Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

104 

 

g

ətirmişdi :“Bura mənə Afina ətrafını xatirladır. Təsəvvür edirsiz, dənizdə suyun 

h

ərarəti 45 dərəcədir!” 

V.

İvanov gənclərə xüsusi xeyirxahlıqla yanaşır, fəal şəkildə Universitet həya-

tına daxil olur, dərs deməklə kifayətlənmir, həm də görüşlər, seminarlar təşkil edir. 

1922-

ci ilin mayında tarixçi dostu İ. M. Qrevsə yazdığı mənktubda Bakı ədəbi-elmi 

mühuti bar

ədə təəssüratlarını bölüşən professor yazırdı: “Klassik filologiya kafed-

rasına rəhbərlik etdiyim Universitet (Azərbaycan Dövlət Univrsiteti nəzərdə tutu-

lur-D.  Z.)  m

ənə əzizdir. Univeritetein 2000 tələbəsi vardir, kifayət qədərtanınmış 

aliml

əri həvəslə  dərslərə  gedir,  tədqiqatlar  aparır,  çap olunurlar.  Bura  (BDU–

n

əzərdə tutulur-D. Z.)ölkəmizin elm xarabazarlığında dövrümüzün yaşıllığa bü-

rün

müş oazisidir. Rəhbərlik etdiyim klassik filologiya kafedrasında mənim üçün 

ayrılmış geniş eyvanlı kabinetdə yaşayıram. Eyvandan mavi buxtanı, uzaq hündür 

dalğaları  və  dor  ağacını  seyr  edirəm.” Bu məktubunda V.  İvanov,  kitabların 

azlığından  gileylənsə  də, Bakının  timsalında  cənubu  Madrid vüsətli  adlandırır. 

V. 

İvanov həm də T. Tolstaya (Veçorka)nın 1921-ci ildə təşkil etdiyi ədəbi yığın-

caqlarda iştirak edirdi. Bu barədə mühacir şair Yuri Trubeçkoyun xatirələrində belə 

bir qeydl

ə rastlaşırıq:“ Yerli aktyorlardan biri mənə dedi ki, Universitetdə (BDU 

n

əzərdə  tutulur)  “Şarirlərin  sexi”  toplanır.  Orda  tanınmış  simalar  V.İvanov, 

Aleksey Kruçenıx, Serqey Qorodeükiy iştirak edecək. Bu adlar bir yerdə bir qədər 

q

ərubə səsələnirdi. Həmin aktyor təklif etdi ki, mən (S. Trubeçkoy-D. Z.)) orada 

ozumu “gost

ərim”. Mən onlarla müqayisədə çox gənc olsam da, sanballı görkəm 

alıb həmin aktyorla birgə “Sex”in yığıncağına yollandım. ”

1

 

1921-ci ild

ə  Bakının  ədəbi həyatinda  bir  canlama  müşahidə  olunur.  A. 

Kruçenıx xatirələrində göstərir ki, V. Xlebnikov, T. Tolstaya (Veçorka) N. Sakons-

kid

ə həmin dövrdə onunla birgə fəaliyyət göstərmişlər. “Mən (A. Kruçenıx-D. Z.) 

V. 

İvanovla, S. Qorodeçkivə yerli professor və şairlərlə mübahisələr edir bəzən də 

dala

şırdım”

2

 Budisputlara“Bakinski raboçiy”q

əzeti də öz səhifələrində yer ayırmiş-

dır. Göründüyü kmi, XX əsrin 20 –ci illərində Bakının ədəbi mühütiintensif surətdə 

inkişaf edir. Yəqin elə buna gorə də inqilabdan sonra bir cox şairlərin-O. Mandel-

ştam, V. Xlebnikovun S. Qorodeçkinin və b. yolları məhz burada kəsişir.  

V.  Xlebnikov 1920- 

ci  iln  payızında  Bakıya  gəlir və  onun gəlişi  burada 

keçiril

ən  Şərq  xalqlarının  qurultayına  təsadüf edir.  Asiya onu hər zaman cəlb 

etmişdir, əslində isəşairin niyyətiŞərqə, İrana yol almaq idi. 1921-ci ilin əvvəlində 

Sovet Rusiyası Bakıda qırmızılardan ibarət İran ordusunu formalaşdırır. Xlebnikov 

lektor qismind

ə  ordunun tərkibinə  daxil olur və  İrana  gedir.  İrana  səyahət  şairə 

müsb

ət təsir edir və  yaradıcılıq  baxımından  məhsuldar olur: silsilə  şeirlər və 

“Truba Qulmul

lı” poeması yaranır.  

Sözüged

ən modernist-futurist şairlərin poeziyasında Bakı müxtəlif hadisələrin 

c

ərəyan etdiyi fon deyil, Bakı bu poetik nümunələrin qəhrəmanıdır. Başqa sözlə, 

Bakı  mustəqil bədii  obrazdır.  Şəhər  (Bakı)  metonimiyidır  və  simvolik məna 

daşıyır. Məsələ burasındadır ki, futuristlər ədəbi formanın hüdudlarını və imkanla-

rını  yenidən qiymətləndirməyə  çalışır,  sənətdə  yeni estetika yaratmaq  uğrunda 

mübariz

ə  aparirdılar.  Modernistlərə  görə,  dünyada heç bir təbii,  nizamlanmış  və 

                                                           

1

Юрий Трубецкой, «Отраженный свет (Из литературного дневника)». Новое 

русское слово, 12 ноября 1950, с. 8.  

2

 “Bakincki raboçiy”, 11 may, 1921.  

---

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

105 

 

m

əntiqi məkan yoxdur, . Ona görə də Bakıya həsr olunmuş şeirlərdə də onlar yeni 

poetik formalar vasit

əsilə  yeni  dünyalar  yaratmağa  cəhd edirdilər.  Modernistlər 

"yeni" 

poetikanın meydana gəlməsi ilə bərabər, yeni estetik duyumun və mədəni 

qavrayışın da zəruri olduğunu irəli sürurdülər.  

XX 

əsrin  əvvəlində  hamı  novator  olmaq  istəyirdi.  Ona görə  şüurlu  şəkildə 

skandal yaratmaq b

ədii üsluba çevrildi. Modernizmin ən radikal formalarından olan 

futurizmd

ə  vahid  üslub  problemi  olmayıb.  Hər  bir  yaradıcı  insan  öz  şeirləri ilə 

futurizmi özün

əməxsus keyfiyyətlərləzənginləşdirib. . Futurizm öz mahiyyətində 

bütün mümkün üslub v

ə  prinsipləri  ehtiva  etmişdir.  XX  əsr rus futurist 

poeziy

asında həm dil, həm də poetika, intonasiya baxımından fərqli şairlər yazıb-

yaratmişlar. Qumilyev kifayət qədər mürəkkəb konstruksiyalardan istifadə edirdisə, 

Pasternak  poeziyası  dunyaduyum  baxımından  daha  murəkkəb təsir  bağişlayirdı, 

Xlebnikov is

ə hesab edirdi ki, onun poetik dili fransız rəngkarlığı ilə səsləşir.  

Bakı bir sıra rus modernistlərinin yaradıcılığında ilhamla tərənnüm olunmuş-

dur.  H

əmin  şairlərin çoxu Azərbaycana,  onun  paytaxtı  Bakıya  gəlmiş,  Şərqlə 

Q

ərbin birləşdiyi bu məkandan təsirlənmişlər. Rus futurist şairləri V. Mayakovski, 

V.  Bruysov,  S.  Qorodeçki,  O. 

Mandelştam və b. Bakida yaşamış, burada onların 

əsərləri  çap  olunmuş,  Bakı  ziyalıları  ilə  təmaslar  qurmuşlar.  Onların  Bakıdakı 

çıxışları, ədəbi fəaliyəti yerli qəzetlərdə müxtəlif fikirlər yaratmışdır.  

1914-cü ild

ə  ikinci dəfə  Bakıya  səfər edən V.  Mayakovcki  Mayılov 

qardaşlarının  klubunda futurizm  haqqında  məruzə  edir. 1916-cı ildə isə  digər bir 

futurist şair V. Bruysov Bakıda “Puşkin poeziyasında ictimai motivlər” mövzusun-

da mühazir

ə oxumuşdur. Həm mühazirənin xülasəsi həm də Bruysovun digər bir 

m

əqaləsi- “Rusiyanın azad olması” Baku” qəzetində dərc edilmişdir. 

1

 

XX 

əsr rus şairlərinin Bakı haqqında şeirləri hec şübhəsiz ki, Azərbaycanın 

paytaxtının əzəmətini əks etdirir. Lakin modernistlər dünyanı bir xaos, qaranlıq bir 

labirint  kimi  şərh etdiklərinə  görə,  bu  şeirlərdə  işlənən epitet və  metaforalarda 

h

əmin  əhval-ruhiyyə  əks  olunmuşdur.  Məsələn,  “gücsüz  dalğalar”,  ”qaşqabaqlı 

X

əzər” (V. Bruysov); “qaraqabaq qapı”, ”soyuq, çirkli damcılar” (S. Qorodeşki). 

Maraqlıdır ki, bəzi modernist şairlərin poeziyasında qonaqpərvərlik və xeyirxahlıq 

leytmotivi d

ə yox deyildir. B. Mayakovski, (“Bakı”)V. İvanov, (“Zığ”) T. Tolstaya 

(Veçorka) (

“Bakı”) Bakı obrazına müraciətdə daha aydın görünür.  

Bir sözl

ə,  XX  əsrin rus modernist  (futurist)  poeziyasındaBakıya  münasibət ikili 

xarakter daşımışdır. Onlar şəhər həyatının gətirdiyi dəhşətləri görməklə bərabər, bu 

umumi  urbanistik  xaosda  dunyanı  yeniləşdirə  bilən qeyri-adi fərdiyyət,  parlaq 

şəxsiyyət axtarırdılar. Azərbaycan, xüsusilə Bakı ilə yaxından tanışlıq bu ölkənin 

tarixini v

ə  məişətini dərindən öyrənmək səyləri  rus  şairlərinin  yaradıcılığı  üçün 

faydalı  olmuş,  onların  poetik  aləmlərini yeni keyfiyyətlərlə  zənginləşdirmişdir. 

Dig

ər tərəfdədən,  rus  şairlərinin  Azərbaycan mövzusuna müraciət etmələri 

Az

ərbaycanda ədəbi mühitin canlanmasina səbəb olmuş, şəhər mövzusunu poetik 

şəkildə qavranması baxımından faydalı olmuşdur.  

BakıXX əsrin əvvəllərindəQafqazda Avropanın və Asiyanın qovuşduğu, müxtəlif 

m

ədəniyyətlərinbirləşdiyi  bir  məkan idi.  Amma  maraq  doğuran  cəhət odur ki, 

bunlardan hec biri dig

ərinin üzərində dominantlıq etməmişdir. Bu dövrdə yaranan 

poeziya müxt

əlif dillərdə  səslənsə  də,  Xəzərin  dalğalarına  qoşularaq,  polifonik 

                                                           

1

 “Baku” 1916, 26, yen

ə orada, 58 

---