Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu dəDƏ qorqud elmi-ədəbi toplu
Yüklə 6,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
90 2013/ I bələr sırasında, toplunu əhatə edən «günlər»i adlandıran, şairlərin şeir- lərinə şərh yazan Əbu Übeydənin «Nəqа’id Cərir Əl-Fərəzdək» əsərinin adını çəkə bilərik. Müasir Misir tədqiqatçısı Məhəmməd Əbu-l-Fəzl İbrahim və Əli Mə - həmməd əl-Bəjavi orta əsr müəlliflərindən islamaqədərki döyüşlərdən çoxlu məlumatlar toplamış və أيام العرب في الجاهلية «Əyyаm əl-arаb fi- l-cаhiliyyə » (11) adlı toplu hazırlamışdı. O, 83 «gün»ü əhatə edən 10 his - sədən ibarətdir . Və hər bir «gün» ərəb qəbilələrinin - cənub və şimal qol- larının iştirak etdiyi dəqiq hadisələrdən bəhs etmişdir. Əsərin əsas baş lıq - larından « Ərəb və farsların günləri» /” أ .ّ .ا . ا .ع .ب وا .ف .س”/, «Аdnаn və Kahtаn qəbilələrinin günləri»/ ” أ .ّ .ا . القحطانيّين و العدنانيّين ”/, « Rаbi‘ə və Təmim qəbilələrinin günlə - ri» /” ربيعة و تميم أيَّام ”/ adlarını çəkmək olar. Daha sonra onu ərəb lərin əslindən, genezisizindən, /” أنساب العرب ”/ cənubi ərəb və şimali ərəb qəbilələrindən (himyar, kahlan, ra - biə, xəndək, təbihə, təmim, və müdruk) bəhs edən 8 başlıq izləməkdədir. 1983-cü ildə Moskvada «Аравийская старина» adlı topluda rus tər- cüməçisi V.V. Polosininin çox məharətlə tərcümə etdiyi «Əyyəm əl-arab» adlı başlıq bu dəyərli toplu haqqında ən dəyərli əsərlərdən hesab oluna bilər (6). Adı çəkilmiş əsərin ön sözündə А. Dolinina « Əyyəm əl-arab » haqqın- da yazır: «…bu nə əfsanə, nə eposdur, o, emosional rəng qatılmış, dəqiq faktlar daşıyan real hadisələr haqqında məlumatlar verən tarixi he ka yət - lərdir» (6). İ.M. Filştinskinin məşhur «Ərəb ədəbiyyatı tarixi» kitabında «Əyyəm əl-arab» toplusundan bir neçə hekayətlərdən nümunələr verilmiş və nə ti - cədə demişdir: «Ərəb qəbilələrinin, ərəblərin taleyini həll edən ümumi hərbi yürüşlərin, yürüşlərdə iştirak edən ümumxalq qəhrəmanlarının şü - caətləri xalq yaddaşına həkk olunur, döyüşçülərin qəhrəmanlıq günləri haqqında hekayətlər isə nəsildən-nəslə ötürülməkdədir.... » (7). Bu gün dünya şərqşünaslıq aləmində «Əyyəm əl-arab» toplusuna qə - bilələrin islamaqədər dini etiqadları, qəbilələrarası münasibətlər və sosial quruluşları, məşğuliyyətləri, coğrafi arealı, dəqiq tarixi faktları məlumat- landıran, cahiliyyə dövrü ensiklopediyası kimi tanınmaqdadır (8). «Əyyəm əl-arab» haqqında dəyərli araşdırmalardan biri də L.V. Neqr - yaya məxsus «V-VII əsrlərdə Şimali və Mərkəzi Ərəblərin ümumi quru- luşu» əsəridir. Bu tədqiqat işinin əsas məqsədi islamaqədərki ərəb lə rin tarixinin öyrənilməsinə yönədilmişdir. L.M.Neqrya yazır: «Əy yəm əl- arab» – qəbilə qaçaqlarının dəqiq faktlara söykənən məlumatları, qə bi lə - lərarası münasibətləri, mal-qara qaçaqlarının xarakterlərini təsvir edən, sosial strukturunu əhatə edən yeganə tədqiqatdır. «Əyyəm əl-arab»ın di - 91 2013/ I gər maraqlı cəhəti də hekayətlərdə ətraf və məişət mühitində eposa xarak- terik olan insanların obrazı, şəxsiyyəti aydınlaşdırılmışdır» (9). Bundan başqa, tədqiqatçılar diqqətini topluda yer almış çoxsaylı şeir parçalarının tədqiqi və təhlilinə yönəltmişlər (12 ). Topluda yer almış şeirlərin uzun illərin keçməkeşli sınaqlarından ke çə - rək bugünə qədər gəldiyi müddətdə uğradığı dəyişikliklər ətrafında zid- diyyətli fikirlər, şeirlərin qədim mətnə uyğunluğu haqqında mübahisə lər mövcud idi. Nəticədə, bu gün tədqiqatçıların gəldikləri yekdil fikir şeir- lərin mənalarının və ölçülərinin şifahi və yazılı inkişaf dövründə ol duğu kimi, ciddi dəyişikliyə uğramadığından ibarətdir (10 ). «Əyyəm əl-arab» toplusunun süjet və obrazlarına ərəb xalq sirələrində rast gəlinir ki, bu da sirələrin genezisinin adı çəkilmiş qədim topludan qaynaqlandığını bir da sübut etməkdədir. Bir çox alimlərdən-N.İbrahimovun«Ərəb xalq romanı» (3), T. Mux - tarovun «Orta əsr ərəb eposlarından - « Qissət əl-əmir Həmzə əl-Pəhləvan məqaləsi» (4), Məşhur rus şərqşünası İ.M. Filştinskinin « Ərəb ədəbiyy- atı tarixi» kitabının II hissəsində «sirə» lərə həsr etdiyi « xalq ədəbiyyatı» bölümü (7), Şidfarın «Hekayətdən romana» (1) adlı qiymətli tədqiqatlar ərəb xalq sirələrinin «Əyyəm əl-arab» toplusundan bəhrələndiyini təsdiq etməkdədir. Bir sözlə, bu toplu, islamaqədər ərəblərin milli şüurları, psixologiyası, orta əsr və islamaqədər ərəb şairlərinin yaradıcılığı, ərəb ədəbiyyatının əsas süjet fonunda araşdırılması, motiv və süjet təhlilində epik janrın ən - ənələrinin inkişaf mərhələlərini müəyyənləşdirən spesifik janrları əhatə etməkdədir. Cahiliyyət dövrünə, şifahi xalq ədəbiyyatının qədim izlərindən «Əy - yəm əl-arab» toplusuna söykənən ərəb sirələrinin sonrakı inkişaf dövrü pa ra lel şəkildə davam etmişdir. Yazılı həyatı ilə yanaşı, şifahi hə-yatını da yaşamışdır və üstəlik, bu mövcudluq formaları daim qarşılıqlı təsirdə ol - muşlar. Şəhərlərin inkişafı nəticəsində orta təbəqənin, qismən də əyanların ara - sında qeyri-adi populyarlıq qazanan nağıllar bazarlarda, karvansaralarda, dükan və qəhvəxanalarda ifa olunurdu. Bu ifa peşəkar nağılçının yaddaşı, aktyorluq məharəti və natiqlik qabiliyyəti sayəsində özünəməxsusluq qa - zanırdı. Repertuarın müəyyən dərəcədə məhdudluğu şəraitində sonuncu keyfiyyət xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi və məhz onun sayəsində məlum nağıl bir növ yenidən yaradılır, beləliklə, kollektiv yaradıcılıq inkişafının məhsulu kimi meydana çıxırdı (3, 18). Qeyd edək ki, bu ənənə ərəb dün - yasında yeni dövrə qədər qorunub saxlanmış və həmin prosesin canlı şa - hidləri tərəfindən yazıya alınmışdır. Məsələn, XIX əsrin birinci yarısında Misirdə yaşayıb-işləyən A.B.Klot-bəy nağılçıların fəaliyyəti barədə yazır: Yüklə 6,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|