Azerb dili 6-01 Layout 1

Söz ehtiyatı
3. Lüğ td n istifad  ed r k  “eksperiment”, “ yan olmaq”, “kombinat”
sözl rinin m nalarını araşdırın.
4. “Q l m verm k” ifad sini izah edin. 
Düşün və cavab ver
5. M tnd n mü llifin öz işin  vurğunluğunu göst r n m qamları seçin.
6. Oxuduğunuz m tnin tipini v  t rkib hiss l rini mü yy n edin. Onu
aşağıdakı m tnl  müqayis  edin.
Məndən tez-tez soruşurdular: “Unudulmuş musiqi alətlərini yenidən
yaratmaqda məqsədin nədir?” Heç vaxt bu suala dürüst cavab verə
bilməmişəm. Mənə elə gəlirdi ki, sual düzgün verilmir və ya düzgün ün -
van lanmır. Özü üçün rəsm çəkən, şeir yazan adamdan gördüyü işin məq -
sə dini necə soruşmaq olar?! 
Desəm
ki, bu işə başlayanda pul qazanmaq
is tə mişəm, gülünc çıxar. Azərbaycan musiqi mədəniyyətini zən gin ləş -
dirmək istədiyimi iddia etsəm, səmimilikdən uzaq olaram. Mən, sadəcə
olaraq, bu alətləri olduğu kimi görmək, onları səsləndirmək istəmişəm. Bir
sözlə, işə başlayanda məqsəd yox, maraq var idi. 
Hər bir musiqi alətinin yaradılması bir zirvənin fəthinə bənzəyir. Mənə
elə gəlir ki, alpinist yalnız zirvəni fəth etdiyi an xoşbəxt olur. Mən də alətin
son simini bağlayıb, onda ilk notları səsləndirəndə sanki qanad açıb uç -
maq istəyirdim. Sonra içərimdə bir boşluq yaranırdı. Yalnız növbəti alətin
yaradılmasına başlayanda bu boşluğu doldururdum.
Yazı
7. Qruplarla iş. H r hansı simli musiqi al tini t svir ed n yazı yazın.
T svir etdiyiniz al tl ri müqayis  edin: oxşar v  f rqli c h tl rini
göst rin.
Dil qaydaları
8. M tnl rd  göy r ngl  verilmiş feill r  diqq t yetirin. Bu feill r va -
si t  sil   h r k tin  icrası:
A)  mr edilir
B) ş rt kimi qoyulur
C) vacib sayılır
132
IV BÖLMƏ
 Çap üçün deyil

---

9. Ş rt ş klind  olan feill ri tapın v  hansı ş xs  aid olduğunu deyin.
Atalar sözünün m nasını izah edin.
ziyy t ç kib yaxşılıq ets n,  ziyy t keç r, yaxşılıq qalar.
Pislik edib l zz t ç ks n, l zz t ged r, pislik qalar. (N sir ddin Tusi)
Bacarsan, hamının yükünü s n ç k,
İnsana  n böyük ş r fdir  m k.
S n d   ld n düşüb yorulsan  g r,
S nin d  yükünü bütün el ç k r. (Nizami G nc vi)
Nam rdi bir gördüm, bir d  görs m, nam rd m. (Atalar sözü)
Dağ başında qara bax,  
Don tiks n, ağı bizd n,
Üstün alan sara bax, 
Belinin bağı bizd n,
Al m c nn t  döns ,
Qoymayın yadellini
M n  xoşdur Qarabağ.  
Almağa bağı bizd n. (Bayatı)
10. Şeir parçalarındakı eyni feill ri tapın v  onlar arasındakı qramma -
tik f rql ri izah edin. 
M nd  sığar iki cahan, m n bu cahana sığmazam.
(İmad ddin N simi)
M ni candan usandırdı, c fadan yar usanmazmı?
F l kl r yandı ahimd n, muradım ş mi yanmazmı?
(M h mm d Füzuli)
11. Cüml l ri el  d yişin ki, altından x tt ç kilmiş feill r ş rt ş klind
olsun.
1. O g l c k, hamı sevin c k.
2. Gün çıxacaq, hava isin c k.
3. Şagird vurma c dv lini bilm lidir ki, misalları tez h ll etsin.
4. M kt bd  müharib  veteranları il  görüş keçiril sidir. Atam da
oraya ged c k.
Feilin ş rt ş kli h r k tin mü yy n ş rt daxilind  icra oluna ca -
ğını bildirir, 
feilin kökün  v  ya başlanğıc formasına
-
sa
2
ş kilçisi
artırmaqla düz lir: 
çalış-sa-m, dağıl-sa, gör-s -k, bil-s -niz v  s.  
Cüml d  ş rt ş klind  işl nmiş feild n sonra vergül qoyulmalıdır.
M s l n: 
Hava yaxşı olsa, g zm y  ged rik. 
Yadda saxla!     
FEİLİN Ş RT Ş KLİ
133
İNCƏSƏNƏT
 Çap üçün deyil

---

ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TƏKRAR
1. Bu bölm d  inc s n tin hansı növl ri haqqında danışıldı? Hansı
inc s n t xadiml ri haqqında m lumat aldınız? 
2. Deyil nl rin feilin hansı ş kill rin  aid olduğunu söyl yin.
1. 
-sa
2
ş kilçisi artırmaqla düz lir.
2. İnkarı yalnız “deyil” sözü il  düz lir.
3. Bu ş kild  işl n n feil özünd n sonra vergül t l b edir. 
4. 
-malı
2
ş kilçisi il  düz lir.
5. G l c k zaman m zmunu daşıyır.
6. 
-a
2
(-ya
2
) ş kilçisi il  düz lir.
7.  sas  lam ti zaman ş kilçisidir.
8. İnkarı h m -
ma
2
ş kilçisi il , h m d  “deyil” sözü il  düz lir. 
9. Xüsusi ş kilçisi yoxdur.
10. İkinci ş xsin t kind  heç bir ş kilçi q bul etmir. 
3. Feill ri quruluşuna gör  qruplaşdırın. 
çıxdı, gözl yir, h lak oldu, deyib-gülürdü, xoşlayırsan, küsüb-
barışırıq, s bir et, vuruşdu, bildirmişdir, satacaq, tamamla, istehza
etm k, çalışarsan, soruş, oxuya bilir, fikirl şdim, b y ndil r
4. Aşağıdakı bayatını t l ffüz qaydalarına uyğun oxuyun.
D rd yaxamı tanıyır,
D rd  salıb sınayır.
Ovçu vurub sin md n
D ym , yaram qanayır.
5.
“T nb l dey r: ver, yeyim, ört, yatım, gözl , canım çıxmasın” atalar
sözünd   mr ş klind  olan neç  feil var?
6. “G l sisiniz” v  “g l siniz” feill ri arasında f rqi izah edin.
7. Durğu işar l rini artırmaqla şeiri d ft riniz  köçürün.
Qaytarsan o sözl ri sözsüz bir lal olarsan 
Qaytarsan o yerişi yerind c  qalarsan 
Qaytarsan o gülüşü hırıldamazsan daha
Qaytar qaytar onları qaytar qoyma sabaha ( li K rim)
Nümun d  işl nmiş feill r hansı ş kill rd dir? 
Feill ri kök v  ş kilçiy  ayırın.
134
IV BÖLMƏ
 Çap üçün deyil

---

V 
BÖLMƏ
HİKMƏT
XƏZİNƏSİ
 Çap üçün deyil

---

DƏRVİŞ
(rəvayət)
Şərq şəhərlərindən birinin ya 
xın -
 lığında, səhranın ortasında bir vahə
varmış. Şəhərə gedən yol bu va hə dən
keçirmiş. Yolçular, kar van lar va hə də ayaq
saxlayıb su içər, din cələrmişlər.
Günlərin birində şəhərə doğru ge dən
bir  qərib yol kənarında bir dərvişin
oturduğunu görür. O, dərvişə yaxınlaşıb
salam verir və soruşur:
– Mən heç vaxt bu şəhərdə ol ma mı -
şam. Burada necə adamlar yaşa yırlar?
Dərviş onun sualına sualla cavab verir:
– Bəs sənin gəldiyin şəhərdə necə insanlar yaşayırdı?
– Onlar çox bədxasiyyət və xudbin adamlar idilər. Әslində, mən elə
buna görə oranı tərk etdim.
– Bu şəhərdə də eynən elə adamlar yaşayırlar.
Bu sözləri eşidən qərib 
bir qədər
fikirləşib 
geri
dönür. 
Az sonra həmin dərvişə başqa bir qərib yanaşıb eyni sualı verir. Dərviş
ondan da yaşadığı şəhərin sakinlərinin necə insan olduqlarını soruşur.
Gənc cavab verir:
– Onlar olduqca mərhəmətli, xeyirxah, qonaqpərvər adamlar idi. Orada
mənim çoxlu dostlarım qalıb. Onlardan ayrılmaq mənim üçün çox çətin
oldu.
– Darıxma, oğlum, sən bu şəhərdə də yaxşı adamlarla rastlaşa caq san,
özünə sədaqətli dostlar tapacaqsan.
Oğlan dərvişə təşəkkür edib yoluna davam etdi.
Yaxınlıqda bir sarvan dəvələrini suvarırdı. Hər iki söhbətin şahidi olan
sarvan qocaya yanaşıb soruşdu:
– Sən niyə iki adamın eyni sualına tamamilə müxtəlif, bir-birinə əks
cavablar verdin?
Dərviş gülümsəyərək dedi:
– Oğlum, hər bir kəs öz dünyasını öz qəlbində daşıyır. Gəldiyi yerdə
yax şı heç nə tapmayan adam burada da tapmayacaq. Әvvəl yaşadığı yer -
də çoxlu dostları olan isə burada da özünə sədaqətli dostlar tapacaq. Hər
bir şəxs ətrafdakıları görmək istədiyi kimi və görə bildiyi kimi görür.
136
V BÖLMƏ 
 Çap üçün deyil

---