Aparan yol kimi
Yüklə 320 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fuad Mammado' Kulturologiya effektivli hayat va faalivvata aparan vol şəhər”-in qorunması haqqında YUNESKO-nun qəran və Azərbaycan Respublikası prezidentinin fərmanı mövcuddur. Bu sənədlərə əsasən, Mədəniyyət Nazirliyinin nəzarəti ilə “İçəri Şəhər”-də zəruri tikinti işləri aparılmalıdır. Əgər zəruri olarsa, bu işlər, qədim şəhərin qprunması və konservasiyasını təmin edən, Azərbaycanın və bütün bəşəriyyətin gələcək nəsilləri naminə yalnız elmi əsaslı bərpa çərçivəsində aparılmalıdır. Bu zaman, Azərbaycanın qədim mədəni tarixinin rəmzi olan bu şəhərin unikal mikromühiti, etno-mədəni özünəməxsusluğu, memarlıq harmoniyası qorunmalıdır. Almaniya, Fransa, Böyük Britaniya, Yaponiya, İsveç, Norveç, İtaliya, Avstriya, Yunanıstan, Rusiya, Çexiya, Estoniya bir çox başqa sivil dövlətlərin analoji mədəniyyət abidələrinə münasibəti belə yanaşmaya nümunə ola bilər. Azərbaycan xalqının ümummilli tarixi mədəni dəyərləri düşünülməmiş qərar və şəxsi maraqlara qurban verilməməlidir. Əgər biz vətəndaş cəmiyyəti və hüquqi dövlət qururuqsa, Azərbaycan mədəniyyətinin tarixi abidələrinin dağılmasına imkan verilməməsi üçün, Mədəniyyət Nazirliyinin iştirakı ilə ölkənin sosial-mədəni inkişaf proseslərinin ictimai-dövlət monitorinqinin təşkil edilməsi zəruridir. Bu, həm də milli ğzünüdərk, hüquqi mədəniyyəöt, məsuliyyət mədəniyyəti, nəhayət, idarəetmə mədəniyyəti və ölkənin mədəni siyasəti məsələsidir. Müasir şəraitdə Azərbaycan üçün iqtisadi mədəniyyət mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Azərbaycanın gələcəyi və onun dünya miqyasında rəqabətə qabilliyi onun iqtisadi inkişafının uğurlarından daha çox asılı olacaqdır. Ona görə də, bu gün eneıjihəcmli, resurshəcmli, əməkhəcmli və ekoloji cəhətdən qəbul edilməyən istehsalatlar yüksək, ekoloji cəhətdən təmiz texnologiyalara əsaslanan, yüksək keyfiyyətli, tələbyönümlü, dünya bazarında rəqabətəqabil məhsulun buraxılışını təmin edən, yeni effektiv istehsalatla əvəz edilməlidir. Azərbaycan iqtisadiyyatında qərb ölkələrinin elmi-texniki baxımdan köhnəlmiş texnologiyalarının istifadəsi aradan qaldırılmalıdır, belə ki, bu yanaşma milli iqtisadiyyatının dünya inkişafından xroniki olaraq geridə qalması üçün şərait yaradır. Mədəniyyətin bütöv sosial institutu olan iqtisadiyyat, maddi mədəniyyət kimi, ölkənin rifahının və müdafiə qabiliyyətinin 350 Fuad Mşmmadnv Kullurologiva effektivli haval va faalivvat» aparan vol artmasının əsasıdır. Lakin unutmaq olmaz ki, iqtisadiyyatın inkişaf və gücünün, onun rəqabətəqabilliyinin mənbəyi intellektual mədəniyyət - elm va təhsildir. İqtisadiyyat öz mənbəyini məhz intellektual mədəniyyətdən götürür. Elmi ideyalar bilik vasitəsi ilə texnologiyalara çevrilir, onların əsasında isə zəruri məhsulun istehsalı və buraxılışı təmin edilir. Bu asılılığın dərk edilməsi üçün, mədəniyyətin əyani modeli olan insanın özünün təhlilinə müraciət etmək kifayətdir. İnsan ruh (ağıl və hisslər) və fiziki mövcudluğun təcəssümüdür. Fiziki mövcudluq ruhla idarə olunur, əlsinə yox. İnsanın davranışı, onun həyat tərzi, onun fəaliyyətinin məzmun və effektliyi onun ruhi mədəniyyəti - bilik, etika, psixologiya, xarakteri ilə müəyyən olunur. Analoji mexanizm cəmiyyətin “ikinci süni təbiət”-i adlandırılan ruhi və maddi mədəniyyətinin bütöv sisteminə də aiddir. Ruhi mədəniyyət insan, cəmiyyət və dövlətin həyat təminatı sisteminin ayrılmaz hissəsi olan maddi mədəniyyətin, istehsalın formalaşdırılmasmın əsasıdır. Maddi mədəniyyət, “ruhi istehsalın”, ilk növbədə elm, təhsil və incəsənətin nəticələrinin ifadəsidir. Burdan belə çıxır ki. millətin intellektual mədəniyyətinin səviyyəsi ictimai rifahın inkişafının və dövlətin müdafiə qabiliyyətinin müəyvənedici şərtidir. İqtisadiyyatın inkişafinda elmin fəal rolunun təminatı olmadan və effektli təhsil sistemi yaradılmadan, investisiya və struktur siyasəti gözlənilən nəticələri verə bilməz. Ən effektiv kapital qoyuluşu - mədəniyyətin bayraqdan olan elm və təhsil sahəsinə qoyulmuş sərmayədir. İstehsalın iqtisadi effektivliyinin kulturoloji formuluna müraciət zamanı bu daha aydın olur. Məlum olduğu kimi, iqtisadi istehsalın effektivliyi keyfiyyətlə xərclərin nisbətinə bərabərdir. Nəticənin böyüməsinə aparan, surətin artması və məxrəcin azalması, ilk növbədə, elmin inkişafı, eləcə də insanların təhsil və mədəni səviyyəsindən asılıdır. Deməli, rifahın yolu ruhi mədəniyyət və "ruhi istehsaldan " keçir. Elm və təhsilin inkişafında effektiv nəticələr əldə etmədən, davamlı sosial-iqtisadi inkişafa nail olmaq olmaz. Azərbaycanda bu strateji vəzifənin dərindən başa düşülməsi və düzgün həll edilməsi üçün iqtisadi baxımdan qabaqcıl inkişaf təcrübəsinə malik dünya ölkələrinin kulturoloji cəhətdən öyrənilib, yaradıcı tətbiq edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. “Məndən əvvəl çalışanların çiyinlərinə qalxdığıma görə, mən 351 Fuad Mammadov KuHurologiva cffektivli həyat va faalivvala aparan vol onlardan uzağı gördüm”. İsaak Nyütona aid olan bu müdrik sözlər bu gün Azərbaycan üçün aktualdır. Qərbi Avropa ölkələri, Avropa və Yaponiyanın inkişafı təsdiq edir ki, effektiv təhsil sistemi və fundamental elmin fəal inkişafının təmin olunduğu yerdə son nəticədə əməyin ən yüksək məhsuldarlığı mümkündür. Bu isə, ölkənin dövlət siyasətinin, respublikanın sosial-iqtisadi tərəqqisinin təməli kimi, intellektual və mənəvi mədəniyyətin prioritet inkişafina istiqamətlənməsi zəruriliyini təsdiq edir. Bu nəticə həm Adam Smitin iqtisadi nəzəriyyəsi, həm YUNESKOnun fəaliyyəti, həm skandinav ölkələrinin sosial-iqtisadi inkişaf təcrübəsi, həm də yaponiyanın “iqtisadi möcüzə” fenomeni ilə təsdiq olunur. Norveç və İsveçin yüksək sosial-iqtisadi inkişafının özülü onların ruhi mədəniyyət səviyyəsinin yüksək olmasındadır. Bu dövlətlərin həyat standartları təqribiliyi və elmyanılığı qəbul etmir. XX əsrin əvvəlində açılıb, iqtisadi təhsilin dünya mərkəzlərindən birinə çevrilən Stokholm iqtisadi məktəbi - özəl institutunun nəticələri bunun təsdiqlərindən biridir. Millətin rifahının inkişaf səbəblərini təhlil edən alimlər belə bir nəticəyə gəlmişlər ki, ölkənin milli sərvətinin əsasını təşkil edən, əhalinin bilik və bacarıq səviyyəsi, təhsil və elm onun çiçəklənməsində həlledici əhəmiyyət daşıyır. Şərq və Qərbin digər demokratik ölkələrinin, eləcə də Norveç, Yapon sosial-iqtisadi çiçəklənməsinin əsasını bu siyasət təşkil edir. Bu təcrübə göstərir ki, Azərbaycanın milli iqtisadiyyatının tərəqqipərvər inkişafı dünya elm fikrinin ən yeni nailiyətlərinə əsaslanan azərbaycan elmi, təhsili və yüksək texnologiyalarının qabaqlayıcı inkişafı hesabına təmin edilə bilər. Bu, həm iqtisadi istehsal, həm də həyat keyfiyyətinin davamlı inkişafına nail olmaq üçün ölkəyə zəruri valyuta axınını təmin edəcəkdir. Milli iqtisadiyyatın innovasiyalı fəallığı maraqların tarazlığını təmin edən, ölkədə akkreditə olunmuş transmilli korporasiyaların fəaliyyətinin düzgün hüquqi və etik tənzimlənməsi ilə uyğunlaşdırılaraq, qloballaşma şəraitində respublikanın dünya iqtisadi mühitinə uğurlu inteqrasiyasını təmin edə bilər. İqtisadi mədəniyyətin inkişafi ilə sıx bağlı olan aktual sosial- mədəni vəzifə ölkədə, həm ayrı-ayrı vətəndaşların optimal tələbatlarının formalaşdırılması yolu ilə, həm də təbii resursların bütövlükdə cəmiyyət tərəfindən səmərəli istifadəsi hesabına, yüksək 352 Fuad Mammodov Kulturologiva cffektivli həyat ta fəaliyyətə aparan vol istehlak mədəniyyətinə nail olmağa yardım etməkdir. Bu məsələnin həlli əhalinin ümumi mədəniyyətinin inkişaf səviyyəsi, eləcə də dövlətin resursqoruyucu texnologiyalarının yaradılması və onlardan effektiv istifadə etməkdən daha çox asılıdır. 1972-ci ildə Roma klubu bəşəriyyətin rifahının təbii resurslann istehlak mədəniyyətindən asılılığını elmi tədqiqatlar əsasında göstərməyə müvəffəq olmuşdur. Qlobal problemlər sahəsində təhlil-proqnoz fəaliyyətini davam etdirən Klub, artıq 1997-ci ildə eyni vaxtda - resurslann azaldılıb, ekoloji təhlükəsizliyə riayət etmək şərti ilə istehsalın artınlnmasının yeni imkanlanm aşkar etmişdir. Məruzədə, resurslann eyni zamanda 50% qorunması ilə istehsalın effektivliyinin dörd dəfə artınlmasına imkan verən, ekoloji baxımdan təmiz texnologiyalann “Dörd faktoru” müəyyənləşdirilmişdir. Bu məsələni ümumiləşdirərək, inamla demək olar ki, iqtisadiyyat və davamlı sosial inkişaf, elm və texnologiya, dövlət və sosial idarəetməsi, dövlətin daxili və xarici siyasəti - bütün bu həyati əhəmiyyət daşıyan sahələr ölkədə ruhi mədəniyyətin inkişafinın ümumi səviyyəsindən, ilk növbədə intellektual və mənəvi mədəniyyət səviyyəsindən asılıdır. Bu, müasir sivilizasiyanın ruhi mədəniyyətinin inkişafi üzrə məqsədyönlü fəaliyyətin əhəmiyyətini göstərən təcrübəsi ilə də təsdiqlənir. Son zamanlar Bergen, Moskva, Sankt-Peterburq və dünyanın digər şəhərlərində keçirilmiş kulturoloqların beynəlxalq konfransının, eləcə də BMT-də millenium problemləri üzrə və Moskva və Vaşinqtondakı liderlik və məsuliyyət mədəniyyəti üzrə keçirilən konfrans materiallarına müraciət etmək kifayətdir. Ruhi mədəniyyətin ictimai dəyəri “ruhi istehsal” həyat fəaliyyəti üçün zəruri olan bilik və texnologiyalar yaradır, şəxsiyyəti formalaşdırır və peşəkar kadrlar yetişdirir, müxtəlif sosial qrup və sinifləri vahid birliyə inteqrasiyaedir, cəmiyyət və dövlətin strateji məqsəd və inkişafinı proqnozlaşdırır. Buna görə də vətəndaş cəmiyyət quruculuğu şəraitində yeni mədəni siyasət çərçivəsində dövlət tərəfindən ruhi mədəniyyətin qabaqlayıcı inkişafının prioritetləri düzgün müəyyənləşdirilməli və “ruhi istehsal” texnologiyalarının təkmilləşmə prosesi təmin edilməlidir. İnsanın özünün, iqtisadiyyatın, sosial mühitin, cəmiyyət və bütövlükdə dövlətin inkişafi üçün ruhi mədəniyyətin aparıcı 353 Yüklə 320 Kb. Dostları ilə paylaş:
|