4-iii psihologija tur indd

89
sağlık mesleki okullar için
Soru ve ödevler:
1. Sende korku, sevinç, üzüntü ve öfk e kışkırtan kimi yaşantıları tas-
fir ediniz.
2. Bileşik duygulardan sağlık çalışanların mesleği için en önemli 
bulduklarını çıkarın
3. Ağır ve ümütsüz vakalar ile çalıştığın halde, duygusal yaşamın 
dengesini korumak için ne yapardınız?
4. Hastanın hangi belirtileri sizde nahoş duygular yaratır? Bu du-
rumlarda ne yapardınız?
5. Patolojik aff ekt, kaygı ve psikotravma özellikleri hangileridir?
6. Çocuklarda hospitalize vakasını tarif et. 
7. Hangi hastalıklara psikosomatik denir?
8. Rol yapınız: sınıf öğrencilerinden bir grup hasta(5-6 öğrenci) di-
ğer grup ise (2-3 öğrenci) sağlık çalışanı, ötekileri ise gözlemci olacaklar-
dır. Duygusal açıdan kritik durumlar geliştiriniz ve farklı davranış türleri 
sergileyiniz. Sonunda yorum yapınız.
MOTİVASYON
MOTİVASYON KAVRAMI
Motivasyon kelimesiyle insan davranışının dinamik güçleri hak-
kında söz edildiği psikoloji bölümü belirtilmektedir. Kendimize soralım: 
neden her sabah kalkıyoruz, giyiniyoruz ve okula, işe gidiyoruz? Yatakta 
en güzel olduğuna göre, niye yatmaya devam etmiyoruz? Aktivitemizi 
yönetenler nedir, bizi devreye sokan nedir? Bunlar temeli merkezi sinir 
sisteminde bulunan iç faktörlerdir. İnsanın davranışı çok bileşiktir ve 
çoğu zaman kolay anlaşılamaz, ancak onun temelinde her zaman mo-
tifl er
, yani insanın karşılaması gereken gereksinimler yatmaktadır. Bir 
kriminel film seyrettiğimizde, kurala göre katili keşfetmesi gereken kişi 
her zaman motift en hareket eder ve tüm izlerini hünerlice gizleyen katili 
keşfemeye başlar.
Motivasyon psikolojinin en ilginç alanlarından biridir, çünkü süre-
cin ta kendisi de dinamik ve değişkendir, onunla insanların belli durum-

---

90
Psİkolojİ
lardaki davranışlarını açıklamaya çalışırız. Çoğu zaman insanın başka 
türlü değil de neden böyle davrandığını sorarız. Demek motifl er orga-
nizmayı aktive eden ve onun aktivitesini belli bir hedefe yönlendiren 
devindiricilerdir.
Teoretikçiler motivasyonun açıklanmasında öyledenilen gereksi-
nimler teorisini (Engels) vurguluyorlar. Buna göre insanların davranışları 
ve onların faaliyetleri onların düşünce ve fikirleriyle değil, onların gereksi-
nimleri veya daha basit söylenirse onların insanların konuştuklarıyla değil 
yaptıklarıyla açıklanmalıdır. 
Res. 16 Motivasyon çemberi şeması
HOMEOSTAZ 
- Bu kelimeyi biyolojiden tanıyoruz ve doğada her 
organizmin kendi organizmasında denge sağlamaya eğiliyor demektir. 
Örneğin bizim organizmamızda su baş elementlerden biridir ve diğer ele-
mentler karşısında belirli bir ilişkisi vardır. Bu ilişki yani orantı bozulursa 
(mesela aşırı terleme aracılığıyla) su eksikliği belirirse bu eksikliği tazmin 
etmek gerekir. Dengenin bozulması ve organizmanın bu dengeyi geri ge-
tirme eğilimine Homeostaz denilir. Denge (homeostaz) organizmanın 
daimi
 
eğilimine ve gereksinim üzerinden ifade edilir. Gereksinim organiz-
Biyolojik ve 
sosyal denge
 AMAÇ
    İstek
Etkinlik
İhtiyaç 
için şuur
İhtiyaç
Bozuk denge

---

91
sağlık mesleki okullar için
mada bir şeyin eksik ya da fazlalık olduğu zaman belirir. Örneğin insanın 
gıda gereksinimi nasıl ifade edilir?
Bu metabolizm süreçlerinde besleyici malzemeler sarfedildiği, kan 
plazması ekşimesi arttığı ve kan damarları ve organlardaki sinir ucları 
kışkırtıldığı zaman belirir. Bu durum beyin merkezlerinde uyarılar kış-
kırtır ve açlık duygusunun belirmesine neden olur (gereksinim bilinci). 
Bu durumda gereksinimi nasıl karşılamalıyız. Düşünürüz, somut aktivite 
başlatırız ve hedefe ulaşırız. Bu şekilde denge sağlanmıştır. Organizmada 
fazlalık da bir gereksinimdir. Sidik kesesinde toplanan sidik, kasları gerer, 
bu arada sidik kesesindeki sinir ucları uyarılır, enformasyonlar beyin ka-
buğuna taşınır ve orada su dökme bilinci yaradılır. Biyolojik gereksinim-
ler (biyolojik homeostaz) yanı sıra insanda sosyal gereksinimler (sosyal 
homeostaz) de mevcuttur. Mesela yanlız insanın başka insanlarla beraber 
olmaya gereksinimi vardır ya da insan başka insanlar tarafından kabul 
edinmek ve saygılanmak gereksinimini duymaktadır. 
İnsan kendi gereksinimlerini karşılamadığı halde, huzursuz ve ger-
gin olur. Motivasyon bilinçli (insan kendi gereksinimini tanımladığı yani 
gerginlik durumunu bildiği zaman) ve bilinç dışı (kendi davranışlarının 
hedef ve nedenlerinden haberi yoktur) olabilir. 
Bilim adamları bunların arasında gene de farkın mevcut olduğu-
nu düşünüyorlar. Gereksinim bir şeyin fazlası ya da eksikliği demektir. 
Gereksinim olmadığı zaman bile motif vardır. Şişman insan yediği ve 
açlığını(gereksinim) karşıladığına rağmen devamlı yemeye (motif) eğilir. 
Organizmada bir mineral gereksinimi de olabilir ama insan bundan ha-
berdar olmayabilir ve onu tatmin etmeye motifi olmaz. Motif kavramı ge-
reksininm kavramından daha geniştir. Bilinçli olarak yaşanan gereksinime 
güdü
 denir.
İnsanın motivasyonu için duygular özel önem taşır. Motif ve duygu-
ların arasında derin bir bağlantının bulunduğunu söyleyebiliriz. Motifl er 
tatmin edilmediği zaman insan gergin, huzursuz, agresif olabilir, kendisini 
rahat hissetmez ve aksine gereksinimler ve motif tatmin edildiği zaman 
insanın kendisini memnun hissetmesine katkı sunar. Motivasyon bazan 
başka etkenledir, mesela övgü ile teşvik edilebilir.

---