Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 nəşri ilə tutuşdurmuş, ehtiyac olduqca müəyyən düzəlişlər də etmişdir. 1967-ci ildən – «Səfərnamə»nin ilk nəşrindən 20 il (!) sonra əsərin nəzərdə tutulan təkmil və təkrar çapı da baş tutmamışdır. F.e.n. Ədalət Tahirzadənin gərgin, tükənməyən səyi sayəsində İ.Qutqaşınlının əsərləri, o cümlədən «Səfərnamə»nin son variantı yalnız 2003-cü ildə yenidən işıq üzü görmüşdür. (Hacı İsmayıl bəy Qutqaşınlı. Əsərləri. «Kür» nəşriyyatı, Bakı, 2003, tərtibçi və elmi redaktor Ədalət Tahirzadədir). Çox çətinliklə ərsəyə gəlmiş bu kitabda İ.Qutqaşınlının «Rəşid bəy və Səadət xanım», «Səfərnamə» əsərləri, prof.C.Qəhrəmanovun «Ön söz»ü, Ədalət Tahirzadənin «H.İ.Qutqaşınlıdan bilmədiklərimiz» adlı məqaləsi, eləcə də Salman Mümtazın «İ.B.Qutqaşınlıya dair sorğu», «Avropa təsirində yazılmış ilk hekayəmiz», «Rəşid bəy və Səadət xanım» hekayəsi mühərriri Qutqaşınlı İsmayıl bəyin həyatı» adlı yazıları, tarixi sənədlər, məktublar toplanmış, bir sıra qutqaşınşünas alimlərin fotoları verilmişdir. Maraqlı və təqdirəlayiqdir ki, adı çəkilən məqalədə Ə.Tahirzadə İ.Qutqaşınlının həyatının, irsinin tədqiqi tarixi barədə ətraflı bəhs etmiş, ədibin əsərlərindəki tarix, şəxs, yer adları ilə bağlı müvafiq qeydlər, şərhlər, izahlar vermişdir. Bununla belə, İ.B.Qutqaşınlının tərcümeyi halı və yaradıcılığı ilə bağlı bütün məsələlərə aydınlıq gətirildiyini söyləmək olmur… Bu mənada Azərbaycan realist-maarifçi nəsrinin banisi, Azərbaycanın ilk generalı, ilk general yazıçı-publisisti, Rusiya İmperator Coğrafiya Cəmiyyəti Qafqaz bölməsinin və Qafqaz Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyətinin ilk həqiqi üzvü Hacı İsmayıl bəy Qutqaşınlının (1809-1861) birinci Məkkə səfərindən sonra qələmə aldığı «Səfərnamə» adlı səyahət oçerkinin araşdırılması, dəyərləndirilməsi zəruridir və müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. Ən əvvəl, bədii publisistikanın səyahət oçerki janrının ilk və klassik nümunəsi «Səfərnamə»nin taleyi və tədqiqi tarixi haqqında danışaq. Görkəmli alim, filologiya elmləri doktoru, prof.Cahangir Qəhrəmanov 1980-ci illərin ikinci yarısında nəşri nəzərdə tutulan İ.Qutqaşınlının «Əsərləri» üçün qələmə aldığı «Ön söz»də yazırdı: «Öz zamanında adı dillərdə dolaşan, sözləri ağızdan-ağıza gəzən İsmayıl bəyin cismani ölümü onun yazılı irsinin də ölümünə çevrildi. Əsərlərinin çapına çalışmayan bu yazıçıdan, şairdən uzun illər boyu bir kimsə danışmadı, bir kimsə onu anmadı… Nəhayət, Salman Mümtaz adlı bir Simurq quşu uçub gəldi, ədəbiyyatımızın saysız-hesabsız nəhənglərini zülmət dünyadan işıqlı dünyaya çıxardı. Adı artıq hamının yadından çıxmış o azmanlardan biri yenə bu gün haqqında qürurla danışdığımız general- mayor, Avropada ədəbiyyatımızın ilk təmsilçisi olan həmin İ.B.Qutqaşınlıdır». Azərbaycan əlyazma irsinin fədaisi prof.C.Qəhrəmanovun bu sətirləri yazarkən hansı hissləri keçirdiyini, nə qədər həyəcanlandığını, sevincdən qəlbinin necə çırpındığını təsəvvür etmək çətin deyil. Amma… Bu məqalə qələmə alınan tarixin üstündən düz 16 il sonra fədakar və istedadlı tədqiqatçı, fil.e.n. dosent – Salman Mümtaz və Əziz Mirəhmədov işinin layiqli davamçısı – Ədalət Tahirzadə yazacaq: «İndiki Əlyazmalar İnstitutunun direktoru, görkəmli alim və vətənpərvər insan, professor Cahangir Qəhrəmanov (10.2.1927-26.6.1995) «Səfərnamə»ni nəşrə hazırlamağı, onun sözlüyünü, adlar göstəricisini və b. yaratmağı 1980-in başlanğıcında bizə tövsiyə etdi. Deyilənləri və yazıçının geniş tərcümeyi-halını hazırladıq. Cahangir müəllim bizə yardımçı olaraq bunların hamısını, eləcə də 5 «Rəşid bəy və Səadət xanım» hekayəsini (bu əsərin də kitabda verilməsini arzulayırdı) makinada çap etdirdi. Kitabçün «Ön söz» də yazdı. Ancaq bir neçə nəşriyyat direktoruna ağız açsa da, kitabı nəşr planına saldıra bilmədi (birinci makina nüsxəsi hansı nəşriyyatdasa itdi)». Daha sonra əsərin nəşri ilə bağlı hansı problemlərlə üzləşdiklərini qeyd edən Ə.Tahirzadə yuxarıda adını çəkdiyimiz kitaba daxil etdiyi «Hacı İsmayıl bəy Qutqaşınlıdan bilmədiklərimiz» adlı məqaləsində qeyd edir ki, onun adını eşidəndə, haqqında oxuyanda, yazanda ürəyimiz göynəyir, içimiz sızıldayır. Müəlliflə razılaşmamaq olmur. Ötən əsrin 30-cu illərində milli-mənəvi sərvətimizin düşmənləri müxtəlif adlar altında ədəbi irsimizə də qənim kəsilib: əlyazmalar «təndirlərdə yandırılıb», «araba-araba kitablar çaylara axıdılıb», «şəkillər tikə-tikə edilib», «yurd-yuvası özülündən dağıdılıb». Cəfər Cabbarlını intihara sürükləyənlər, Cəlil Məmmədquluzadəni öz əlyazmaları ilə «isidənlər», Əhməd Cavadı, Mikayıl Müşfiqi, Hacı Kərim Sanılını, Salman Mümtazı, Vəli Xuluflunu, Qantəmiri (Qafur Əfəndiyev), Hüseyn Cavidi, Müznibi (Əlabbas Əhmədov), Əli Nazimi, Seyid Hüseyni, Hənəfi Zeynallını, Məmməd Kazım Ələkbərlini, Yusif Vəzirovu (Çəmənzəminli), Tağı Şahbazini (Simurq), Sultan Məcid Əfəndiyevi, Əmin Abidi (Gültəkin), Ömər Faiq Nemanzadəni… daha onlarca digər qələm və kəlam sahiblərini güllələnməyə, edama, sürgünə yollayanlar əlbəttə ki, Azərbaycan ədəbiyyatı, mədəniyyəti qarşısında misilsiz xidmətlər göstərmiş İsmayıl bəy Qutqaşınlının da irsinin məhv edilməsində maraqlı olublar… və yeri gəlmişkən, bir sıra tədqiqatçılar İ.Qutqaşınlı irsinin də 1937-ci ildə yoxa çıxdığını, məhv edildiyini iddia edirlər. Bu gün qutqaşınlışünaslığın qarşısında duran aşağıdakı vəzifələrin həyata keçirilməsi məqsədəmüvafiqdir: - həm Azərbaycan, həm də xarici ölkə tədqiqatçılarının qənaətinə görə, İsmayıl bəy Qutqaşınlının ədəbi irsi əlimizdə olan əsərlərlə məhdudlanmır, odur ki, bu istiqamətdə ciddi, planlı qaydada axtarışların davam etdirilməsi; - tərcüməçi Səlimbəy Behbudovun əməyinə və əvəzsiz xidmətinə kölgə salmadan Azərbaycan realist-maarifçi nəsrin ilk nümunəsi «Rəşid bəy və Səadət xanım» əsərinin tərcüməsinin keyfiyyətinin mütəxəssis qrupu tərəfindən dəyərləndirilməsi, ehtiyac olduğu təqdirdə üzərində işlənilməsi, yaxud yenidən tərcümə edilməsi; - orta və ali məktəb dərsliklərində İsmayıl bəy Qutqaşınlının həyat və yaradıcılığının öyrənilməsinə daha geniş yer ayrılması; - jurnalistikanın nəzəriyyəsi ilə bağlı dərslik və vəsaitlərdə publisistikanın səyahət oçerkinin ilk nümunəsinin – «Səfərnamə»nin bir janr kimi dil, üslub, sənətkarlıq keyfiyyətlərinin geniş tədrisinin təmin olunması; - Salman Mümtaz adına Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində, yaxud AMEA-nın Əlyazmalar İnstitutunda İ.Qutqaşınlı irsinə, onunla bağlı materiallara dair ayrıca fondun yaradılması; - Moskva, Sankt-Peterburq, Varşava, Tiflis və digər şəhərlərdəki arxiv və kitabxanalardan İ.Qutqaşınlının həyat və yaradıcılığına dair materialların surətinin toplanılması; - İ.Qutqaşınlının həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı qeyri-dəqiq, əsası olmayan məlumatların ədəbi dövriyyədən çıxarılması, bu cür halların təkrarına yol Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|