Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 10 çıkaran dini safhanın ahlaklılık açısından son derece önemli olduğunu kabul eder. Kierkegaard, insanın bir özü olduğunu varsayan yaklaşımları da eleş- tirmektedir. Bir anlamda, ona göre insan için, tabir yerindeyse, bir kullanma kılavuzu mevcut olmadığı gibi onu anlamak için değişmez somut kriterlerin bulunduğunu kabul etmek de yanlış olur. Zira her bir bireyin, kendisini fark- lı şartlar ve durumlar içerisinde inşa etmesi dolayısıyla, yalnız kendine mün- hasır bir anlam dünyası, seçimleri ve yönelmişlikleri ile yazılmış yaşamöy- küleri vardır. Bir anlamda varoluş, hayatın türlü renkleri içinde bireyin ken- di yönünü tayin etmesidir. Şu halde, Kierkegaard için önemli olan şey, birey ve bireyin varoluşudur. Birey seçimleri ve eylemleri ile kendisini inşa ede- rek varoluşunu gerçekleştirir. Bu açıdan bakıldığında Kierkegaard'ın, seçim- leri istikametinde yaşayan ve kendisini ortaya koyan insanı esas aldığını söyleyebiliriz. Dahası ona göre insan, kendi varoluşunu gerçekleştirebilmek için yürümesi gereken yolda yalnız başına seyretmelidir. Dolayısıyla Ki- erkegaard için hayat, bireysellik üzerinden yapılandırılır. Bu bireysellik çer- çevesinde kişi kendine ait anlam ve değerleri seçerek kendi yolunu inşa eder. Önemli olan da bireyin kendi seçimleri istikametinde yaşamasıdır. Her bir seçim, şimdi içerisinde mevcudiyeti olan bir gerçekliğe sahiptir. Kierkegaard, rasyonel olarak doğrulanabilir bir ahlak sistemi ya da din olamayacağını kabul etmekle bir yerde şüpheci ile aynı zeminde yer almak- tadır. Tıpkı bir şüpheci gibi Kierkegaard’a göre de herhangi bir hayat tarzı- nın ahlakiliğin rasyonel bir şekilde ispatı mümkün değildir. Zaten böyle bir delil olduğunu varsaymak insanı tedirginlik ve muamma içinde bulunmak- tan kurtarsa da gerçekte özgürlüğü ortadan kaldırır. İşte Kierkegaard için önemli olan öznel hakikatin ve dolayısıyla belirsizliğin muhafaza edilmesi- dir. Ahlaki bir hayat için seçme / karar verme özgürlüğünü kabul etmek ge- rekir. Zira özgürlük, sorumluluğu iktiza etmektedir. Ona göre, kesinliğe ulaşma imkanımızın bulunmadığını bilsek de yine de ulaşmak için çaba gös- termek sorumluluk gereğidir; seçim yapmak haricinde bir seçimimiz olamaz Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 11 (West 1998:168-9). Tercih etme özgürlüğü varsa tercih etme sorumluluğu da vardır. Şu husus belirtmek faydalı olacaktır ki, öznellik ile şüphecilik ara- sında yakın bir ilişki bulunmaktadır. Başka bir ifadeyle öznelci yaklaşım şa- yet fideist görüş ile tamamlanmazsa şüpheciliğe, şüphecilik de hakikat ola- rak kabul edilen ne varsa bunların temellerinin sarsılmasına yol açar. İşte Kierkegaard, şüpheciliğin yıkıcı neticesinden fideizmi sayesinde kur- tulmuştur diyebiliriz. Bir anlamda fideizme göre inanç, kendi ispatı ya da çürütülmesi için bilimsel olsun ahlaki olsun hiçbir delilin içeri giremediği bir kale gibidir. Varoluş bir süreçtir. Kişinin sürekli eylem halinde bulunmasıdır ki her eylem kişiyi daimi olarak var eden bir harekettir. Esasen varoluşun tanım- lanamazlığı da bununla ilgilidir. Tabir yerindeyse, ona göre insan, bir ya ya da varlığıdır. Ben olmak bir ya ya da varlığı olmak demektir. Ya ya da insa- nın kendisini seçeneklerle sürekli inşa etmesidir. Peki, burada seçimin biza- tihi kendisi mi mühimdir? Yoksa seçilen şeyin ne olduğu ve niteliği de bir önemi haiz midir? İleride de göreceğimiz gibi, şunu söylemek mümkündür ki Kierkegaard için seçme eyleminin kendisi önemli olduğu gibi (Kierkegaard 2009: 24) bir taraftan da seçimin istikameti önemlidir ve bu istikamet Tanrı olmalıdır. İnsan ya Tanrı ya da hiç’i seçer. (Kierkegaard, 2016: 25, 27). Ya ya da varlığı olan insan, bizatihi özgür bir varlıktır. Özgürlük, var- oluş sürecinde kendi istikametini bulma imkânına sahip olmak demektir. Hatırlanacağı üzere, Mevlana “özgürlüğümü kulluğa taş çatlasa değişmem” demişti. Ona göre kulluk, bir anlamda Tanrıdan gayrı bir yerde bulunup Ona yönelmeyi ifade etmekteydi. Özgürlük ise Onda olmak, Mutlak Özgürlük (Tanrı) ile bir olmak demektir. Benzer şekilde Kierkegaard da, ya ya daya dayanan özgürlüğü Tanrı ile ilişkilendirmiş, seçimin sevgi ve sevgiye dayalı itaat olması gerektiğini söylemiştir. Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 12 Kierkegaard’ın ahlak anlayışını kavrayabilmek için onun bireyin ken- di ben’ini bulması, ben olabilmesine ilişkin fikirlerine bakmak gerekmekte- dir. Ona göre ben, bir değişim döngüsü içerisinde sürekli var olur. Dolayı- sıyla varoluş, burada ve şimdi var olmaktır. Nitekim o, İbrahim’in, Tanrının “Neredesin?” sualine “Buradayım” diye cevap vermesinden hareketle (Kierkegaard 2015: 23) “Buradayım” ifadesinin kişinin varoluşunu ortaya koyduğunu belirtir. Aslında kutsal metin “burada ve şimdi”ye gönderme yapmaktadır. Dolayısıyla Kierkegaard için önemli olmak “orada ve mazide” olmak değil; “burada ve şimdi” olmaktır. Önemli olan yolda olmak, var- oluşu gerçekleştirme serüveninin sürdürmektir. Bu süreç ölünceye kadar de- vam eder. Kierkegaard insanların kahir ekseriyetinin kendisini kalabalıklar içine saklanarak ben olmayı/birey olmayı önemsemediklerini dile getirir. Onlar, kendilerine birey olarak değil de bir grubun mensubu olarak hitap e- dilmesini tercih etmektedir. Mensubu olunan grup ise kişiden vicdanını as- kıya almasını ister. Ona göre bir grubun parçası olmak vicdanı uykuya ya- tırmaktır. Kişi kendi olmayıp başkası olduğu takdirde, aslında böyle bir ha- yat boşa harcanmıştır ve yitik bir hayattır. Peki, Kierkegaard’a göre hakiki bireysellik ne demektir? Bunun kıstası şudur ki; kişi başkalarının gö- rüşlerine müracaat etmeden tek başına olmayı sürdürebiliyorsa birey olma vasfını kazanmıştır. Zira hakiki birey başkalarının iltifatını talep edip duran bir kişi olmaktan uzaktır (Kierkegaard, 2016: 29-30). Ne var ki artık birey yoktur. İnsanlar kendi olmaktan kaçmakta ve bir grubun parçası olmayı ter- cih etmektedir. Hâlbuki birey olmak Tanrı karşısında bulunmak, Tanrıya he- sap verebilir olmak demektir. Yine ona göre unutulmamalıdır ki, bu görev kaçınılabilir bir şey değildir. İnsan birey olmalıdır, zira kalabalık hakikat ol- mayandır. Bu nedenle kalabalık arasında yitip gitmek insan için en thelikeli şeydir (Kierkegaard, 2016: 31- 34). Kısacası Tanrı dikkate alınması gereken yegâne varlıktır. Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|