Aparan yol kimi
Yüklə 320 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fuad Mommadov Kulturologiva cffcktivll haval уд faalivvala aparan vol siyasi sistemi və fərdi qabiliyyətlərdən asılı olan xarakterini formalaşdırdıqca, öz mənəvi seçimini edərkən, insan həm özünün, həm digərlərinin, bəzən isə bütöv xalqların taleyinə təsir göstərir. Hər bir dövlətin tərəqqisi, ilk növbədə, peşəkar ruhi istehsalın - intellektual və bədii fəaliyyət, elm və texnologiyalar, təhsil və incəsənətin inkişaf səviyyəsi ilə müəyyən olunur. O, əvvəlki nəsillərin intellektual potensialının və insan düşüncəsinin ən yeni tərəqqipərvər nailiyyətlərinin sistemli istifadəsini nəzərdə tutur. Mədəni, xüsusilə də elmi-texniki tərəqqi iqtisadi tərəqqi və xalqın yüksək səviyyəli rifahının ilkin şərtidir. Cəmiyyətin mədəni inkişafında xalqın iştirak imkanları və iştirak səviyyəsi onun elmi təminatlı sistemli təhsilindən və maarifliliyindən birbaşa asılıdır. Elmi dünyagörüşün kütlələrin adi şüuruna nüfiız etməsi nə qədər dərin olarsa, onların mədəniyyətlilik və yaradıcı mobillik səviyyəsi bir o qədər yüksək olar. İnformasiya və təhsildən sərbəst bəhrələnmə, eləcə də gender bərabərhüquqluluğunun formalaşdırılması davamlı insan inkişafına nail olmağa yardım edir. Hər bir ölkənin və bütövlükdə bəşəriyyətin gələcəyi, hər şeydən əvvəl, gənclərin təhsil və tərbiyə səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Bu, gənclərin təhsil və tərbiyəsinin strateji əhəmiyyətini və onun milli dövlət və beynəlxalq birliyin mədəni siyasətində həlledici yerini şərtləndirir. Cəmiyyətin sosial-mədəni inkişafı dövlətin yaratdığı sosial və siyasi şəraitdən asılıdır, çünki, millətin intellektual tərəqqisini inkişaf etdirən və ya buxovlayan, iqtisadi tərəqqi və onunla bağlı rifahın əsasını təşkil edən də odur.Mədəni tərəqqi üçün Demokratik dövlət quruluşu mədəni tərəqqi üçün ən əlverişli şəraitdir. Bizə elə gəlir ki, qloballaşma prosesində mədəniyyətin rolunun artması dünya inkişafında ruhi mədəniyyətim missiyasına yeni baxış haqqında məsələni aktuallaşdırır. Bununla əlaqədar, müxtəlif xalqların mədəniyyətlərinin harmonizasiyası, yaxınlaşma, davamlı inkişaf və sülh naminə faydalı əməkdaşlıq onlann qarşılıqlı anlaşmasının inkişafının məhsuldar vasitəsi kimi, qlobal mədəni siyasətin daha da təkmilləşdirilməsini həyati zərurətə çevirir. Ardıcıl sosial-mədəni, iqtisadi və siyasi dəyişikliklər vətəndaşların təhlükəsiz və stabil inkişafı ilə yanaşı,xalqların və dövlətlərin daxili və xarici 258 Fuad Mommodov Kulturologiva cffektivli haval v.ı faalivvata aparan yol ehtiyaclarına cavab verməlidir. Ruhi mədəniyyəti öz daxili və xarici siyasətinin əsas prioriteti, vətəndaşlarının həyatının universal təməli kimi nəzərdən keçirən ölkələr bu mürəkkəb məsələni uğurla həll edə biləcəklər. * Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının xəbərləri. Humanitar və ictimai elmlər seriyası. 2002, №1-2, s. 38-61. DÜNYA MƏDƏNİYYƏTİ VƏ AZƏRBAYCAN CƏMİYYƏTİ: MÜQAYİSƏLİ TƏHLİL, PROBLKEMLƏR VƏ ONLARIN HƏLLİ YOLLARI Yeni, demokratik cəmiyyətə keçid şəraitində azərbaycan alimlərinin qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri, bizim postsovet milli mədəniyyətimizin nəzərdən keçirilməsi və tənqidi qiymətləndirilməsi, dünya sivilizasiyası kontekstində müasir azərbaycan cəmiyyətinin müqayisəli kulturoloji təhlilidir. Bu məsələnin həlli azərbaycan mədəniyyətindəki . nailiyyət və uğursuzluqların aşkar edilib, obyektiv qiymətləndirilməsinə, bu gün və gələcək perspektivdə azərbaycan xalqının həyati və milli maraqlarına cavab verən, dünya mədəniyyətinin inkişaf tələbləri və tendensiyasına uyğun olan gələcək təkmilləşməsi və modernləşməsinin yol, vasitə və metodlarının müəyyən ediilməsinə imkan verir. Müasir azərbaycan mədəniyyətinin xarakterik cəhətlərindən biri yüksək intellektual və istehsal potensialı, eləcə də onun humanist xarakteridir. Azərbaycanlıların çoxəsrlik mədəni təkamülü nəticəsində onlann milli xarakterində bəşəri humanist dəyərlər - həqiqət, xeyirxahlıq, ədalət və gözəllik ideallan öz yerini tapmışdır. Lakin Azərbaycanda dövlət quruculuğu və insan inkişafi potensial imkanlannın reallaşdmlması təşkilati, maliyyə və dünyagörüş xarakterli obyektiv və subyektiv çətinliklərlə bağlıdır. Respublika hələ ideoloji yenidənqurma və mədəni yeniləşmələr, müharibədən zərər çəkmiş ərazilərin ekoloji reabilitasiyası, elm, təhsil, səhiyyə şəbəkələrinin optimallaşdmlması və əhalinin dövlətin rəqabətəqabil 259 Kuad Mammodot Kullurologiva cffcktivll havat vn faalivvətn aparan vol texnologiyalarla təmin edilməsi və əhalinin həyattəminedici sistemlərinin effektivliyinin artırılması ilə bağlı mürəkkəb məsələləri həll etməlidir. Azərbaycan mədəniyyəti inkişafının struktur, sosial, regional və şəxsi baxımdan qeyri-bərabərliyi də çətinliklərə aid edilməlidir. Onlar bütöv sistem olan mədəniyyətin müxtəlif sahələrinin qeyri-bərabərliyində, əhalinin elitar və kütləvi mədəniyyətinin inkişafındakı daxili disproporsiyalarda, inkişaf mənbəyi olan mədəniyyət nailiyyətlərinin istifadəsində gender bərabərhüququnun olmamasında, Azərbaycanın müxtəlif regionlarında mədəni inkişafın qeyri-bərabərliyində özünü göstərir ki, bu da azərbaycan cəmiyyətində mədəniyyət institutlarının inkişaf prioritetlərinin seçilməsi məsələsini gündəliyə çıxarır. Adı çəkilən məsələlərin uğurlu həlli zamanın obyektiv tələblərinə cavab verən yeniməzmunlu islahatların hazırlanıb həyata keçirilməsini israrla tələb edir. Bundan çıxış edərək, tərəfimizdən ruhi mədəniyyətin yüksək missiyasına, Azərbaycanın dövlət, sosial və insan inkişafında onun yenilikçi roluna yeni baxış problemlərinə həsr olunan kulturoloji təhlil aparılmışdır. Davamlı insan inkişafi ruhi mədəniyyətin mühüm sahəsi olan ideologiyanın vəziyyətindən həlledici dərəcədə asılıdır. Həyatın mahiyyət, nizam və dəyərini izah edən müəyyən əqidə, təsəvvür və ideyalar tədricən bütöv ideoloji sistemə çevrilərək, insanlarlm bütün həyat fəaliyyətinə, həyat tərzinin formalaşmasına, istehsal texnologiyalarının təşəkkülü və inkişafına, dövlət və cəmiyyət strukturunun yaradılmasına müəyyən təsir göstərir. Zaman keçdikcə, həyatın tələbi, elmi biliklərin, təhsil və tərbiyənin artması ilə ideologiyalar da dəyişib təkmilləşərək, etnos, xalq, millətin inkişafının əsası və kollektiv təcrübə forması olan mədəni ənənələrə təsir göstərir. İdeologiya insan təşəkkülü və inkişafında taleyüklü əhəmiyyət daşıyır, onun dəyəri isə, cəmiyyətin praktik nailiyyətləri ilə müəyyən olunur. Xalqın həyat tərzi və onun rifahı, dövləti və ictimai inkişaf, iqtisadi və sosial tərəqqi , daxili və xarici siyasətdəki uğurlar bilavasitə ideologiyanın xarakter və xüsusiyyətlərindən asılıdır. İdeologiyanın yüksək missiyası, eyni zamanda, onunla şərtlənir ki, məhz bu sahədə inkişafın strateji məqsəd və vəzifələri formalaşır. 260 Fuad M ?mmadov Kullurologiva cffeklivli haval v a foalivvatj aparan y n l Cəmiyyətin iqtisadi, sosial və siyasi məqsədlərinin formalaşmanın əsası olan ideologiya dövlətin strategiyalarını və ölkənin “texnoloji inkişafinı” müəyyən edən başlıca prioritetlərini sanksiyalaşdınr, sosial-mədəni tərəqqinin intellektual və etik üfüqlərini müəyyənləşdirir. O, məqsəd olmasa da, sivil beynəlxalq birliklə humanist harmoniya qurulmasında bütün xalqı və ziyalılan cəmiyyətin sosial-mədəni və iqtisadi inkişafının yüksək səviyyəyə çatması üçün şüurlu yaradıcılığa səfərbər edən, onun milli təhlükəsizliyini və həyat qabiliyyətliliyini təmin edən zəruri intellektual-etik vasitədir. İdeologiya bilavasitə ictimai şüura təsir göstərərək, həm təkamül, həm də inqilabi prosesləri stimullaşdınr. Bununla belə, tarix göstərir ki, cəmiyyət üçün heç bir sahədə olan səhv, ideologiya sahəsində olan qədər, baha başa gəlmir. Onlar ictimai psixologiya və əxlaqda dönməz itgilərə, əvvəllər dönməz hesab edilən dəyərlərə inamın kütləvi şəkildə itirilməsiböyük insan və iqtisadi itkilərə, bəzən isə, hətta müəyyən cəmiyyət və ya sivilizasiyanın həyatım təhlükə altında qoya bilən ictimai və ekoloji dağıntılara gətirib çıxanr. Tarixən tərəqqipərvər ideologiyalar, insanın şüurunun düşüncə tərzinin dəyişdirilməsi yolu ilə, cəmiyyətdə sosial-mədəni dəyişikliklərin yaranması üçün mühüm təkan olur. Onlar sosial həqiqətləri qabaqlayaraq, nəinki həll edilməsi üçün obyektiv şəraitin yarandığı yeni sosial vəzifələri müəyyən edir, həm də daha yaxşı gələcəyə yol açan elmi əsaslı ideal və məqsədlərin real olaraq əldə edilməsinə istiqamətləndirir. İdeologiyaların müqayisəli tarixi təhlili insan dəyərlərinin apancılığına iqtiqamətlənmiş demokratik ideologiyaların üstünlüyünü göstərir. İnsan şəxsiyyətinin dəyərini, onun daimi özünütəkmilləşdirmə qabiliyyətinə və sonsuz imkanlarına inamı, idrak, fəal yaradıcı əmək və insanların həyatının yaxşılaşdırılması uğrunda ətraf aləmi dərk edib dəyişdirməyin insanın ali məqsədi olduğunu təsdiqləyərək, onlar, insan inkişafında tərəqqipərvər mədəni dəyişiklikləri stimullaşdırırlar. Onlar əməyin mənəvi əhəmiyyətini və işbaz sahibkarlıq dəyərini əsaslandıraraq, yüksək əmək mədəniyyəti və xalqın rifah mənbəyi olan, heç bir yüksək effektli istehsalın keçinə bilmədiyi, sosial cəhətdən fəal işçi tipi mədəniyyətinin sabit mənəvi dayaqlannı yaradır. 261 Yüklə 320 Kb. Dostları ilə paylaş:
|