Abġd tahġRLĠ

 
28 
hanı  bizim  xeyriyyəçilər?  Hanı  bizim  ziyalılar?  Ötən  müddətdə  biz  ətrafda  baş 
verən  fəlakəti  müşahidə  etmişik.  Fikirləşməmişik  ki,  ağır  xəstənin  təcili  yardıma 
ehtiyacı  olduğu  kimi,  indiki  vəziyyətdə  zərərçəkənlərə  də  dərhal  kömək 
göstərilməlidir.  Xilas  olmaq  ümidi  ilə  öz  Vətənini  tərk  edən  neçə-neçə  bədbəxt 
burada  acından  həlak  olmuşdur.  Ceyhun  bəyin  fikrincə,  bütün  bunlarda  biz 
günahkarıq.  Müəllif  biganəliyi,  laqeydliyi,  etinasızlığı,  şəxsi  mənfəəti  hər şeydən 
üstün tutmağı tənqid edir və sonra bu sualı verir: «Bu nədir, bacarıqsızlıq,  yoxsa 
sadəcə olaraq, cinayət?». 
C.Hacıbəyli publisistikasının səciyyəvi cəhətlərindən biri də budur ki, müəllif 
gördüyü,  müşahidə  etdiyi  hadisəni,  problemi  qələmə  almaqla  kifayətlənmir, 
cəmiyyət üçün ləkə sayılan nöqsanların aradan qaldırılması yollarını araşdırır. «Biz 
nə  etməliyik»  adlı  məqalə  də  («Kaspi»  qəzeti,  1915-ci  il,  7  fevral,  №29)  bu 
baxımdan  xarakterikdir.  Məqalədə  göstərilir  ki,  Bakı  müsəlman  xeyriyyə 
cəmiyyətləri  Qars  zərərəçəkənlərinə  ianə  toplamaq  üçün  icazə  almışlar.  İndi  iş 
görmək vaxtı çatmışdır. Ac və köməksiz qaçqınların göz yaşını qurutmaq, öz qayğı 
və nəvazişimizlə onların dərdlərini yüngülləşdirmək vaxtı çatmışdır. 
C.Hacıbəyli  ianə  toplayan  komitənin  tərkibinin  genişləndirilməsinin,  buraya 
bütün  sinif  və  təbəqələrin  nümayəndələrinin  cəlb  olunmasının  vacibliyini  qeyd 
edirdi. Yalnız belə bir tərkiblə faydalı iş görmək, adamlarla ümumi dil tapmaq olar. 
Bu, həm də ona görə zəruridir ki, əhalinin 80-90 faizi qəzet oxumur, 60-70 faiz isə 
ətrafda  baş  verən  hadisələrdən,  onun  mahiyyətindən  xəbərsizdir.  Odur  ki,  ianə 
toplayan  komitənin  əməkdaşları  yerlərdə  güclü  təbliğat  işi  görməli,  adamlarla 
işləməlidirlər. C.Hacıbəyli bu işdə ziyalıların da üzərinə böyük vəzifə düşdüyünü 
qeyd  edir  və  təəssüflənir  ki,  ziyalıların  böyük  əksəriyyəti  hadisələrə  passiv 
müşahidəçi mövqeyindən yanaşır, bu məsul, milli işdə iştirak etmirlər. Sinfi birlik, 
barışıq  naminə  qarşılıqlı  güzəşt  vacibdir.  Ambisiyalı  ziyalılar  unutmamalıdır  ki, 
məsul ictimai-milli məsələlərdə «şəxsi münasibətlər» arxa plana çəkilməlidir. «Biz 
nə  etməliyik»  adlı  məqalənin  II  hissəsində  (“Kaspi”  qəzeti,  1915-ci  il,  13  fevral, 
№34) müəllif göstərir ki, artıq müsəlman qaçqınlara yardım komitəsi yaranmışdır. 
Bundan əlavə Qadın xeyriyyə cəmiyyətləri də Qars zərərçəkənlərinə yardım etmək 
üçün  ianə  toplamağa  icazə  almışlar.  C.Hacıbəyli  bununla  kifayətlənmək, 
arxayınlaşmaq  «olmaz»  deyir.  «İanə  verən  əvvəlcədən  bu  işə  hazırlanmalıdır,  o, 
bilməlidir ki, onun pulu hansı məqsədlə toplanır, hara xərclənəcək? Qoy hər kəs bu 
işi şüurlu görsün». C.Hacıbəyli qəti əmindir ki, «belə olmazsa, ianənin miqdarı onu 
toplayana şəxsi münasibətdən asılı olacaqdır». Müəllif hesab edir ki, ianə toplayan 
adamları  «divara  söykəməməli»,  «ey  filankəs,  əlini  cibinə  sal,  deməməlidir». 
Ceyhun  bəy  qeyd  edir  ki,  bu  cür  hallara  yol  verməmək  üçün  yerlərə  getmək, 
adamlarla  işləmək,  onları  başa  salmaq,  ianəni  könüllülük  əsasında,  şüurlu  şəkildə 
yığmaq  lazımdır.  «Az  da  olsa,  şüurlu  verilən  ianə,  pis  niyyətlə  verilən  böyük 
məbləğli vəsaitdən daha qiymətlidir». 
C.Hacıbəyli Qadın Xeyriyyə cəmiyyətinin də bu işə – zərərçəkənlərə yardım 
kompaniyasına qoşulmalarını alqışlayır, lakin onun qaçqınlara yardım komitəsi ilə 
birgə,  əməkdaşlıq  şəraitində  çalışmasının  vacibliyini  qeyd  edir.  «Bu  işdə  məqsəd 
vacibdir.  Ona  nail  olmaq  vasitəsi  yox».  Qadınların  müstəqil  fəaliyyəti,  ictimai 
hərəkatda  iştirakı  təqdirəlayiq  olsa  da,  ümummilli  mənafe  birgə  fəaliyyəti  tələb 

---

 
29 
edir.  «Bizim  üçün  kimin  işləməsi  yox,  necə  işləməsi  vacibdir».  Bunun  üçünsə, 
qüvvələrin birləşdirilməsi, hərəkatın əlaqələndirilməsi, razılaşdırılması zəruridir. 
C.Hacıbəyli  zərərçəkənlərə  yardımla  bağlı  daha  bir  vacib  məsələyə  toxunur. 
O  qeyd  edir  ki,  qaçqınlara  yardım  yalnız  Bakı,  Nuxa,  Yelizavetpolda  toplanır. 
Qafqazın  digər  iri  şəhərlərində  hələlik  hərəkət  yoxdur.  Müəllifin  fikrincə,  eyni 
məqsədə  yönələn  qüvvələri  bölməmək  üçün  müxtəlif  şəhərlərdəki  komitələr 
birləşməlidir.  Qafqazın  digər  şəhərlərində    də  belə  komitələr  yaradılmasına  nail 
olmaq  lazımdır.  «Beləliklə,  ona  çalışmaq  lazımdır  ki,  zərərçəkən  qardaşlarımıza 
yardım bütün Qafqazı əhatə etsin. Bu yardım planlı, nizamlı olsun, hisslərdən yox, 
şüurdan yaranan olsun». 
C.Hacıbəylinin  irsi,publisistikası  həm  də  ona  görə  böyük  maraq  doğurur  və 
əhəmiyyətlidir  ki,  o,  toxunduğu  problemlərə  kompleks  yanaşmağı,  bütün 
tərəflərdən ona nəzər salmağı bacarır. «Biz nə etməliyik» adlı məqaləsinin üçüncü 
hissəsi  («Kaspi»  qəzeti,  1915-ci  il,  14  fevral,  №35).  Qars  qaçqınlarına  yardımla 
bağlı  daha  bir  vacib  məsələnin  araşdırılmasına  həsr  olunmuşdur.  Bu  «yardımın 
zərərçəkənlər  arasında  bölüşdürülməsi»  məsələsidir.  Müəllifin  qənaətinə  görə, 
«zərərçəkənlərə  yardımın  paylanmasına  daha  çox  diqqət  yetirməli    və  daha  çox 
qüvvə  sərf  etməliyik»  Ceyhun  bəy  yazır  ki,  Komitənin  yerlərdə  komissiyaları 
işləməlidir,  onlar  ilk  növbədə  qaçqınların  sayını,  ehtiyacını  öyrənməli,  dəqiq, 
müfəssəl  məlumat  verməlidir.  Məhz  bundan  sonra  yardım  paylanmalıdır.  Əks 
təqdirdə hər cür kömək təsadüfi olacaq, istənilən nəticəni verməyəcək. 
Yazılarında  mənəviyyat,  tərbiyə  məsələlərinə  həmişə  geniş  yer  verən 
C.Hacıbəyli  bu  işdə  də  maddi  yardımla  kifayətlənməməyi  tövsiyyə  edir.  Müəllif 
hesab  edir  ki,  zərərçəkənlərə  mənəvi  cəhətdən  mütləq  yardım  göstərilməlidir. 
Bundan  başqa,  Ceyhun  bəy  Qars  qaçaqları  ilə  işin  çox  mühüm  bir  hissəsi  kimi 
statistika ilə məşğul olmağın vacibliyini qeyd edir. İllər keçəcək, yaralar sağalacaq. 
Lakin  tarixin  unudulmaması,  hadisələrin  izinin  silinməməsi  üçün  statistik 
müşahidələr aparmaq zəruridir. 
Böyük  publisist  adamlara    təsir  etmək,  onların  hisslərinə  toxunmaq,  onları 
hərəkətə  gətirmək  üçün  sözün  qüvvəsindən  çox  məharətlə  istifadə  edirdi:  «Bizim 
üçün adət və ənənələrimiz nə qədər əziz olsa da, real həyatda baş verən təzahurlərə 
göz  yuma  bilmərik  və  göz  yummamalıyıq».  Bu,  Novruz  bayramı  ərəfəsində 
Ceyhun  bəyin  qələmə  aldığı  «Qarşıdan  gələn  bayram  haqqında»  («Kaspi»  qəzeti, 
1915-ci  il,  4  mart,  №50)  adlı  məqaləsindən  götürülmüşdür.  Məqalənin  müəllifi 
yazır ki, öz uşaqlarımız və qonaqlara müxtəlif şirniyyat, bayram hədiyyələri üçün 
xeyli pul xərcləyəndə digər övladlarımızı – şirniyyat üçün yox, bir tikə çörək üçün 
göz yaşı axıdan balalarımızı unuda bilərikmi? Öz ailə üzvlərimizə təzə, təmiz, isti 
paltar  geyindirəndə  qar  və  şaxtada  çılpaq  bədənlərini  cındırla  belə  örtmək 
iqtidarında olmayan arvadları, körpələri unuda bilərikmi? Biz qonaqlarımızı zəngin 
bayram  süfrəsi  arxasında  əyləndirərək  rütubətli  torpaqda,  mağaralarda  acından 
ölən,  zarıyan,  inləyən  qardaşlarımızı  unuda  bilərikmi?  Çoxsaylı  qadın  və  uşaq 
harayına, ah-naləsinə biganə qalıb şən müsiqiyə qulaq asa bilərikmi? On minlərlə 
qaçqına  yeni  ilə  çıxmaq  nəsib  olmayacağı  təqdirdə  biz  qapı-qapı  gəzib  dost-
tanışlarımızı yeni il münasibəti ilə təbrik etməliyikmi? 

---