1 Willem F. van Eekelen

 

60

Müdafiə sektoru ancaq xüsusi mülki hərbi tədbirlərin planlaşdırılmasına və ha-

zırlanmasına qoşulur və ya fövqaladə ehtiyatlar qisa zaman ərzində dramatik olaraq 

yüklənərsə və o zaman əlavə köməyə ehtiyac olarsa, o zaman qoşulur. Ancaq bu 

cür fövqaladə hallarda müdafiə resursları planlaşdırma və hazırlıq işlərində sadəcə 

köməkçi rolunda iştirak edir: mülki hökümətin rəhbərliyi altında mülki hakimiyyə-

tə kömək üçün. 

Fəlakətə cavab fövqaladə koordinator və fövqaladə əməliyat mərkəzinin işçiləri 

tərəfindən istiqamətləndirilir və koordinasiya edilir  və fəlakətə kömək əməliyyatı 

tərəfindən icra edilıir. Təhlükəsizlik sektoru administariv işlərdə iştirak edir, təhlü-

kəsizlik əməliyyatları aparır və onlara rəhbərlik edir. Təhlükəsizlik sektorunun fə-

lakətə cavaba  töhvəsi adətən aşağıdakılardır: vəziyyəti öyrənmə, məlumat toplan-

ması və analizi, dəyən zərərin və təhlükənin qiymətləndirilməsi; müəyyən edilmiş 

prioritetlərin əsasında fəlakət zamanı birbaşa və dolayısı ilə zərər çəkmiş əhalinin 

asayişinin və  təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün öz resurslarının səfərbər edil-

məsi, sahəyə göndərilməsi və təmasa girilməsi; təhlükəsiz evakuasiya;  fəlakər zo-

nasına və evakuasiya olmuş zonalara izn olmadan girişlərə mane olmaq; və əlavə 

lazım olduğu halda  hüquq mühavizə tədbirləri görülməsi. 

Əgər fəlakətə kömək  əməliyyatlarına sərf olunan mülki resurslar, o cümlədən 

şəxsi heyət,avadanlıq və ya vaxt tələbatlara cavab verməzsə, o zaman müdafiə sek-

toru mülki rəhbərlik altında mülki hakimiyyətə kömək üçün çağırılır. Yardım, kö-

məkçi  əməliyyatlar formasında verilir: əməliyyat məsuliyyəti mülki hakimiyyətin 

üzərində qalır. Adətən, silahlı qüvvələrin özləri göndərdikləri heyətin tərkibini mü-

əyyən edirlər və birliklərə və onların sahədəki fəaliyyətlərinə komandanlıq məsu-

liyyətini daşıyırlar. Silahlı qüvvələr eyni vaxtda müxtəlif fövqaladə cavab əməliy-

yatlarına, o cümlədən, yüksək səviyyəli dağntılarda, xilas etmə  əməliyyatların-

da,evakuasiya və insanların və mülkiyyətin dağılmış ərazilərdə qorunmasına dəstək 

verə bilirlər. Fəlakətin növündən,xarakterindən və miqyasından asılı olaraq və tələb 

olunan cavabın təcililiyindən asılı olaraq  silahlı qüvvələrin əsas töhvələri aşağıda-

kılar ola bilər: geniş miqyaslı evakuasyaları həyata keçirmək üçün  hava və quru 

nəqliyyatı ilə  təmin etmək; xilasetmə, tibbi və ilkin-yardım dəstələrinin göndəril-

məsi; yemək payları,tibbi və yanacaq materiallarının paylanması; hərbi körpü qu-

rulması və istifadə olunması və çay keçmə vasitələri; evakuasiya üçün yol açmaq-

dan ötrü, loqistik təhcizat üçün, fəlakətin daha geniş  yayılmaması üçün və başlıca 

infrastrukturları yenidən qurmaq üçün irəlidə gedən və mina-təmizləyən birliklərlə 

təmasa girir; rabitənin pozulduğu  ərazilərdə rabitə  və  şəbəkə vasitələrinin təmin 

edilməsi; fövqaladə xilasetmə  və xüsusiləşmiş  hərbi birliklərin təmin edilməsi, o 

cümlədən,mülki işlər heyəti, psixoloq və psixiatrist, xəstəliklərə, infeksiyaya nəza-

rət üçün tibbi mütəxəssislər;mülki polisi hərbi polislə və hakim-vəkillərlə möhkəm-

ləndirmək; su təmizləyən avadanlığın və mütəxəssislərin, mobil elektrik generator-

---

 

61

ları,mobil mətbəxlər,yemək bişirən və qəssablarla və ölənlər üçün mobil ümumi və 

xüsusi saxlanma avadanlıqları ilə  təmin edilməsi. Lakin, yerlərini dəyişən və ya 

evakuasiya olmuş insanların yerləşdirilməsi hallarında və ümumi yenidənqurma 

səyləri başlayanda hərbinin cəlb edilməsi prosesi dayanmalıdır və bu işlər mülki 

hökümət idarələri tərəfindən aparılmalıdır. 

Bərpa işləri mülki hökümət idarələri,müqavilə ilə işləyənlər və özəl şirkətlər tə-

rəfindən istiqamətlənir və həll olunur. Xüsusi hüquq mühavizə orqanları bərpa zo-

nasında əməliyyatlar  apardığı zaman və bərpa zonasında  özəl mülkiyyətin oğur-

lanması hallarının qarşısının alınması zamanı, təhlükəsizlik sektorunun işə  cəlb 

olunmasına ehtiyac yaranır. Müdafiə sektorunun işə qarışması adətən silahlı qüvvə-

lərin zərər görmüş hərbi obyektlərinin  və infrastrukturunun yenidən qurulmasına 

yönəlmişdir. Hətta bu işlərdə onlar mülki şirkətlərlə yarışa girmirlər. 

 

Vətəndaş Qarışıqlığı  

 

Vətəndaş qarışıqlığı hüquq mühavizə orqanları tərəfindən istifadə olunan geniş 

termindir və bir qrup insanların yaratdığı narahatlıq nəzərdə tutulur. Mülki narahat-

lıq mühüm sosio-siyasi və ya iqtisadi problemlərə qarşı etirazların simptomu və ya 

formasıdır. Tipik olaraq aksiyaların ciddiliyi ictimai qəzəblə üst-üstə düşür. Qarı-

şıqlığın  numunəsi aşağıdakılardır, amma onlarla da məhdud deyildir: qanunsuz  

nümayişlər;oturaq itaətsizlik və digər maneə formaları; iğtişaş; sabotaj; cinayətin 

başqa formaları. Qarışıqlıq ictimaiyyətə və hökümətə göstərilən nümayiş olur, la-

kin geniş xaosa sürüklənə bilər. 

İstənilən vətəndaş qarışıqlığı incə güc tarazlığıdır. Bu cür münaqişələrin köklü 

səbəbi siyasi hakimiyyət mübarizəsindən doğur.Çox vaxt siyasi nümayişlər siyasi 

təşkilatın son çıxış yolu kimi qiymətləndirilir. Vətəndaş qarışıqlığı zamanı güc nis-

bəti pozulursa nəticə ya iğtişaşdır ya da qarışıqlığı yatırtmadır. Mülki qarışıqlığın 

əksər hallarda nəticəsi polis qəddarlığıdır. 

Vətəndaş qarışıqlığına bibaşa qoşulmayan vətəndaşların həyatı böyük mənada 

dağıla bilər. Onların işləmək imkanları,əylənmək  və bir çox hallarda həyati lazım 

olan məmulatları əldə etmələri təhlükə altında qala bilər. Ciddi hadisələr zamanı in-

frastrukurun pozulması halları da baş verir. Su, yanacaq və elektrik kimi icimaiyyə-

tə zəruri olan xidmətlər,həmçinin, rabitə üçün infrastruktur müvəqqəti olaraq kəsilə 

bilər. 

Həm müdafiə, həm də təhlükəsizlik sektoru dövlətin qanunlarını və vətəndaşla-

rını qorumalıdır, baxmayaraq ki, polis bu işləri görməkdə daha fəal məsuliyyət da-

şıyır. Lakin vətəndaş qarışıqlığının qarşısını almaq,durdurmaq və qayda qanunu 

bərpa etmək mərkəzi və yerli səviyyələrdəki mülki hüquq mühavizə orqanlarının 

şıbhəsiz ümdə vəzifələridir. Ancaq  xüsusi hallarda, polis qüvvələri vəziyyəti nəza-

---