Abdurashid to xtaboyev

A M A L IY M A S H G ‘U L O T L A R N I 0 ‘T K A Z IS H B O ‘Y IC H A
U S L U B IY К О ‘ R S A T M A L A R
Ushbu amaliy tavsiyalardan boshqaruv fanlaridan olingan nazariy 
bilimlami mustahkamlash va nazorat qilish maqsadida foydalanish mumkin 
bo‘ladi.
Ayrim tavsiyalami turli fanlami mustahkamlashda ishlatish ham 
mumkin. Chunki har qanday holatga turli tomondan yondashish va 
muhokamadan o ‘tkazish samarali bo'ladi. Muhokama jarayonini tashkil 
qilishda tinglovchilarga yakka tartibda yoki guruhlarga bo‘lingan holda 
o ‘z fikrlarini bildirish va uni himoya qilishlariga imkon yaratiladi. Amaliy 
m ashg‘ulotlarni olib borishda A.Osbomning «Breynstorming» («g‘oyalar 
yarmarkasi»), dunyoda keng tarqalgan «Aqliy hujum» yoki yaponlaming 
«Ringi» («Rozilik olish») usullaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Ushbu usullarning afzalligi olinajak natija samaradorligi va mash- 
g'ulotlam i tashkil etishning soddaligida o ‘z aksini topadi. Tinglovchilar 
har bir aniq holatni ko‘rib chiqishda ulami ishlab chiqarish amaliyotida va 
hayotda o ‘zlari duch kelgan holatlarga taqqoslaydilar.
Aniq bir holat deyilganda o ‘zida nizolarni mujassam etgan yoki mavjud 
qoidalar va boshqarish qonuniyatlari hamda tamoyillari bilan qarama-qarshi 
kelgan, y a’ni m a’lum boshqaruv muammolarini shakllantirish xarakteriga 
ega bo‘lgan masalalar tushuniladi.
Bunga bog‘liq holda aniq holatning tahlili tinglovchilar uchun ishlab 
chiqarishning turli muammolarini boshqarishda samarali vosita bo‘lib 
xizmat qiladi.
Aniq holatlami tahlil qilish yoki ko‘rib chiqishda m ashg‘ulotlaming 
quyidagi variantlari tavsiya qilinadi:
1. Holatni tahlil qilishdan oldingi tayyorgarlik jarayonida tinglovchi 
o‘tilgan materialni m a’ruza konspektlari, darslik va maxsus adabiyotlar 
bo‘yicha takrorlash bilan birga, m ashg‘ulot olib boruvchi tomonidan 
qo‘shimcha tayyorlangan plakatlar, sxemalar,jadvallar va boshqamateriailar 
ko‘rinishidagi m a’lumotlarni o'rganishi kerak. Faqat shundan keyingina 
talaba bevosita holatni tahlil qilishga kirishishi mumkin.
2. Holatni ko‘rib chiqish yoki tahlil qilish qo‘shimcha axborotlar manbaini 
tayyorlamasdan amalga oshiriladi. Tahlil qilish davomida tinglovchida 
tug‘ilgan savollarga o ‘qituvchi to ‘liq m a’lumot beradi.
Ill

---

3. 
Holat tayyorgarliksiz va qo‘shimcha manbalarsiz amalga oshiriladi, 
lekin tinglovchi qanday bilimlar, m a’lumotlar yetishmayotganligi va ulami 
qaysi manbalardan olish mumkinligini aniqlay olishi kerak.
Aniq holatlardan foydalanish bilan bog‘liq m ashg‘ulotlami olib borishda 
m ashg‘ulot olib boruvchi oldida quyidagi asosiy vazifalar turadi:
- holatni qisqa va aniq qilib tushuntirish, shakllantirish, tinglovchilar 
uchun vazifani aniq q o‘yish va uni asoslab berish;
- m ashg‘ulotni o ‘tkazish uchun zaruriy materiallami tayyorlash;
- tinglovchilar uchun mavzuga oid savollar tuzish.
Tinglovchilar uchun taklif qilinayotgan mashq savollari mavzuidan qat’i 
nazar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1. Sizga taklif qilinayotgan holatda nima sodir bo‘ldi va siz uni qanday 
baholaysiz? Siz shunday holatga duch kelganmisiz?
2. Qanday qoida, tamoyil va qonunlar buzilgan? Holat ishtirokchilari 
qanday direktiv va m e’yoriy xujjatlarga, dalolatnomalarga asoslanishi kerak 
edi?
3. Ushbu holatda kim qanday xatoga y o‘l qo‘ydi? Ushbu xatolarga 
nimalar sabab bo‘ldi?
4. Agar siz shunday holatga tushib qolsangiz qanday qaror va xatti- 
harakatlar qilgan bo‘lar edingiz?
5. Bunday holatning oldini olish uchun qanday tadbirlar taklif qilasiz?
6. Holatni tahlil qilish davomida o'zingiz uchun foydali bo‘lgan qanday 
xulosalar qildingiz?
7. Holatni tahlil qilish davomida olgan tajribangizdan o ‘z ishingizda 
qanday foydalanasiz?
Yuqorida keltirilgan savollardan tashqari aniq holatning mazmunidan 
kelib chiqadigan o ‘ziga xos savollarni ham tayyorlab qo‘yish kerak. Lekin 
savollar soni ko‘p bo‘lmasligi kerak. Har bir holatga o‘rtacha 4-5 ta savol 
va topshiriq berish tavsiya etiladi.
Birinchi amaliyot davrida m ashg'ulot olib boruvchi m ashg‘ulotning 
maqsadi va tartibini hammaga tushuntirib berishi lozim. Bunda ushbu 
qo‘llanmada keltirilgan aniq biror holat misolida tushuntirish maqsadga 
muvofiqdir.
A niqbirorholatnitahlilqilishyokiko‘ribchiqishdaam aliym ashg‘ulotlami 
olib borish bir nechta bosqichda tashkil qilinishi mumkin:
1. 0 ‘rganilayotgan mavzuning kirish qismida (10-15 min.) m ashg‘ulot 
olib boruvchi mazkur mavzuning dolzarbligi, murakkabligini asoslab berishi, 
ushbu holat hal qilinishining ijtimoiy va iqtisodiy ahamiyatiga talabalar 
e’tiborini qaratishi, ushbu mavzuning ishlab chiqarish va boshqaruv faoliyati 
bilan bog‘liq aspektlarini ko‘rsatib o ‘tishi kerak.
2. Masalani topshirish (5-10 min.). 0 ‘quv guruhi 4-5 ta kichik guruhlarga 
bo‘linadi. Har bir kichik guruhga boshliq tayinlanadi va holat, savol-
112

---

topshiriqlar yozilgan varaq topshiriladi. Shuningdek, mustaqil ishlashning 
tartib-qoidalari tushuntiriladi va vaqt belgilanadi.
3. Holat ustida ishlash (30-35 min.). M ashg‘ulot olib boruvchi kichik 
guruhlar ishini kuzatib turadi, holat yuzasidan paydo bo‘lgan savollarga 
javob beradi va berilgan vaqt ichida guruhlarni nazorat qiladi. Zarur 
hollarda avvaldan tayyorlab qo ‘yilgan m a’ruza konspektlari, darslik, 
direktiv va m e’yoriy xujjatlar, m a’lumotnomalar va boshqa materiallardan 
foydalanishlarini tavsiya qiladi.
4. Guruhli munozara (20-25 min.). Har bir kichik guruh vakili navbatma- 
navbat qilingan ishlaming natijasi to ‘g ‘risida axborot beradi. Bu vakil har 
bir holat bo‘yicha umumiy tushuntirish beradi, qo ‘yilgan savollarga javob 
topadi va taklif qilinayotgan qaromi asoslaydi. So‘ngra umumiy munozaralar 
boshlanadi: nuqtai nazarlar muhokama qilinadi, tahlil natijalari baholanadi 
va har bir holat uchun eng optimal qaror tanlanadi.
5. Yakuniy suhbat (10-15 min.). M ashg‘ulot olib boruvchi har bir holat 
bo‘yicha jam oa tomonidan qilingan umumiy ishlaming ijobiy natijalarini 
ajratib ko‘rsatishi, tahlil qilish jarayonida har bir kichik guruhning tutgan 
pozisiyasini real amaliyot bilan taqqoslab berishi, to ‘g ‘ri va noto‘g ‘ri nuqtai 
nazarlami ajratishi lozim bo‘ladi. 0 ‘qituvchi oldindan har bir holat 
b o ‘y ich a 
optimal javoblar tayyorlab qo‘yishi kerak.
Holatlardan foydalangan holda amaliy m ashg‘ulotlar o ‘tkazishning yana 
bir varianti bor. Bunda o ‘qituvchi holat, masala va ularni yechish bo‘yicha 
savollam iketm a-keto‘qib beradi. Talabalaresao'zlarining nuqtai nazarlarini, 
fikrlarini aytadilar. Har bir holat alohida ko‘rib chiqiladi. M ashg‘ulot olib 
boruvchi o ‘zining ishchi daftarida javoblarni qayd etib boradi.
Amaliy m ashg‘ulotlarga ajratilgan soatlar hajmiga qarab m ashg‘ulot 
olib boruvchi birinchi variant bo‘yicha ajratilgan vaqtni tartibga solishi, 
shuningdek, holatlardan foydalanib, m ashg‘ulotlarning 1- yoki 2- variantini 
tanlashi mumkin. Bundan tashqari, m ashg‘ulot olib boruvchi variantlar 
tanlashda talabalar guruhining alohida xususiyati, ulaming bilim darajalari 
va ish tajribasini hisobga olishi kerak.