Aparan yol kimi
Yüklə 320 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fuad Mammadoı KulluroİQEİva effcktivli həyat ул faalivYota aparan yol Demokratik prinsiplər üzərində qurulmuş, insan azadlığının zəruriliyini elmi və əxlaqi cəhətdən əsaslandıran ideologiyalar, qlobal sosial dəyişikliklər və müasir dünyada demokratik dövlətlərin yaradılması üçün nəzəri əsas rolunu oynayırlar. Müasir demokratiya prinsiplərinin işlənməsi və reallaşmasına humanizm, rasionalizm, maarifçilik və liberalizm ideologiyaları ciddi təsir göstərmişdir. Onlar insanın sosial faydası idealının, “bərabər imkanlar” xüsusi mülkiyyət, hüquq və azadlıqda bərabərlik prinsiplərinin təsdiqinə təsir göstərmişlər. İnsana yeni - humanistik nəzərlə baxış, azadlığın təbii bərabərlik və təbii hüquq demokratik prinsiplərinin təsdiqi, insanın dünyanın dərk etməsi və dəyişdirməsi, daha yaxşı gələcəyi yaratmasında yaradıcı imkanlarını dəfələrlə artırır. Əksinə, humanist olmayan ideologiyalar sosial stabilliyi, siyasi hadisələrin idarə edilməsini pozur, cəmiyyətin inkişafını buxovlayır və ruhi mədəniyyətin tənəzzülünə səbəb olur. İnsanın və cəmiyyətin ruhi mədəniyyətinin mühüm göstəricisi ətraf mühitə münasibət, insan inkişafi üçün həyati əhəmiyyət daşıyan ekoloji mədəniyyətdir. Ətraf mühitin keyfiyyət səviyyəsi insanın sağlamlığı və uzunömürlülüyünə böyük təsir göstərərək, ekoloji mədəniyyətdən və təbiət resurslarının səmərəli istifadəsindən asılıdır. “Şüurlu kifayətlilik” prinsipi üzərində qurulan ekoloji mədəniyyət yüksək istehlak mədəniyyətinin mövcudluğunu nəzərdə tutur. Meşələrin qırılması, suyun və yenidən yaradılmayan resursların qeyri-səmərəli istifadəsi, ətraf mühitin çirklənməsi istehlak mədəniyyətinin aşağı səviyyəsini göstərir. İnsanın və cəmiyyətin zənginliyi yalnız maddi nemətlərin fəal istehsalı ilə deyil, həm də onların qənaətli, şüurlu və səmərəli istehlak qabiliyyəti ilə yaradılır. Sağlam düşüncəyə əsaslanan yüksək istehlak mədəniyyəti cəmiyyətin hər bir üzvünün xammal, yanacaq, enerji, məhsullar, su və digər həyat əhəmiyyətli resurslarının israfçılığı və təsərrüfatsızlığı əvəzinə, onların qorumasını və şüurlu istifadəsini nəzərdə tutur. Resursların qorunması iqtisadi inkişaf faktorlarını sosial, insan inkişafı ilə harmonik əlaqələndirərək, onların effektiv idarə edilməsinə imkan verir. İstehlak mədəniyyəti ilə bağlı fundamental məsələlər sırasına yenidən yardılmayan resursları istehlak edən istehsalın məhdudlaşdırılması zərurəti aiddir. Tükənən resurslar hesabına 262 Fuad Məmmadov Kulturologiva cffcktivli haval va faalivvala aparan vııl fəaliyyət göstərən istehsal sahələri insan və təbiət harmoniyasını, biosferi, təbii potensialı dağıtmayan, əksinə qoruyan yenidən yaradılan enerji mənbələrinə əsaslanan yeni, ekoloji cəhətdən təmiz yüksək texnologiyaların yaradılması üçün istifadə olunmalıdır. Bu gün insan sivilizasiyamızın dağıntılardan qorunmasının yeganə imkanı olan ekosivilizasiyanın yaradılmasında ekoloji mədəniyyətin həlledici əhəmiyyəti vardır. Təbii resursların və maddi nemətlərin şüurlu istifadəsini nəzərdə tutan yüksək ekoloji mədəniyyətin formalaşdırılması, dövlətin mədəni siyasətinin prioritet vəzifələrindən biri olan, cəmiyyətdə geniş kulturoloji, daha dəqiq, ekoloji təhsil və tərbiyə tələb edir. Davamlı insan inkişafi insanların həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə istiqamətlənir. Məlumdur ki, bu məqsədə nail olmaq üçün, maddi həyatın əsasını təşkil edən, iqtisadiyyatın effektiv inkişafını təmin etmək lazımdır. Lakin iqtisadi inkişaf ruhi mədəniyyətin, cəmiyyətin ruhi istehsalının vəziyyəti ilə şərtlənir, çünki, bizim həyatımızı təşkil və idarə edən iqtisadiyyat yox, ağıl, bilik, “hegelin mütləq ruhudur”. İqtisadi effektivlik elm və elmə əsaslanan yüksək texnologiuyalardan bilavasitə asılıdır. Elm ictimai inkişafin həyat əhəmiyyətli zəruri şərti olmaqla yanaşı, həm də ictimai şüurun keyfiyyət inkişafının daimiliyini təmin edir. Elmi biliklər mahiyyət, təbiət, insanın müqəddəratı haqqında ənənəvi mövcud dini və fəlsəfi ideoloji təsəvvürləri inqilabiləşdirir, sağlam düşüncəyə əsaslanan insan təfəkkürü və həyatının formalaşmasına təsir göstərir, sosial-mədəni tərəqqiyə nail olma və dünyanın şüurlu şəkildə dəyişdirilməsinin qeyri-məhdud imkanlarını açır. Yüksək istehsal nəticələrinin əldə edilməsində, təhsil, tərbiyə və maarif sisteminin təmin etdiyi, maddi nemət istehsalçılarının ümumi mədəni səviyyəsinin mühüm əhəmiyyəti var. Buna görə də, ruhi mədəniyyətin elm və təhsil kimi aparıcıları strateji əhəmiyyət daşıyırlar. Dünya elmi nailiyyətləri və humanist etik dəyərlərə əsaslanan insanın təhsil və tərbiyəsinin yüksək səviyyəsi - rifah və xoşbəxt həyata doğru gedən yoldur. Buna görə də effektiv təhsil və tərbiyənin təşkili dövlətin başlıca sosial kapitalı olan, cəmiyyətin mədəni potensialının artırılmasına yardım edən, milli prioritet vəzifə hesab olunur. Elm və təhsilin inkişafi siyasi və iqtisadi 263 Fuad Mommadc» Kulturologiya effektiv|j hayat va faaliyyata aparan vol azadlıqlar mühitinin yaradılması ilə müşayiət olunaraq, insanın yaradıcı inkişafının təmin edilməsinə təsir göstərir. Təhsil, tərbiyə və maarifin müasir elm və yüksək texnologiyalara əsaslanan prioritetləri, praktik həyatın tələbləri və dünya sivilizasiyasının inkişaf tendensiyalarına uyğun şəxsi təhsil üçün geniş imkanlar yaradaraq, bütün, eyni zamanda iqtisadi problemlərin, həllinin universal metodu olan, yüksək mədəniyyətin formalaşdırılması üçün ilkin şərait yaradır. Bu nəticələr dünya mədəniyyəti tarixi ilə təsdiqlənərək, göstərir ki, sivil ölkələrdə iqtisadiyyat - son məqsəd olan, insan həyatının yaxşılaşdırılması vasitəsidir. Sivil və inkişafda olan ölkələrin inkişaf dinamikasının müqayisəli təhlili göstərdi ki, iqtisadiyyatın inkişafı həyat səviyyəsi artımının zəruri, lakin kifayət qədər tam şərti deyil. Alimlər dərk etmişlər ki, ölkənin ümumi milli məhsulunun inkişafı ilə insanların həyatının yaxşılaşdırılması arasında birbaşa əlaqə yoxdur. İstehsalın və dövlətin maliyyə gəlirinin artımı avtomatik olaraq həyat şəraitinin artımına aparmır, o, ruhi mədəniyyətdən - siyasi sistem, mənəvi dəyərlər və ictimai mənəviyyat, ekoloji situasiya, səhiyyə təminatı və digər faktorlardan asılıdır. Buna görə də, inkişaf etməkdə olan ölkələrin mühüm sosial problemi elə bir inkişaf səviyyəsinə çatmaqdır ki, orada ölkənin ümumi milli məhsulunun inkişafi həyat səviyyəsinin, cəmiyyətdə vətəndaş birliyinə yardım edən, insanların həyat standartlarının inkişafına bərabər olsun. Həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə məsələnin həlli təhsilin , mənəvi tərbiyənin inkişafi, şəxsiyyətin iqtisadi və siyasi azadlıqlarının təsdiqi, sağlamlığın mühafızəsininvətəndaşların hüquqi və ekoloji təhlükəsizliyinin təmin olunması əsasında həyata keçirilir. Bu siyasətin həyata keçirilməsində əsas şərt, ölkənin dövlətinin onun vətəndaşlarının intellektual və mənəvi zənginliyi olmasının dərk edilməsidir. İctimai inkişafın keçid dövründə ideoloji, siyasi və iqtisadi dəyişikliklər, insani dəyər və normaların dəyişildiyi zaman ruhi mədəniyyətin əhəmiyyəti xüsusilə artır. Azərbaycanda bu bu qeyri- stabillik köhnə sovet mədəniyyət sisteminin mövcudluğu, sosialist iqtisadiyyatının bazar münasibətlərinə keçidə hazırlaşmadan dağılması, eləcə də Ermənistanın hərbi təcavüzünün nəticələri, qaçqın və məcburi köçgünlərin olması ilə çətinləşir. Keçid dövrünün iqtisadi 264 Fuad Mammadov Kulturologiya effeklivli hovat \a faaliyyata aparan yol çətinlikləri təhsil, eım, incəsənət və mənəvi mədəniyyətin digər, insan və sosial inkişafi üçün əhəmiyyət daşıyan, sahələrinin maddi bazasına mənfi təsir göstərir. Azərbaycan mədəniyyətinin müasir vəziyyətinin təhlili üçün təhsil və elm sahələrinə müraciət edək. Təhsil mədəniyyətin inkişafı üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Ruhi istehsal və sosial-mədəni institut olan təhsil şəxsiyyət formalaşdırılması və inkişafında varislik, xalqın və bütün bəşəriyyətin tarixi təcrübəsinin təzələnməsi sosial-mədəni tərəqqinin templərinin sürətlənməsinə təsir göstərir. Təhsil sosial-mədəni inkişafın qurucu faktor rolunu yerinə yetirərək, yeni nəsillərin şüurlu ictimai həyatı və əmək fəaliyyətinə hazırlanmasının başlıca forması kimi xidmət göstərir. O, elmi biliklərə istinad edərək, ruhi və maddi mədəniyyətə, mədəniyyətin yaradıcısı və daşıyıcısı, ictimai tərəqqinin əsas yaradıcı qüvvəsi və məqsədi olan insanın hərtərəfli inkişafına inqilabi təsir göstərir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq, respublikanın təhsil sistemində, açıq cəmiyyət və qeyri planlı əmək bazarının yaradılması ilə şərtlənən, yeni sosial tələbatların təmin edilməsinə istiqamətlənmiş demokratik dəyişikliklər həyata keçirilir. Bu islahatlar dünya bazarında Azərbaycanın rəqabət qabiliyyətini artırmalı, respublikada insan inkişafi perspektivlərini və sosial-mədəni tərəqqini yaxşılaşdırmalıdır. 1992-ci ilin dekabnnda qəbul edilmiş təhsil qanununa görə, respublikanın təhsil sisteminə məktəbəqədər tərbiyə, ümumi, xüsusi peşə və ali xüsusi təhsil, diplomdansonrakı hazırlıq, magistratura, doktorantura və kadrlann ixtisasartırma və yenidənhazırlanma sistemləri daxildir. İbtidai təhsilin icbariliyi, əməkqabilli əjalinin savadlılığı, ali məktəblərdə təhsil alan oğlan və qızlann bərabər təmsil olunması, yüksək və müxtəlif ixtisaslı mütəxəssis və alimlərin hazırlığındakı uğurlar milli təhsilin tarixi nailiyyətlərinə aiddir. Respublikada 126 min uşaq 1918 məktəbəqədər müəssisədə tərbiyə alır və ya hər səkkiz uşaqdan biri 1-6 yaşındadır. 4474 gündüz ümumtəhsil məktəbində 175 milyon şagird təhsil alır. Son zamanlar yeni tipli təhsil müəssisələri yaradılmışdır, o cümlədən, yexniki-humanitar, təbiət-humanitar və musiqi təmayüllü 2 lisey, 9 gimnaziya 265 Yüklə 320 Kb. Dostları ilə paylaş:
|