Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
66
Yuxarıdakı misala əsasən materialdan qənat təqribən 20 faiz olmuşdur – 0,9 : 0,75 = 1,2 və ya ((100 x 1,2) -100) = 120 - 100 = 20 faiz təşkil edəcəkdir.
Məhsul istehsalı zamanı mövcud avadanlıqlarda istilikdən istifadə həcmini, yəni istilik itkisini ölçmək məqsədilə yanacaqdan istifadə əmsalı nəzərdən keçirilir. Bu əmsal avadanlığın faydalı iş əmsalı ilə xarakterizə olunur. Eyni miqdarda avadanlıqdan istifadə edərək daha artıq miqdarda məhsul götürülməsi avadanlığın faydalı iş əmsalının artırılmaıs ilə mümkün olur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, materialın istifadəsinə qənaət olunmasında kadrların bilik və bacarıqları, müəssisənin texniki təchizatla nə dərəcədə təmin olunması da özünü göstərir.
Ehtiyatlara qənaət olunması əmək sərfini də azaldır və bu da əmək məhsuldarlığını artırır.
Müəssisələrdə də, materiallar üzrə bir sıra qənaətin mənbələri mövcuddur. Materiallardan istifadə təhlili göstərir ki, sənaye müəssisələrində xammal, material, yanacaq və elektrik enerjisi üzrə qənaət eldə etmək üçün istifadə edilməmiş böyük ehtiyat mənbələri vardır.
Elektrik enerjisindən istifadə üzrə də böyük ehtiyat mənbələri vardır. Bir sıra müəssisələrdə avadanlığın çox boşuna işlənməsi halları olur, avadanlığın iş rejimi azaldılır və həqiqi gücü xidmət etdiyi aqreqatların tələbatından xeyli artıq olan motorlar qurulur.
Müxtəlif müəssisələrdə materialların ehtiyat mənbələri vardır ki, bu da onlardan qənaətlə istifadə imkanı verir. Materiallara səmərəli istifadənin bir sıra yolları vardır. Məsələn, xammalın kompleks istifadəsi, xammal və materialların istifadə normalarını azaltmaq, qiymətli materialların əvəzedicilərindən istifadə və s.
Materiallardan istifadənin səmərəliliyini təmin edən istiqamətlərdən biri də itkiləri minimumlaşdıran və ya tullantılardan istifadəyə imkan verən yeni texnikandan istifadədir.
Materialdan istifadəyə qənaətin digər bir yolu istehsalın kimyalaşdırılması hesab olunur. Bu isə imkan verir ki xammal kompleks formada istifadə olunsun. 67
Qənaətin istiqamətlərinə xammal, material və yanacağın hərəkətinin düzgün uçota alınmasını da aid edə bilərik.
Ümumiyyətlə, dövriyyə vəsaitlərinin uçоtu qarşısında duran əsas vəzifələrə aşağıdakıları aid edə bilərik:
Dövriyyə vəsaitlərinin hərəkəti üzrə bütün əməliyyatların vaхtında və düzgün sənədləşdirilməsi;
Ehtiyatların tədarükü üzrə оlan хərclərin uçоta alınması;
Faktiki maya dəyərinin hеsablanması;
Müəyyənləşdirilmiş еhtiyat nоrmaları üzərində davamlı nəzarət;
Istifadə edilməyən və ya artıq matеrialın aşkara olunması və оnların satışının yoxlanılması;
Tədarükçülərlə hеsablaşmaların zamanında yerinə yetirilməsi;
Pul vəsaitlərinin hərəkətinin, hеsablaşma əməliyyatlarının düzgünlüyü və qanuniliyinə nəzarət;
Müəssisənin kassasında olan pul vəsaiti və qiymətli kağızları qorumaq, nağd pul dövriyyəsinin tənzimlənməsinə nəzarət;
Müəssisənin sərbəst pul vəsaiti qоyuluşunun daha səmərəli yollarının aşkar olunması;
vəsaitinə nəzarət еtmək;
Pul vəsaitlərinin öz təyinatı üzrə istifadə оlunması qaydalarına əməl etmək;
Pul vəsaitlərinin hərəkətini, hеsablaşma əməliyyatlarını uçоt rеgistrlərində vaхtında göstərmək;
tədbirlər görmək və s. 68
İstehsalatda materiallara qənaəti hesablamaq üçün məmulat vahidinə material məsrəfi norması ilə hesabat ilində məmulatdan faktiki istehsalın həcminə hasilindən hesabat ilində materialın faktik məsrəfi çıxmalıyıq. Əgər hesablama nəticəsi müsbətdirsə, qənaəti, mənfidirsə, israfçılığı göstərir. Dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin yaxşılaşması mütləq və ya nisbi formada ola bilər. Mütləq yaxşılaşmada istehsalın əvvəlki ilə eyni həcmdə baş verməsində daha az dövriyyə vəsaitinin istifadəsi baş verir. Nisbi yaxşılaşmada isə satılan məhsulun artım tempi dövriyyə vəsaitlərinin artımından yüksək olur.
Əgər müəssisədə xammal və material ehtiyatları artıq miqdarda toplanarsa, bu müəssisənin maliyyə sabitliyinə də mənfi təsir edir. Belə olduğu halda, məssisə kreditləri, debitor borclarını zamanında ödəyə bilmir bu da məhsulun maya dəyərinin də artımına gətirib çıxarır.
Müəssisədə tədavül fondlarının düzgün idarə olunması dövriyyə vəsaitlərindən səmərəli istifadənin əsas istiqamətlərindən sayılır. Bazar münasibətləri şəraitində maliyyə münasibətlərinin əhəmiyyətinin artdığı bir dövrdə, pul vəsaitlərinin hərəkətində vaxt amilinin nəzərə alınması, inflyasiya və valyuta kurslarının dəyişməsi tədavül fondlarının idarə olunması və onların üzərində mütəmadi nəzarət tələb edir və onun əhəmiyyətini artırır. Tədavül sferasında dövriyyə vəsaitlərinin dövretmə sürətini artırmaq üçün əmtəəlik məhsulu ən qısa zamanda satmaq lazımdır. Bunun üçün tərəfdaşlarla müqavilələri vaxtında imzalamaq, maliyyə sənədlərinin dövriyyəsini tezləşdirmək, lazımi marketinq xidmətinin inkişafı kimi tədbirlər mühüm rol oynayır.
Dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyi daxili və xarici olmaqla, iki tip amillərdən asılıdır. Daxili amillər dedikdə, istehsal ehtiyatlarının təşkili, normativdən çox olan ehtiyatların dövriyyədən çıxarılması; normalaşdırmanın inkişafı; hesablaşmanın səmərəli formalarının tətbiqi və s. nəzərdə tutulur.
Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|