Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 102
irrasional m ənzərəsinə uyğun gələn bir bədii-estetik konsepsiya hesab etmək olar. Totalitar düşüncənin ideoloji prinsiplərinin rəhbər tutulduğu, sosialist realizminin hakim oldugu bir dövrd ə modenizmə qarşı dözümsüzlük özünü açıq-aydın büruzə vermış, mürtəce burjua sənəti ilə realist sənət arasında mubarzə kimi dəyərlən- dirilmişdir. Modernizmə qarşı mübarəzənin kökündə heç şübhəsiz ki, onun (moder- nizmin-D. Z.) h əyat, gerçəklik, müasirlik, insan haqqında təsəvvür və anlayışla- rında sosialist realizminə əks mövqe nümayiş etdirməsi dayanırdı. Əsrin əvvəlləri (1900-1920) rus ədəbiyyatında, xüsusilə, poeziyada mo- dernizmin çiç əklənməsi dövrü kimi xarakterizə olunur. Bu dövrün aparici simaları- N. Qumilyev, V.Mayakovski, A.Blok, S.Qorodeçki, V.Bryusov, V. İvanov, A. Kru- çe nıx, V. Xlebnikov, B. Pasternak, A. Axmatova və b.) ədəbiyyatı yeni mövzu və obrazlarla z ənginləşdirdilər. Urbanizasiya, şəhər tematikasıpoeziyanın başlıca mövzusuna çevrildi. M əlumdur ki, tarixin müəyyən dönəmlərində bəzi şəhərlərxal- qın taleyində əhəmiyyətli rol oynamışlar. Şəhər obrazı rus modernist-futurist poeziyasında əsas yerlərdən birini tutdu. Rus poeziyasının “gümüş dövrü”kimi xarakteriz ə olunanXX əsrdə şəhər mədəniyyətinin gur inkişafı bu movzuya muraci əti daha da aktuallaşdırdı. Məxsusi bir şəhər fəlsəfəsi, şəhər mifləri şeirlər, poemalar, h ətta romanlar yaranmağa başladı. Bakı obrazının rus modernist (futurist) poeziyasında, tədqiqinə iki kon- tekstd
ən yanaşmışıq: birinci, Paytaxt Bakının rus modernistlərinin həyat və yaradıcılığına təsiri; ikincisi, ayrı-ayrı şairlərin yaradıcılığının poetikası əsasında, Bakı obrazının tədqiqi. XX
əsrdə sənət adamlarının əyalətlətdən şəhərə axını başlayır və poeziya bir növ “şəhərləşir”. Bu dövrü sənət adamlarının Qafqaza yürüşü ilə də xarakterizə etm ək olar. Bu da Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda ədəbi-bədii həyatın, inc əsənətin müxtəlif növlərinin və çeşidli ədəbi cərəyan və istiqamətlərin çiçələnm- əsinə səbəb oldu. Tanınmış alim, rus mədəniyyətinin gozəl bilicisi Con Boult h əmin dövrü belə xarakterizə edir: “Cənuba üz tutan rus futuristləri, akmeistləri, kubofuturistl əri S. Qorodeçkiy, V. İvanov, V. Kamensiy, A. Kruçenıx, О. Mandelş- tam v ə b. əsərlərini çap etdirir, məruzələrlə çıxış edirdilər. ” Bu dövru C. Boult Qafqazada m ədəni oyanış adlandırır və Tiflis ədəbi mühütini muhacirətin fenomeni hesab edir. Amma bununla bel ə, 1919-cu ildən başlayaraq, Bakıdanrus moder- nistl ərinin muhacirət yaradıcılığının mərkəzi kimi bəhs edir. Doğrudan da, həmin dövrd ə Tiflisdən Bakıya rus futurist şeirinin nümayəndələrinn axını başlayır. Əlbəttə ki, Bakıya üz tutan sənət adamları yalnız romantika axtarışındadeyildilər. S əyahətin, daha dogrusu, mühacirətin əsas məqsədi yaşamaq, yaratmaq üçün əlverişli məkan axtarişı idi. Neft sənayesinin inkişaf etdiyi, liman şəhəriBakı muhacirl
ər ücün etibarlı dayanacaq rolunu oynaya bildi. XX
əsrin əvvəllərində Bakıda teatr yetərincə inkişaf etsə, də ədəbi həyat “Şairlərinin sexi” 1 n
Tiflisd əki qrupdan dagılanlardan ibarət idi. 1917-1919-cu illərdə Tiflisdə onlarla ədəbi dərnəklər, klublar fəaliyət göstərdiyi halda, Bakıda ancaq 1919-cu ilin
1 “Şairlərin sexi” XX əsrin əvvəllərində Sankt-Peterburqda yaranmış, sonra isə Moskvada, Gurcüstanda, Bakıda, Berlində və Parisdə fəaliyyətini davam etdirmişdir. Şairlərin sexi” nin ilk yaradıcısı Qumilyev və Qorodeçki olmuşdur. (1911). Ədəbi birliyi “sex” adlandırmaqla poeziyanı peşə, sənət ilə eyniləşdirir və onun da böyük zəhmət tələb etdiyinə diqqət yönəldirdirdilər
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 103
avqustunda M. Qellerşteyn tərəfindən “Şarlər studiyası (”Studiya poetov”) yaranır. Çox kecmir ki, bu studiya 1919- cu ilin noyabrın sonunda “Şairlərin sexi” adlıədəbi m ərkəzlə birgə fəaliyyətə başlayır. Bakıda dögulmuş, keşməkeşli həyat yaşamış Tatyana Tolstaya ( Veçorka)nınxatirələrində belə bir qeydə rast gəlirik:“Qafqaz ziyalıları müasir ədəbiyyatla o qədər də tanış deyillər. Simvolistlərin adını eşidiblər, futuristləri isə ciddi qəbul etmir, onların şeirlərinə əyləncə kimi baxırlar. Buna gor ə 1919-cu ildə “Şairlər sexi”nə maraq həddindən çox idi və açıq yığıncaqlarında 500 yaxın iştirakçı olurdu. ” “Sex”int
əxminən 20 yığıncagı keçirilir. 1920-ci ilin aprelində sovet hakimiy- y əti qurulandan sonra, ziyalılardanvə dekadentlərdən ibarət olan “Sex”in fəaliyyəti dayandırılır. 1920-ci il yanvarından onun alternativi kimi “Fəhlə şairlərin dərnəyi” yaradılır. “İnqilabdan əvvəl də, sonra da Bakıda teatr və studiyalardan ibarət olan F əhlə klubu ciddi mədəni mərkəz sayılırdı. Bakıda “41 dərəcəli kompaniya” 1 nın
filiaiını yaratmaq cəhdi isə ugursuzluga düçar olur. Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra da paytaxt Bakınınmədəni həyatı öz axari ilə davam edirdi. Ədəbi prosesin əsas simaları-Qorodeçkiy, Xlebnikov, Kruçenıx yeni hakimiyyətlə əməkdaşlıq edə bildil
ər. Sergey Qorodeçkiy 1916- cı ilin yazında Qafqaza gəlir. Dahasonralar fəaliyyə- tini Bakıda davam etdirir. “İskusstvo” jurnalına redaktorluq edir, Xalq Maarifi Komissarlığının studiyalarını, teatr dərnəkləri və ədəbi təşviqat mərkəzləri yaradır. 1919-cu ild ən başlayaraq, Bakı nefti və Xəzər neftçiləri Sergey Qorodeçkiy yaradıcılığının əsas movzusuna çevrilir. Bu mövzuda ilk pyes yazan da məhz S. Qorodeçki olmuşdur. (“Tartalşik”) Əlbəttə, onun ədəbi irsi bununla məhdudlaşmır. Şairin Xəzər neftçilərinə həsr etdiyi silsilə şeirləri də məlumdur. Bu şeirlər “Al-qır- mızı neft” (“Alaya neft”) başlığı altında toplanmışdır. Həmin poetik nümunələr ob- razlılıgı, kəskin ritmi və qeyi-adi qafiyələri ilədiqqəti cəlb edir (”neft paytaxtı Bakı”, ”Odlar yurdu Azərbaycan” və s.) Bir sözlə. Bakı Qorodeçkinin diqqətini bütünlükl ə cəlb etmiş, onun ilham pərisinə çevrilmişdir. (“Sabunçi”, ”Zıg”) Şairin g əldiyi qənaət ondan ibarətdir ki, sənətkar üçün neft istehsalı bitib-tükənməyən mövzudur. S. Qorodeçkininfikrinc ə, neft buruqlarının silueti məxsusi bir poeziya il ə əhatə olunmuşdur, əsil həyat ordadır. “Nəhəng qazançalarda sonsuz zəhmət hasabına hərarətin, işığın və hərəkətin daşıyıcısı neft nəfəs alır, yaşayır və yenil
ənir. “ 1914 –
сü ildəQafqaza gələn KruçenıxTiflisdə “Futuristlərin sindikatı”nıbir q ədər sonra isə “41 dərəcə” qrupunu yaradır. 1920 –ci ildə Bakıya gələrək, əvvəlcə d əmir yolunda işləyir, sonra isəRusiya Teleqraf Agentliyinin Bakı şöbəsinə r əhbərlik edir. 1921-ci ildə Bakıda “Cəfəng dilhaqqında deklarasiya”nıçap etdirir. Vyaçeslav İvanov isə Bakı Dövlət Univetsitetində muəllim işləməklə bərabər, doktorluq dissertasiyasıda mudafiə edir. Bakı ədəbi mühütinin canlanmasinda V. İvanovun xidmətlərini göz ardı etmək ədalətsizlik olardı. V. İvanov və onunpro- fessor h
əmkarlarının (Tomoşevski, Qulyayev və b.)tez-tez toplaşdığı və istirahət etdiyi m
əkan Bakının Zıg qəsəbəsi idi. V. İvanov Zığa heyranlığını belə dilə
1 “41 d
ərəcələi kompaniya” nın mərkəzi Tiflisdə yerləşirdi. Fəalları da İlya Zdaneviç, Aleksey Kruçenıx və İqor Terentyev idi. Bu ədəbi birlik rus avanqardizminin fakti kimi təsbit edilir və öz ideyalari il ə dadaizmə yaxın idi. - Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|