Abġd tahġRLĠ

 
24 
Kənddə  fəaliyyətini  genişləndirən  «Nəşri-maarif»  ilk  vaxtlar  ciddi 
müqavimətə rast gəldisə də, işin düzgün təşkili, adamlarla yaxın münasibət tezliklə 
öz  faydasını  verdi.  Qısa  müddətdə  14  kənddə  16    ibtidai  məktəb  açıldı  ki,  bu 
maarif müəssisələrində 1200 nəfər kəndli uşağı təhsil alırdı. Əlamətdar faktdır ki, 
təhsil  alanlar  arasında  qızlar  da  (130  nəfər)  vardı.  Elə  təkcə    bu  faktın  özü 
Cəmiyyətin kənddə etibarına, nüfuzuna dəlalət edir. 
«Nəhşri-maarif»in müəllimləri əvvəlcədən xəbərdar edilirdilər ki, onlar təhsil 
məsələlərində  yalnız  direktorluğa,  bütün  digər  məsələlərdə,  o  cümlədən  maliyyə-
təsərrüfat işində Cəmiyyətə tabedirlər. 
C.Hacıbəyli  direktorluq  və  Cəmiyyət  arasındakı  ixtilafa  işarə  vuraraq 
göstərirdi  ki,  məktəblərin  açılması,  fəaliyyəti  ilə  bağlı  bütün  təşəbbüs  və 
məsuliyyət Cəmiyyətin üzərinə düşür. Direktorluğun fəaliyyəti onunla məhdudlaşır 
ki,  qanunlar  çərçivəsində  məktəblərə  cüzi  maddi  yardım  göstərir.  Həmin  vəsait 
Cəmiyyətin büdcəsinə daxil edilir və ehtiyaca uyğun sərf olunur. 
Beləliklə,  C.Hacıbəyli  özünün  güclü  məntiqi,  ağıllı  dəlillərilə  direktorluqla 
Cəmiyyət  arasındakı  münaqişənin  mənasız  olduğunu,  Cəmiyyətin  fəaliyyətini 
məhdudlaşdırmağa yönəldilən cəhdlərin işə ziyan gətirdiyini üzə çıxarır. 
Qafqazın  ictimai-siyasi,  ədəbi-mədəni  həyatında  misilsiz  xidmətləri  olan 
xeyriyyə 
cəmiyyətlərinin 
fəaliyyəti  C.Hacıbəyli 
publisistikasının  aparıcı 
mövzularındandır.  Bu  baxımdan  onun  «Xeyriyyəçiliyimizin  10  illiyi»  adlı 
məqaləsi  («Kaspi»,  qəzeti,  1915-ci  il,  15  noyabr,  №256)  böyük  əhəmiyyət  kəsb 
edir.  Məqalə  bir  tərəfdən  10  illk  tarixə  malik  xeyriyyəçilik  hərəkatına  baxışdırsa, 
digər  tərəfdən  xeyriyyə  cəmiyyətləri  qarşısında  duran  vəzifələri  göstərən  dəyərli 
mənbədir. 
«Bu  gün  ehtiyacı  olan  qardaşlarına  təşkilatlanmış  qaydada  yardım  etmək 
istəyən  Bakı  müsəlmanlarının  arzusunun  həyata  keçməsinin  10  ili  tamam  olur». 
Ceyhun  bəy  göstərir  ki,  müsəlmanlar  xeyriyyə  cəmiyyətləri  yaratmağa  dəfələrlə 
cəhd  göstərmişlər.  Amma  buna  mane  olmuşlar.  Erməni,  yəhudi,  gürcü  xeyriyyə 
cəmiyyətlərinin  tarixi  isə  on  illərlə  ölçülür.  İlk  dəfə  «Cəmiyyəti-xeyriyyə» 
fəaliyyətə  başlamışdır.  Onun  qarşısında  kasıb  müsəlmanlara  yardım  etmək, 
həmçinin müsəlman şagirdlərin orta və ali təhsil almasına kömək etmək vəzifələri 
dururdu. 
Cəmiyyətin təsisçiləri həm varlılar, həm də ziyalılar idi: 
1.
 
Kommersiya məsləhətçisi - Hacı Zeynalabdin Tağıyev; 
2.
 
«Əkinçi»nin sabiq redaktoru, «Kaspi» və «Həyat»ın əməkdaşı -Həsənbəy 
Məlikov; 
3.
 
«Həyat» qəzetinin sabiq redaktoru-Əhməd bəy Ağayev; 
4.
 
«Həyat» qəzetinin redaktoru-Əli bəy Hüseynzadə; 
5.
 
İsmayıl bəy Səfərəliyev; 
6.
 
Hacı Aslan Aşurov; 
7.
 
Tacir İsa bəy Hacınski; 
8.
 
Bakı şəhər upravdomunun üzvü-Kamil bəy Səfərəliyev; 
9.
 
Doktor-Abdul Xalıq Axundov; 
10.
 
 Doktor-Həsən bəy  Ağayev; 
11.
 
 Şəhər Dumasının iclasçısı-Kərbəlayı Nəcəfqulu Sadıqov; 

---

 
25 
12.
 
 Şəhər Dumasının iclasçısı-Kərbəlayı İsrafil Hacıyev; 
13.
 
 Şəhər Dumasının iclasçısı-Həsən Ağa Həsənov; 
14.
 
 Doktor-Məmməd Rza bəy Vəkilov; 
15.
 
 Tacir-Mirzə Əsədullayev; 
16.
 
 Praporşik-Əsəd bəy Səlimxanov; 
17.
 
 Tacir-Ağabala Quliyev; 
18.
 
 Şəhər Dumasının iclasçısı-Əsədulla Əhmədov; 
19.
 
 Şəhər Dumasının iclasçısı-Hacı Həsən Atamalıyev; 
20.
 
 Tacir-Nəcəf Əmiraslanov; 
21.
 
 «Kaspi» qəzetinin redaktor-naşiri Əlimərdan bəy Topçubaşov. 
Cəmiyyətin  Nizamnaməsi  1905-ci  il,  oktyabrın  10-da  təsdiq  edilmiş,  təsis 
yığıncağı noyabrın 15-də keçirilmişdir. Tədbirdə 136 nəfər Cəmiyyətə üzv olmaq 
və  üzvlük  haqqı  vermək  niyyətində  olduğunu  bildirmişdir.  Təsis  yığıncağında 
Cəmiyyətin idarə heyətinin üzvləri (H.Z.Tağıyev (sədr), Kərbalayı İsrafil Hacıyev 
(müavin),  Ə.Ağayev  (katib),  H.Rəsulov  (kassir),  İsmayıl  bəy  Səfərəliyev, 
Ə.Əhmədov, Ə.Topçubaşov (üzvlər) seçilmişlər. İdarə heyətinin ilk iclası 1905-ci 
ilin  20  dekabrında  olmuşdur.  10  ildə  idarə  heyətinin  cəmi  36  iclası  keçirilmişdir. 
İdarə  heyətinin  tərkibi  3  dəfə  dəyişilmişdir.  H.Z.Tağıyev  1905-1910-cu  illər, 
A.Nağıyev  1911-ci  il,  Ə.Əsədullayev  1912-ci  ildən  İdarə  Heyətinin  sədri 
seçilmişlər. 
«Cəmiyyəti-xeyriyyə»nin 10 illik fəaliyyəti haqqında danışanda heç şübhəsiz, 
onu  digər  xalqların  bu  cür  təşkilatları  ilə  eyniləşdirmək    olmaz.  Bununla  belə, 
«Cəmiyyəti-Xeyriyyə» də xalqın həyatında müəyyən iz qoymuşdur. 1914-cü ildən-
müharibə  başlayandan  sonra  Cəmiyyətin  fəaliyyət  dairəsi  xeyli  genişlənmişdir. 
«1915-ci  il  müsəlman  həyatı»  («Kaspi»  qəzeti,  1  yanvar,  №  1;  3  yanvar,  №  2;        
8 yanvar, № 5; 9 yanvar, №6; 13 yanvar, № 9; 15 yanvar, №11) adlı məqaləsində 
C.Hacıbəyli həyatın digər sahələri kimi maarifçilikdə, xüsusilə qızların təhsilə cəlb 
olunması sahəsində görülən işləri qiymətləndirir, qeyd edir ki,  bu sahədə fəaliyyət 
gücləndirilməlidir. 
Ceyhun  Hacıbəyli  xeyriyyə  cəmiyyətlərinin  mədəni-maarif  sahəsindəki 
fəaliyyətləri ilə yanaşı digər tədbirlərindən də müntəzəm yazmışdır. Təəssüflər ki, 
ayrı-ayrı xeyriyyəçilərin və xeyriyyə cəmiyyətlərinin işi heç də həmişə təqdirəlayiq 
olmamışdır.  Ceyhun  bəy  belə  hala  göz  yummamış,  həyəcan  təbili  vurmuş, 
cəmiyyətin  diqqətini  müşahidə  etdiyi  nöqsana  tərəf  yönəltməyə  çalışmışdır. 
«Aktyora  kömək  edin»  («Kaspi»  qəzeti,  1912-ci  il,  31  oktyabr,  №246)  adlı 
məqalədə şöhrətli komik aktyor Mirzə Ağa Əliyevin böyük maddi köməyə ehtiyacı 
olduğunu  yazır  və  xeyriyyəçiləri  yardıma  çağırır.  «Cəmiyyətin  artistə 
«ehtiramı»nda («Kaspi» qəzeti, 1912-ci il, 14 noyabr, №258) müəllif yenidən bu 
mövzuya  qayıdır.  Kədərlə  qeyd  edir  ki,  çağırışlarımıza  baxmayaraq,  istedadlı 
artistə  indiki  vəziyyətdə  əl  tutan  yoxdur.  Müəllif  qəzəblə  yazır  ki,  M.Əliyevə 
yardım niyyəti ilə səhnəyə qoyulan «Nadir şah» tamaşasına da dəvət edilənlərdən 
savayı  heç  kim  gəlməmişdir.  C.Hacıbəyli  məqaləsini  belə  bitirir:  «Buna  nə  ad 
vermək olar, diqqətsizlik, yoxsa bundan daha pis?» 
Bundan təxminən bir il sonra C.Hacıbəyli taleyin hökmü ilə yenə bu mövzuya 
toxunmalı  olur.  Bu  dəfə  o,  vərəm  xəstəliyinə  tutulan  şöhrətli  səhnə  ustası 

---