. Məsələn: "Yeniyetmə stolüstü tennisçilər ölkə birincilərini Şəkidə müəyyən edəcəklər. Martın 1-dən 5-dək keçiriləcək ya- rışda müxtəlif şəhər və rayonlardan təxminən 120 tennisçi 1992, 1994, 1995-ci illər təvəllüdlü və daha kiçik yaş qrupları üzrə mübarizə aparacaqlar"; "Yarışa qatılan Nicat Məmmədov mübarizəyə fin Samps Nisti üzərində qələbə ilə başlayıb"; "On- lar medal yolunda 3 qələbədən sonra, yarımfinalda hindistanlı gələcək qalibə yeniliblər" və s. ("İdman" qəzeti, 16 fevral, 2010-cu il); "Yeniyetmə stolüstü tennisçilər" əvəzinə "Stolüstü tennis üzrə yeniyetmələr", "müxtəlif şəhər və rayonlar" əvəzinə sadəcə "şəhər və rayonlar", "120 tennisçi 1992, 1994, 1995-ci illər təvəllüdlü və daha kiçik yaş qrupları üzrə" əvəzinə "1992, 1994, 1995-ci illərdə anadan olmuş və daha kiçik yaş qrupu üzrə 120 tennisçi" yazılsa idi, fikir daha dəqiq və düzgün ifadə edilmiş olardı. Yüklə 2,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|