Abdurashid to xtaboyev

K L A S S IK M E N E J M E N T M A K T A B L A R I:
M a ’m u riy y o n d a sh u v -« o ld in d a n ko ‘ra olish», «tashkil etish», «rahbar- 
lik», «nazorat» kabi tushunchalaming boshqarish faoliyati amaliyotiga joriy 
etilishi. Ya’ni boshqarishni oqilona tashkil etish va tartibga solish tadbirlari 
tizimini shakllantirish (A. Fayol, 1841-1925).
117

---

B y u ro k ra tik m odellar. Bosh g‘oya - xodimlarning vazifalari, burch- 
lari va huquq doiralarini aniq taqsimlash, faoliyatlarini ixtisoslashtirish, 
aniq beLgilangan qoidalar asosida rahbarlik qilish va boshqalar (M. Veber, 
1864-1920).
Psixotexnik yondashish. Xodimlar unumdorligiga fiziologik, psixologik 
va ergonomik omillaming ta’sirini tadqiq qilish (V. Vundt, 1832-1920).
Inson m u n o sa b a tla ri m ak tab i. Bosh g ‘oya - ijtimoiy guruhlaming 
shakllanishi va ulaming ishlab chiqarishda hamkorga aylanishini o ‘rganish 
(E. Meyo, 1880-1949).
Yangi m ak tab . Boshqarish ilmiga kibernetika va aniq fanlar apparatini 
joriy etish (M. Bir, 1959).
Ijtim o iy tiz im lar m ak tab i. Bosh g‘oya - shaxs y o iid a ayrim to ‘siq- 
laming mavjudligi va nizolaming paydo bo‘lishi. Bulami hal etish uchun 
insonlarning tabiiy ehtiyojlarini o ‘rganish (Saymon, 1916).
K o m m u n ik atsiy alar - jam oada, tashkilotda va ijtimoiy guruhda 
kishilar o ‘rtasidagi aloqa bo ‘lib, ular kishilam ing xatti-harakati jarayonida 
va ularning bir-biri bilan o ‘zaro munosabatlarida namoyon b o‘ladi.
K o rp o ratsiy a im idji - tashkilotning ichki va tashqi muhitida xodimlar, 
mijozlar va jam oatchilik fikriari hamda taassurotlari asosida shakllanadi. 
Bu taassurotlar xaridorlami aynan shu firma mahsulotini sotib olishga va 
xizmatlari (ishlari)dan foydalanishga undaydi.
M azm u nli m otivasiya n azariy asi - kishilam ing ehtiyojlari ulami aynan 
shunday xatti-harakat qilishga undashiga asoslanadi.
M a rk e tin g - bozor konyunkturasi va ehtiyojlarini baholash asosida 
yotuvchi faoliyatdir. Tashkilot va shaxslar xatti-harakatini insoniy sifatlar 
(qadriyatlar, qobiliyatlar va m a’iumotlar) tariqasida ko‘rish mumkin yoki 
ijtimoiy guruhlar sifatida, ulam ing imkoniyatlari (mas. ijobiy imkoniyatlari 
yoki texnikaviy ixtirochilik imkoniyatlari, ilmiy qiziquvchanlik, iqtisodiy 
manfaatdorlik va boshqalar)dan foydalanish ehtiyojidir.
M a ’m u riy m enejm ent - boshqarishning maxsus qismi bo‘lib, boshqa- 
mvchi tizim ichidagi munosabatlar, uning rivojlanish qonuniyatlari, 
prinsiplari, usul va uslublarini o ‘rganadi, y a ’ni turli soha tashkilotlari 
m a’muriyati faoliyatlarini tashkil etish, rejalashtirish, tartibga solish, 
muvofiqlashtirish, motivasiya qilish (undash) hamda rahbarlikni oqilona 
uyushtirish usullarini o ‘rganadi.
M a’muriy menejmentning asosiy maqsadi tashkilot m a’muriyati 
rivojlanishida uyg‘unlikni, y a’ni tashkilotning barcha ichki va tashqi 
elementlari faoliyati sam aradorligivam aqsadgam uvofiqliginita’minlashdan 
iboratdir.
M a’muriy menejmentning sub’ektiga yuqori boshqarish organlari va 
alohida rahbarlar korpusi kiradi, uning ob’ektiga esa quyi boshqarish 
organlari va ayrim tashkilotlar m a’muriyati, boshqarma, departament,
118

---

bo‘limlar hamda ularda ishlovchi faoliyati tartibga solinadigan mutaxassislar 
va xodimlar guruhi kiradilar.
M a’muriy menejment tizimining turlari:
Davlat va mahalliy (munisipal) boshqaruvning m a’muriy tuzilishi.
Mudofaa va huquqni muhofaza qilish organlarining m a’muriy tuzilishi.
Biznes (ishlab chiqarish vax izm atk o ‘rsatish)ni boshqarishning m a’muriy 
tuzilishi.
Ijtimoiy sohalarni boshqarishning m a’muriy tuzilishi.
Bozor infratuzilmalarini boshqarishning m a’muriy tuzilishi.
M aqsad shaxsning m a’lum y o ‘nalishda mehnat qilishini anglatadi. 
M aqsadlariga erishish uchun tashkilot o ‘z oldiga tig‘iz rejalar qo'yadi va 
ularga erishishga o ‘zini majbur qiladi. Ishlab chiqargan mahsulotlari kishilar 
mehnati va hayotini o‘zgartirish vositasi ekanligini tan oladi.
M e h n at faoliyati sifati - xodimlam ing mehnat sharoitlari, ularning kasb 
mahorati va kishi boshiga to ‘g ‘ri keladigan daromad bilan belgilanadi.
M issiya - rejalashtirishda asosiy bo‘lgan umumiy maqsad yoki 
tashkilotning vazifasi.
M otivatsiya - o ‘zini va o ‘zgalami ko‘ zda tutilgan shaxsiy va tashkilotning 
umumiy maqsadlariga erishishga undash jarayoni.
M uam m o - har qanday tizim da mavjud va zarur bo‘lgan holatdan chetga 
chiqishni tavsiflovchi vaziyat (voqelik)ni anglatadi.
N atijaviylik b rig a d a la ri - xodimlar jalb qilinib, o ‘sha bo‘g ‘in yoki 
bo‘linmaning faoliyati natijalarini tahlil qiluvchi, kutilgan natijalarga 
erishishga to'siq boMayotgan holatlami aniqlab, ulami bartaraf etish 
yo‘llarini belgilab beruvchi guruh.
N oaniqlik - kishilar tatbiq qilinayotgan yangiliklar natijasi qanday 
b o iish in i aniq bilmaydilar. Inson xarakteri shundayki, agar u o ‘z 
manfaatlariga biror-bir tahdidni gumon qilsa, ushbu o ‘zgarishlarga bilgan 
yoki bilmagan holda salbiy munosabatda bo‘ladi.
O d a m la r - qarorlar qabul qilayotgan, mahsulot ishlab chiqarayotgan 
tashkilotdagi ichki o ‘zgartiruvchilar.
P rin sip - belgilangan tartib, qoida bo‘lib, undan har qanday faoliyatda, 
jum ladan, boshqaruv faoliyatida ham foydalanish mumkin. M a’muriy 
boshqaruv prinsiplari boshqaruv qonuniyatlaridan kelib chiqadi, ular 
qonunni tushunish va unga to ‘la bo‘ysunish, uni buzmaslik maqsadida 
ishlab chiqiladi.
A. Fayolning boshqarish p rin sip lari:
- mehnat taqsimoti;
- hokimlik;
- intizom;
- farmoyish berishning yagonaligi;
119

---

- rahbarlikning birligi;
- shaxsiy manfaatlaming umumiy manfaatlarga b o ‘ysunishi;
- rag‘batlantirish;