Aparan yol kimi
Yüklə 320 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fuad IVbmmadov Kulturoloeiva effcktivli havat va faaljyyata aparan vol əhəmiyyətini istehsalın ictimai üsulla təhlili zamanı izləmək çətin deyil, ruhi mədəniyyət ölkənin istehsal qüvvəsi və istehsal münasibətlərindən yaranan istehsal üsulları ilə müəyyən olunur. Ruhi mədəniyyət, hakimiyyət və kapital arasında qarşılıqlı əlaqəni təhlil edən M.Kastels, İnformasiya dövrü. İqtisadiyyat, cəmiyyət, mədəniyyət” adlı monoqrafiyada qeyd edir ki, ruhi mədəniyyət hakimiyyətin mənbəyidir, hakimiyyət isə, öz növbəsində kapital mənbəyidir. Bu qarşılıqlı asılılıq informasiya dövrünün yeni sosial ierarxiyasının əsasında durur. Belə vəziyyətin düzgünlüyünü təsdiq edərək, qeyd etmək lazımdır ki, burada, ən qədim dövrlərdən indiyə qədər bəşəriyyətin sosial-mədəni inkişafının obyektiv tarixi qanunauyğunluqlarının biri öz əksini tapır. Bu müddəanın düzgünlüyünü təsdiqləyərək, qeyd etmək lazımdır ki, burada qədim dövrlərdən indiyə qədər bəşəriyyətin sosial-mədəni inkişafının obyektiv-tarixi qanunauyğunluqları əks olunur. İnsan qüvvəsinin mənbəyi, eneıjisi və yaradıcılığı olan ruhi mədəniyyət müxtəlif sosial- tarixi şərait və dövrlərdə dünyanın ən tanınmış alim, filosof və dövlət xadimlərinin, o cümlədən, Azərbaycanın görkəmli mütəfəkkirlərinin mülahizələrində müxtəlif formalarda əks olunmuişdur. Müasir in sanın inkişaf istiqamətini və imkanlarını məhz intellektual və mənəvi mədəniyyət, biliyin və sosial etikanın səviyyəsi müəyyən edir. Buna görə də vətəndaş cəmiyyəti quran Azərbaycan Respublikasının sosial-mədəni siyasət inkişafının mərkəzi vəzifəsi - bilik və mənəviyyatlılığın ahəngindən ibarət yüksək ruhi mədəniyyətin daşıyıcısı olan yeni insan və vətəndaş formalaşdırılması olmalıdır. Davamlı insan , sosial və dövlət inkişafının məqsədlərinə nail olma həm peşəkarlıq - insanların bilik və təcrübəsi, həm də yüksək məsuliyyət , alicənablıq tələb edir. Mənəviyyatsızlıq mühitində bilik, bacarıq və mütəşəkkillik eqoizm və dağıdıcı qüvvələrə xidmət edə bilər. Biliksiz mənəviyyatlılıq ümumi ictimai və insani dəyərlər baxımından səhv dərk edilər və “kor” olar. Buna görə, vətəndaş cəmiyyətində harmonik ictimai münasibətlərin qurulmasının zəruri şərti elmi biliklərin inkişafi ilə bərabər legitim sosial intizam statusu verilmiş yüksək insani, vətəndaş və peşə etikası formalaşdırmaqdır. Yüksək insan etikası olmadan , hətta ən yaxşı qanunlar belə işləməyəcəkdir. Əgər dövlət qanunlarına əsaslanan 354 Fuad Mammadnv Kulturologjya effeklivli havat va faalivvata aparan vol hüquq bütün sosial normalar üçün məcburi sistemdirsə, əxlaq - müəyyən dövr ərzində cəmiyyət tərəfindən könüllü qəbul edilmiş davranış forma və prinsiplərinin məcmuudur. Deməli, əxlaq qanunun icrasımn əsas motivasiyasıdır. Əxlaq hüquqdan fərqli olaraq, cəmiyyətin ayrı-ayrı təbəqələri və peşələri üçün müxtəlif ola bilər. Əxlaqın xarakteri cəmiyyətin inkişaf səviyyəsindən, maddi vəziyyəti, intellektual və mənəvi inkişaf səviyyəsi, istehsal münasibətlərinin xarakterindən asılıdır. Etika məsələləriinsanm Xeyir və Şər arasındakı mənəvi seçim məsələləri ilə daha çox bağlıdır. Dəyişən ideya və maraqlar məkan və zaman baxımından subyektiv xarakter alaraq, insanın fəaliyyət və məqsədlərinə təsir göstərir. Buna görə də insanın mənəvi inkişafi üçün humanist tərbiyənin mühüm əhəmiyyəti var. insan mədəniyyətinin inkişafı uyğun sosial-mədəni mühitin mövcudluğundan asılıdır. Hətta ən sağlam toxum su və torpaq olmadan, qaya üzərində bitə bilməz. Keçid dövründə belə mühitin formalaşdırılması Azərbaycan üçün ümummilli strateji əhəmiyyətə malik mədəniyyət haqqında elm - kulturologiyanın qabaqlayıcı inkişafi üçün dövlət tərəfindən zəruri şəraitin yaradılmasıdır. Müasir dünyada kulturologiya insan, cəmiyyət və dövlət, pozitiv həyat fəaliyyəti texnologiyaları, cəmiyyətin tərəqqipərvər modernləşdirmə metodları haqqında universal biliklər sistemi kimi ictimai-humanitar elmlər silsiləsində daha çox təsdiq olunur. O, elmi-humanist dünya görüşün, davamlı ictimai və insan inkişafının, dövlət quruculuğu və idarəetmənin mürəkkəb problemlərinin effektiv həlli yollarının tarixi-nəzəri əsasına çevrilməkdədir. Kulturologiya cəmiyyətin inkişafının idarəedilməsinin effektiv modelləri və sosial-mədəni fəaliyyətin yeni növlərinin layihələndirilməsinə, Azərbaycan Dövlətinin tərəqqisini təmin edən düzgün siyasi qərarların qəbul edilməsinə yardım edən, zamanın tələblərinə uyğun, praktik tövsiyələrin hazırlanmasına imkan verir. Sistemli kulturoloji təhlil və sahələrarası tədqiqatlar imkan yaradır ki, Azərbaycan mədəniyyətinin müasir inkişaf səviyyəsinə dünya sivilizasiyası kontekstində elmi qiymət verilsin, onun sistem, ayn-ayn sahə və müəssisələrinin təkmilləşdirilməsi üzrə praktik vəzifələr müəyyənləşdirilsin. Kulturologiya mədəniyyət sahəsində investisiya siyasətini düzgün formalaşdırmağa, intellektual potensialın inkişafına yardım edən 355 Fuad Mammadov Kulturologiva effektivli haval v» faalivvata aparan vol təhsil və maarifçilik məsələlərinin effektiv həll edilməsinə stimul verir. Nəhayət, o, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun möhkəmlənməsinə və onun sivil dünya birliyinə inteqrasiyasına yardım edən effektli mədəni xarici siyasətin formalaşdınlmasında açar rolunu oynayır. Dahi Nizami qeyd edirdi ki, elmin inkişaf prosesi kainat qədər sonsuzdur. Kulturologiya insanın çoxcəhətli həyat fəaliyyəti haqqında sistemli sahələrarası elm kimi, bu sonsuz prosesdə öz layiqli yerini tutaraq, inkişafının yeni üfüqlərini fəth edir. Onun yüksək elmi statusunun ardıcıl inkişafi sosial həyatın bir çox sirlərinin açılması, insan inkişafının məntiqi-tarixi qanunlarının aşkarlanması, Yeni Dövrün başlanması ilə güclü impuls almış dünyanın rasional dərki və anlamından ibarət qeyri-adi imkanlarının təzahürü ilə baş verir. Bu gün kulturologiya, uzunmüddətli inkişafdan sonra, sistem xarakterli mürəkkəb problemlərin həll edilməsi üçün universal elmi-nəzəri və metodoloji əsas olmuşdur. O, imkan verir ki, həll edilməsi üçün obyektiv şəraitin yarandığı yeni tarixi vəzifələr, sosial həqiqətlər qabaqlanaraq, formula edilsin. Kulturologiya, dünya mədəniyyətinin tarixi inkişaf təcrübəsinin təhlilinə istinadən, xalqın həyati maraqlarını əks etdirən dəyərlər sistemini formalaşdırır. O, dövlət quruculuğu prioritetlərinin yaradılmasında düzgün strateji məqsəd və vəzifələrin müəyyənləşdirilməsi üçün şərait yaradır. Bu, dövlətin daxili və xarici siyasətinin təkmilləşdirilməsi üçün elmi baza kimi,.kulturologiyanın strateji əhəmiyyətini şərtləndirir. Müasir elm və yüksək texnologiyalar insan, cəmiyyət və təbiətin dəyişdirilməsi üzrə qeyri-məhdud imkanlara malikdir. Lakin bu perspektivlərin neqativ tərəfi də var. Onlar bəşəriyyətin özünün mövcudluğu üçün böyük təhlükələr yarada bilər. Kulturologiya bu mürəkkəb intellektual-etik problemin həlli üçün ən qiymətli açardır. O, təhlükəsiz inkişafın tələblərinə və ictimai maraqlara cacvab verən düzgün humanist siyasət və idarəetmə mədəniyyətinin formalaşdırılması yolu ilə elm və əxlaqın harmonizasiyasına imkan yaradır. Kulturoloji təhlil göstərir ki, müasir dünyanın dialektik ziddiyyətlərinin həlli demokratiyanın prinsip və dəyərləri, yüksək ruhi mədəniyyətin tələbləri əsasında xalqın maraqlarından çıxış edərək həyata keçirilməlidir. Bəşəriyyətin məhvinə, zorakılıq və şərə 356 Fuad Mammadov Kulturologiya cffcktivli havat va faaliyyala aparan yol aparan mənəviyyatsız sivillikdən, həyat və sülh naminə yaradıcılıqdan qəti imtina etmək lazımdır. Bunu yalnız iki dayaq üstündə : elmi bilik və humanist etika üzərində qurulan yüksək ruhi mədəniyyətin formalaşdırılması yolu ilə həyata keçirmək olar. Kulturologiyanın ölkəmiz üçün əməli əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, o, Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyətinə keçidini təmin edən bir çox sosial problemlərin həlli üçün şərait yaradır. Milli mədəniyyətin dirçəldilməsi və modemləşdirilməsində hökumətə yardım məqsədi ilə kulturoloji proqram və layihələrin hazırlanıb reallaşdırılması, ölkənin sosial-mədəni inkişafı ilə bağlı qərarlar layihəsinin kulturoloji ekspertizası; təhsil və maarifin inkişafının yeni kulturoloji modellərinin yaradılması; Azərbaycan mədəniyyətinin demokratikləşdirilmə proseslərinin ictimai kulturoloji monitarinqi Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında aktual praktik əhəmiyyət daşıyır. Sülh mədəniyyətinin inkişafı və insan münaqişələrinin həllində,a ailənin möhkəmləndirilməsi və insanın sağlamlığının qorunmasında, müxtəlif dinlərin əməkdaşlığı, uşaqların, gənclərin və qadınların inkişafı, əhaliyə xidmət mədəniyyətinin yüksəldilməsi və sahəsinin genişləndirilməsi, əhalinin sosial cəhətdən sıxılmış təbəqəsi və qocalann müdafiəsində kulturologiyanın əməli əhəmiyyəti çox yüksəkdir. Mədəni kapitalın düzgün formalaşdırılması üçün ən effektli alət kulturoloji texnologiyadır. Mədəniyyətin kapitalı insani və sosial kapitaldır. Mədəniyyətin insani kapitalı olan intellektual, mənəvi əmək — başlıca sistemyaradıcı bənd olmaqla, insanın həyat fəaliyyətini təmin edən ruhi və maddi dəyərlərin yaradılmasının mənbəyidir. O, mədəniyyətin sosial kapitalının - elmi-təhsil, tibbi, bədii, normativ- dəyər, texnoloji, iqtisadi, maliyyə, idarəetmə, informativ və s. yaradılmasının təməlidir. Öz növbəsində, mədəniyyətin sosial kapitalıailə, cəmiyyət və dövlət institutlarının köməyi ilə insan mədəni kapitalının yenidən hasil edilməsinə yardım edir. Mədəni kapitalın formalaşdırılması, bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan daxili və xarici şərtlərin təsiri ilə baş verir. Daxili şərtlər eyni fakt və hadisələrin müxtəlif insanlar tərəfindən qavramlmasmın genetik faktorları, psixologiya və xarakteri ilə müəyyənləşir. Hər bir insanın fərdi mədəniyyəti onun psixologiya, xarakter və fərdi təcrübəsini əks 357 Yüklə 320 Kb. Dostları ilə paylaş:
|