A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

 

458 

           1.  

L

L

L

гцввяляри

яталят

гцввяляри

сцртцнмя

E

A

2

2

, 

 2.   

2

2

2

2

p

L

pL

гцввяляри

яталят

гцввяляри

tяzyiq

E

B

 ,      

 3.  

2

2

2

3

ğırlıq

Lg

L

g

L

гцввяляри

яталят

гцввяляри

a

E

C

. 

Qüvvələr balansı  tənliyinin bütün hədlərini C həddinə  bölsək, 

ikinci qrup ölçüsüz kəmiyyətlər alarıq: 

            4. 

2

2

3

ğırlıq

L

g

L

g

L

L

гцввяляри

а

гцввяляри

сцртцнмя

E

A

  ,  

 5.   

L

p

Lg

p

g

L

pL

гцввяляри

a

гцввяляри

tяzyiq

E

B

3

2

ğırlıq

 ,      

 6.  

Lg

g

L

L

гцввяляри

a

гцввяляри

яталят

E

C

2

3

2

2

ğırlıq

. 

 

Qüvvələr balansı tənliyinin bütün hədlərini B-yə bölsək, üçüncü 

qrup ölçüsüz kəmiyyətlər toplusu alarıq: 

           7. 

pL

pL

L

гцввяляри

tяzyiq

гцввяляри

сцртцнмя

B

A

2

  ,  

 8.   

p

p

Lg

pL

g

L

гцввяляри

tяzyiq

гцввяляри

a

B

C

2

3

ğırlıq

 ,      

 9.  

p

pL

L

гцввяляри

tяzyiq

гцввяляри

яталят

B

E

2

2

2

2

. 

Nəhayət, qüvvələr balansı  tənliyini A-ya bölsək, dördüncü qrup 

ölçüsüz kəmiyyətlər alarıq: 

           10. 

p

L

pL

гцввяляри

сцртцнмя

гцввяляри

tяzyiq

A

B

2

  ,  

 11.   

2

2

3

ğırlıq

L

g

L

L

g

L

гцввяляри

сцртцнмя

гцввяляри

a

A

C

 ,      

---

 

459 

 12.  

L

L

L

гцввяляри

сцртцнмя

гцввяляри

яталят

A

E

2

2

. 

İndi bu ölçüsüz kəmiyyətləri müqayisə edək. 

1 və 12-ci nisbətlər bir-birinin əksi olub, Reynolds parametri ilə 

ifadə olunur: 

L

Re

. 

Bu parametr özlü mayelər üçün ətalət qüvvələrinin sürtünmə 

qüvvələrinə olan nisbətidir. 

2 və 9-cu nisbətlər də bir-birinin əksi olub, Eyler parametri ilə 

ifadə olunur: 

2

p

Eu

. 

 Bu  parametr  təzyiq qüvvələrinin  ətalət qüvvələrinə olan 

nisbətidir. 3 və 6-cı nisbətlər bir-birinin əksi olub, Frud parametri ilə 

ifadə olunur: 

gL

Fr

2

 

  Frud parametri ətalət qüvvələrinin ağırlıq qüvvələrinə olan 

nisbətini ifadə edir. 

 4  və 11-ci nisbətlər də bir-birinin əksi olub, Stoks parametri ilə 

ifadə olunur: 

2

L

St

 

  Stoks parametri ağırlıq qüvvələrinin sürtünmə  qüvvələrinə olan 

nisbətini göstərir. 

 5  və 8-ci nisbətlər bir-birinin əksi olub, təzyiq və  ağırlıq 

qüvvələrinin nisbətini göstərir. Bu nisbət hidravlik maillik adlanır və 

belə ifadə olunur: 

L

p

i

 

---

 

460 

7 və 10-cu nisbətlər bir-birinin əksi olub, Laqranj parametri ilə 

ifadə olunur: 

pL

La

 

Bu parametr özlü mayelərdə  təzyiq və  sürtünmə  qüvvələrinin 

nisbətini ifadə edir. 

 Özlü mayelərin qərarlaşmış  hərəkətini öyrənmək məqsədilə 

aldığımız altı ölçüsüz parametrin yalnız üçü əsas (asılı olmayan) 

parametrlər qəbul edilə bilər. Çünki, qalan ölçüsüz parametlər üç 

əsas parametrin kombinə edilməsindən alına bilər. Məsələn, özlü 

mayelər üçün Re, Eu və Fr parametrlərini  əsas qəbul edib, o biri 

parametrləri bunların kombinasiyasından almaq olar. Doğrudan da  

i

L

p

Lg

p

Fr

Eu

2

2

 , 

La

pL

L

p

Eu

2

Re

, 

St

L

g

L

Lg

L

Fr

2

2

2

:

Re

. 

Başqa ölçüsüz parametrləri də, məsələn, Eu. Fr və La əsas 

parametr qəbul etmək olar. 

 Qeyd  etmək lazımdır ki, sıxılmayan mayenin qərarlaşmış 

laminar rejimli axınında  ətalət qüvvələri sıfra bərabər olduğundan 

Re=0, Fr=0 və Eu=  olmalı idi. Əslində isə bu parametrləri laminar 

rejimli axın üçün hesablamaq olur və onlar müəyyən ədədi qiymətlər 

alır. Bu qeyri-uyğunluq Darsi-Veysbax düsturunun laminar axın 

üçün də doğru olduğunu qəbul etdiyimizdən irəli gəlir. 

Re-un böyük qiymətlərində  qərarlaşmış  hərəkət  zamanı  ətalət 

qüvvələri özlülük qüvvələrindən çox böyük olduqda Frud parametri 

sabit qiymət alır və özlü mayennin hərəkətini iki parametr Eu və Re 

xarakterizə edir.  

Qərarlaşmamış  hərəkət üçün isə  əlavə  olaraq yeni ölçüsüz bir 

parametr də meydana çıxır. 

---