__________________________________ Nübar Həkimova
177
qələvi müvazinətinin normal saxlanılmasına kömək edirlər.
Üzüm bağırsaqda və qaraciyərdə toplanan zəhərli mad-
dələri zərərsizləşdirir, qanda sidik cövhərini azaldır və
orqanizmdə duzların toplanmasına mane olur.
Üzümdə olan çaxır turşusu insan orqanizminin həyat
fəaliyyəti üçün çox mühüm məhsullardan biridir.
Ona görə də üzümdən və onun şirəsindən bir sıra xəs-
təliklərin müalicəsində: poliartridlərdə, ürək, mədə, böyrək
xəstəliklərində, qan azlığında, maddələr mübadiləsinin po-
zulmasında, vərəmin ilk mərhələlərində, həmçinin kömək-
edici maddə kimi xroniki bronxitin, plevritin, bronxid asma-
sının və s. başqa xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur.
Üzümün tərkibinin 70-80%-ni su təşkil edir. Üzüm suyu
«Borjomi» və qələvi xüsusiyyətli mədən sularından geri
qalmır, hətta onlardan bir qədər üstün sayılır. Üzüm və üzüm
şirəsinin uşaqların qidasında əhəmiyyəti böyükdür. Əbəs
deyil ki, üzüm şirəsini məcazi mənada tərkibində piy və
zülal olduğu üçün «bitki südü» adlandırırlar.
Həkimlər üzüm şirəsindən qan, ürək-damar, böyrək və
qara ciyər xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə edirlər.
Üzüm şirəsi bəlğəmgətirici təsirə malikdir. Ondan tənəffüs
yolları xəstəliklərində də geniş istifadə edilir. Üzüm şirəsi
qırmızı qan kürəciklərinin çoxalmasına, hemoqlobinin
artmasına və s. təsir göstərir.
Gün ərzində yalnız üzümlə qidalanmaq yaxşı nəticə
vermir. Çünki gündəlik qidanın tərkibində şəkərdən başqa
zülallar, yağlar və b. çoxlu qida maddələri də olmalıdır.
Üzüm şirəsinin təyin edilmiş vaxtda qəbul edilməsi orqa-
nizm üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Nübar Həkimova ___________________________________
178
Nar
Nar meyvələrinin tərkibinə daxil olan maddələrin miq-
darı onun sortundan, yetişdirildiyi iqlim şəraitindən və bağ-
larda həyata keçirilən aqrotexniki tədbirlərin keyfiyyətindən
asılıdır. Nar şirəsinin tərkibində 76-78% su, 14-21 % şəkər,
3%-dək yağ, 3-4 % turşu, 1,5% protein olur. Normal
böyümüş meyvələrdən 75% şirə alınır.
Nar bir sıra meyvə bitkilərindən fərqlənərək uzun
müddət çiçəkləyir. Bu bitkinin çiçəklənməsi may ayından
başlayaraq avqust ayının axırınadək davam edir. May ayında
açılmış çiçəklərdən əmələ gəlmiş meyvələrdə şəkər çox,
turşu az, iyun-iyul aylarında açılmış çiçəklərdən əmələ
gəlmiş meyvələrdə isə şəkər az, turşu çox olur.
Narın sortlarından asılı olaraq ondan alınmış şirənin
tərkibində 4,4%-dən 21% -dək şəkər, 0,2%-dən 4%-dək tur-
şu olur. Cır narın şirəsində 3,2%-dək şəkər, 14%-dək limon
turşusu olur.
Azərbaycanda turş narın şirəsindən “narşərab” adlanan
qatı şirə hazırlanır ki, bu da ədviyyə kimi ətdən və balıqdan
hazırlanmış müxtəlif yağlı yeməklərdə işlədilir.
Narın meyvələrindən alınmış şirə müxtəlif qənnadı mə-
mulatlarını rəngləmək, spirtsiz içkilər və qazlı sular hazır-
lamaq üçün istifadə edilir. Narın meyvələrindən yüksək key-
fiyyətli, çəhrayı, tünd albalı, təbii şirələr hazırlayırlar. Nar
şirəsi orqanizmin susuzluğunu yatırır. Narın şirəsindən və
toxumlarından alınan yağdan kosmetikada geniş istifadə
edilir. Nar qabığının müalicə əhəmiyyəti onun tərkibinə
daxil olan alkoloidlə bağlıdır. Axır vaxtlarda narın
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
__________________________________ Nübar Həkimova
179
yarpaqlarında da alkoloidin olması müəyyən edilmişdir.
Xalq təbabətində yaranı sağaltmaq üçün nar meyvə-
sinin qurudulmuş qabığını narın döyüb yaraya səpirlər ki,
bunun da nəticəsində yara sağalır. Yaranı qabığın tərki-
bindəki aşı maddəsi sağaldır. Qədim vaxtlarda nar şirəsini
qaynadıb bal ilə qarışdıraraq, ondan burunda əməl gələn
polip və habelə babasil xəstəliyinin müalicəsində istifadə
edirlər. Narın meyvəsinin qabığında 56,2% su, 28,4% büzüş-
dürücü (aşı) maddə var. Şirin meyvələrinin qabığında aşı
maddələri az, turş narlarda isə çoxdur. Narın meyvə, kök,
gövdə və oynaqlarının qabığında büzüşdürücü və rəngverici
maddələr var. Nar şirəsi iştah artırır, müxtəlif yeməklərin
asan həzm olunmasına kömək edir.
Tut
Tutun respublikamızın ərazisində 3 növü yayılmışdır:
ağ tut, qara tut, qırmızı tut. Bunlardan Azərbaycanın
ərazisində ən çox yayılanı ağ və qara tut növləridir.
Azərbaycanda ağ tut yabanı halda Samur-Dəvəçi zona-
sının tuqay meşələrində, Kür-Araz, Alazan-Əyriçay ova-
lıqlarında yayılmışdır. Bundan əlavə Azərbaycanın əksər
rayonlarında, o cümlədən Abşeronda geniş becərilir. Qara
tut Azərbaycanın aran və dağətəyi rayonlarında becərilir.
Qırmızı tut – Hündürlüyü 15-20 m olan ağacıdır. Qa-
bığı qəhvəyi-boz, cavan budaqları isə sarımtıl-boz rəngdə
olur. Yarpaqları yumurtavaridir. Yarpaq arası 5-7 sm-dir.
Qırmızı tutun oduncaq hissəsi çox qiymətlidir. Özək
hissəsi sarı rəngli olub, illik həlqələri aydın görünür. Qırmızı
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Dostları ilə paylaş: |