Adabiyot 8 (1-qism) new indd
Yüklə 8,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
| sheva
). 2 Yutdirsa ( sheva ). 12 shib, o‘limga hukm qilinadi, dahshatli ajdarni o‘ldiradi, xiyo- natkor Azbarxo‘ja tufayli xotini, egizak o‘g‘illaridan vaqtincha judo bo‘ladi. Doston so‘ngida xotini, farzandlari Gurkiboy va Mohiboy, otasi Qoraxon bilan topishadi. Dostonning bosh qahramoni – Kuntug‘mish yolg‘iz, erka o‘g‘il bo‘lishiga qaramasdan, aqlli, bilimli, jasoratli, elga g‘amxo‘r, xotini, bolalariga mehribon, vafodor yigit. Kuntug‘mish va Xolbeka bir mo‘jiza bilan Buvraxon jazosidan omon qolib, sahroda och, tashna qolishganda hayotdan umidini uzgan yori Xolbekaning «Meni tashlab ketaver, yo‘qsa o‘zing ham halok bo‘lasan», degan iltijosiga «Bir g‘ayrat qil, yo‘limiz yaqin qol- di», deb dalda beradi, unga vafodorligini quyidagicha bayon qiladi: Po‘lat nayza qor ostida yotarmi, Temir nayzang egovlasang o‘tarmi, Sening to‘rang nomardlardan emasdir, Mard o‘g‘lon sevdigin tashlab ketarmi?.. Kuntug‘mish o‘z maqsadiga sodiq, har qanday sharoitda tushkunlikka tushmaydigan inson. U nomsiz, poyonsiz tog‘ da- rasidan vataniga boradigan yo‘lni rosa izlaydi, bu orada egizak farzandli bo‘ladi, ular uch yoshga to‘lganda ham biror bir el daragini topolmaydi. Xullas, Kuntug‘mish fe’l-atvorida siz havas qiladigan, ergashadigan insoniy sifatlar juda ko‘p. Dostonni sin- chiklab mutolaa qilsangiz, bunga o‘zingiz amin bo‘lasiz. Xolbeka siymosi ham dostonda baxshi bobomiz tomonidan alohida mehr, iliqlik bilan tasvirlangan. U o‘z so‘zida tura- digan, barcha hunarlarga mohir qiz. O‘zi qanchalik bir ishga mohir bo‘lsa, bo‘lajak jufti halolidan ham shuni talab qiladi. Shu ma’noda Xolbeka o‘z xulqi va fazilatlari bilan har jihat- dan Kuntug‘mishga teng va munosib bo‘lgan inson. U haqiqiy muhabbatni tan oladi va unga ishonadi, e’tibor bering: u o‘z suratini chizdirib, Kuntug‘mish yurtiga yuborar ekan, agar «shu ko‘rgan tushim rahmoniy bo‘lsa, oshiq-ma’shuqlik avvaldan pok bo‘lsa, Xudoyo xudovando shu sandig‘im senga omonat, to‘radan boshqasiga tegmasin», deydi. 13 Xolbeka hamiyatli, g‘ururi baland qiz. Garchi u Kuntug‘mishni tushida sevib qolgan, uchrashganda esa yigitni ko‘rib biroz mud- dat ixtiyorini yo‘qotgan bo‘lsa-da, uning husniga talabgor barcha shoh-u shahzodalarga bergan va’dasi, ya’ni faqat nard o‘yinida g‘olib chiqqanga tegaman degan kridan qaytmaydi. Kuntug‘mish men uchun mashaqqat chekib kelibdi, deb unga tegib ketaver- maydi, o‘zi ko‘ngil qo‘ygan yigitning el-yurt oldida ham yuzi yorug‘ bo‘lishini istaydi. Dostonda Kuntug‘mishning o‘g‘illari Gurkiboy va Mohiboy xarakterlari ham chiroyli va ta’sirchan tasvirlangan. Gurkiboy bosiq, vazmin, aql bilan ish ko‘radigan bola bo‘lsa, Mohiboy biroz shaddod, biroz quv yigit. Biroq ikki aka-uka bir-birlariga mehribon, ota-onalariga doyi yigitlar. Ular mehnatsevarlik va aql bilan ish ko‘rganlari uchun boshlariga tushgan qiyinchi- liklarni yengadilar. Asarda Azbarxo‘ja, Buvraxon, Zamonqul, Xolmo‘min kabi qahramonlar qiyofasi o‘ziga xos tarzda yoritilgan. Azbarxo‘ja dastlab Kuntug‘mish bilan do‘stlashadi, so‘ng o‘z manfaatini deb unga xiyonat qiladi. Buvraxon o‘ziga bino qo‘ygan, qahri qattiq podsho, biroq uning ko‘ngilchan ekanligini ham ko‘ramiz. Buv- raxon avval Kuntug‘mish va Xolbekani o‘limga mahkum etadi, keyinroq Azbarxo‘ja xiyonati tufayli mashaqqatlarga duch ke- lishganini eshitib, ularni afv etadi. Azbarxo‘jani jazolaydi. Dos- tondagi Qosim, Xolmo‘min, Mullavachcha, Zamonqul va boshqa obrazlar ham asarda o‘z o‘rniga ega, ularsiz Kuntug‘mish va Xolbeka taqdirini to‘laqonli tasavvur qilish qiyin. «Kuntug‘mish» dostoni badiiy jihatdan nihoyatda yetuk asar. U yaxlit kompozitsiyaga ega, asarda kishini asosiy voqealardan chalg‘itadigan o‘rinlar uchramaydi, aksincha, har bir voqea, har bir epizod dostonni to‘ldiradi. Doston xalq og‘zaki ijodidagi barcha she’riy qoidalar va uslublarni o‘zida jamlagan asardir. Unda xalq dostonlarida bo‘lganidek, voqealar, sarguzashtlar, asosan, nasriy bayon eti- ladi, qahramonlar tavsi , ruhiy kechinmalari she’riy yo‘l bilan ifodalanadi. Doston tili esa nihoyatda yengil va ravon. Unda rang-barang badiiy til vositalaridan unumli foydalanilgan, ay- 14 niqsa, hikmatli so‘zlar darajasiga ko‘tarilgan ayrim baytlar hech kimni e’tiborsiz qoldirmaydi: «G‘aribning ko‘nglini ovlamoq savob», «Qilichdan seskanmas botirning tani», «Gavharni ne bilsin ushalgan sopol», «Zarning qadrini zargar bilar har yerda», «Kamlikning kamoli bordir, Man-manning zavoli bordir...», «Yaxshilarning yuzin ko‘rsang jannatdir, Yomon odam qilgan ishi minnatdir», «O‘zingdan kat- tani uchratsang pir bil, O‘zingni er bilsang, birovni sher bil» va hokazo. Shuningdek, asarda o‘rni bilan ishlatilgan o‘xshatish, mubolag‘a, kinoya kabi badiiy unsurlar dostonning badiiy qim- matini oshiradi, qahramonlar qiyofasini yaxshiroq tasavvur qi- lishga yordam beradi. Yüklə 8,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|