A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 13. Kapillyar təzyiqlə məsamələtrin maye ilə doyması arasındakı asılılıq
52
İdeal süxur modeli üçün Darsi və Puazeyl ifadələrini tətbiq etməklə keçiriciliklə məsaməliyin ölçüləri arasında olan əlaqə ifadəsini almaq olar. Puazeyl qanuna görə belə məsaməli mühitdən keçən maye sərfi aşağıdakı ifadə ilə tapılır:
l nR Q 8 4 ,
(I. 28)
burada n – süzülmənin vahid sahəsinə düşən kapillyarların sayı; R – kapillyarların radiusu, yaxud məsaməli mühitin orta radiusudur. Bildiyimiz kimi məsaməlik əmsalı m
= F nR Fl l nR 2 2 .
(I. 29) (I. 28) və (I. 29) ifadəsindən
Q
= l FmR 8 2
(I. 30)
alınır. (I. 30) və (I. 12) düsturlarından aşağıdakı ifadə alınır:
, 8 2 mR k yaxud
. 86 , 2 8
k m k R
(I. 31)
(I. 31) ilə tapılan R-in qiyməti məsaməlilik əmsalı m, keçiriciliyi k olan ideal məsaməli mühitin radiusu ifadə edir. Həqiqi məsaməli mühit üçün isə R şərti məna kəsb edir.
Həqiqi məsaməli mühitin məsamələrinin orta radiusu üçün bəzi ifadələr verilmişdir. Məsələn, F.İ. Kotyaxova görə aşağıdakı empirik ifadənin tətbiqi məqsədəuyğun sayılır:
53
R = m k 5 10 7 2 ,
(I. 32) burada
- məsaməli mühitin daxili quruluşunu xarakterizə edən əmsaldır. əmsalının qiymətini süxurun elektrik müqavimətini ölçməklə tapmaq olar. Məsələn, məsaməli keramik mühit üçün məsaməliliyin 0,39-dan 0,28-dək dəyişməsində təcrübə nəticəsində tapılan - nin qiyməti 1,7 ÷2,6 – ya kimi dəyişir. Dənəciklərdən təşkil olunmuş süxurlar üçün əmsalı aşağıdakı empirik ifadədən tapıla bilər: .
, 0 1 . 1
§ 13. Kapillyar təzyiqlə məsamələtrin maye ilə doyması arasındakı asılılıq
Məsaməli mühitdə müxtəlif ölçülü məsamələrin paylanmasını müəyyən etmək üçün, adətən, nümunəyə civə vurma və ya yarımkeçirici arakəsmə üsulundan istifadə edilir.
Məsamələrin civə vurma ilə ölçülməsi üsulunda neftdən təmizlənmiş quru süxur nümunəsi vakuumlandıqdan sonra civə ilə doldurulmuş kameraya qoyulur. Təzyiqi pilləli qaldırmaqla civənin məsaməli mühitə daxil olmasına imkan yaradılir. Civənin məsaməyə daxil olmasına uyğun gələn radius aşağıdakı ifadəyə əsasən tapılır:
R k cos
2 ,
(I. 34) burada p k – kapillyar təzyiq; - səthi gərilmə (civə üçün ) 480 2 m mC - islatma bucağı ( civə üçün = 140º götürmək olar); R – məsamələrin radiusudur. Kamerada təzyiq p 1 - dən p 2 – yə qədər 54
artırildıqda civə, nəsamələrin R 1 = 2
1 / cos dən başlanmış R 2 = 2 2 / cos yə qədər dəyişən radiuslu kapillyarlarına daxil olacaqdır. Belə məsamələrin həcmi 1 - dən
2 yə qədər təzyiq dəyişməsinə uyğun gələn məsaməli mühitə daxil olmuş civənin həcminə bərabər olacaqdır. Bu qayda ilə, məsaməli mühit civə qəbul etməyənə qədər təzyiqi artırılır. Bu zaman təzyiqlə, məsamələrə daxil olmuş civənin həcmi arasındakı asılılıq qeyd edilir və yuxarıda göstərilən qayda ilə hər təzyiqə uyğun məsaməli mühitin ölçüsü tapılır.
Şəkil I. 27.
doydurulan süxur nümunəsi (1) həmin mayelərlə doydurulmuş yarimkəsici arakəsmə (3) üzərinə qoyulur (şəkil I. 27). Yarımkeçirici arakəsmə kimi məsamələrinin ölçüləri süxur nümunəsi məsamələrinin ölçülərindən xeyli kiçik olan keramika, saxsı və s. materiallardan istifadə edilir. Kamerada (2) azot vasitəsilə müxtəlif təzyiqlər yaratmaqla süxur nümunəsindən maye sıxışdırılır. Təzyiq qaldırıldıqda azot mayeni əvvəl olçülü məsamələrdən sıxışdırır. Sıxışdırılmış maye
55
yarımkeçirici arakəsmədən keçərək xüsusi tutucuda (4) yığılır. Azotun yarımkeçirici arakəsmədən keçməsi üçün onun təzyiqi, kapillyar təzyiqdən böyük olmalıdır. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, təzyiqi pilləvari artırmaqla onun hər qiymətinə uyğun tutucuda yığılan mayeninhəcmi və 2 1 /
ifadəsindən radiusların qiymətləri hesablanır (burada - səthi gərilmə, - islatma bucağıdır)
Təhlil nəticəsində məsamələrin ölçülərinə görə paylanmasının difersial əyrisi qurulur (şəkil I. 28). Bunun üçün absis oxunda hesablanmış radiusların (r i ) qiymətləri, ordinat oxunda isə radiusun vahid dəyişməsinə uyğun gələn məsamələrin həcminin dəyişməsini ifadə edən F(r) = d dr qeyd edilir.
Ölçmələr göstərir ki, məsaməli mühitin əsas hərəkət baş verən hissəsinin radiusu 5 ÷30 mkm arasında dəyişir.
Məsamələrin ölçülərinə görə paylanma əyrisi “mərkəzdənqaçma” üsulu ilə də təyin edilə bilər. Bu üsulun məğzi ondan ibarətdir ki, süxur nümunəsi müəyyən bucaq sürəti ilə firlandırildıqda ona təsir edən mərkəzdənqaçma qüvvələri hesabına məsaməli mühitdə yerləşən mayenin bir hissəsi ondan xaric edilir. Bucaq sürətinin artırılması, kiçik ölçülü məsamələrdən mayenin xaric olunmasına imkan yaradacaqdır. Təcrübə nəticəsində bucaq sürəti ilə ona uyğun məsaməli mühitdən çıxmış maye həcmi arasında asılılıq qurulur. Bucaq sürətinin qiyməti ilə mərkəzdənqaçma qüvvəsi və kapillyar təzyiq təyin edilir. Beləliklə, məsamələrin ölçülərinə görə paylanma əyrisi qurulur. Əməliyyatın tez başa gəlməsi, bu üsulun əsas müsbət cəhəti sayılır. Belə təcrübələr əsasında kapillyar təzyiqlə məsamələrin maye ilə doyması arasındakı asılılıq əyrilərini də qurmaq olar. Müxtəlif keçiricilikli süxur nümunəsi üçün belə bir asılılıq I. 29 şəklində göstərilmişdir. Burada absis oxunda su ilə doyma əmsalı (%), ordinat oxunda isə həmin su ilə doymaya uyğun gələn kapillyar təzyiqin qiyməti göstərilmişdir.
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|