__________________________________ Nübar Həkimova
173
1/4 hissəsi qədər qəbul edin.
Qan azlığında, hipertoniyada, quru öskürəkdə, difteriya
zamanı: bunun üçün qara, qırmızı, ağ, sarı qarağatın
giləmeyvəsindən istifadə olunur.
Ərik
Ərik növ və sortları xoş ətirə malikdir, hissəsindən 4,7-
27%-ə qədər şəkər, pektin, alma, limon, çaxır turşuları,
askorbin turşusu, B
1
, B
2
, B
5
, P, PP, vitaminləri, askorbin
turşusu, çoxlu miqdarda karotin maddələri, mineral duzları
və s. aşkar edilmişdir.
Meyvəsi polivitaminlərlə, eləcə də kalium duzları ilə
zəngin olduğundan ondan ürək-damar xəstəliklərinin müali-
cəsində geniş istifadə edilir.
Toxumlarında 50-60%-ə qədər donmayan yağ, tər-
kibində 20 %-ə qədər zülal və 10%-ə qədər karbohidratlar
olan yağ müəyyən edilmişdir ki, bunlardan da tibbdə geniş
istifadə olunan kamfora yağı hazırlanır. Bundan əlavə, tər-
kibində mühüm müalicə əhəmiyyəti olan panqam turşusu
(vitamin B
15
) da vardır.
Ərikdən qanın tərkibində dəmir çatışmazlığı zamanı
baş verən anemiya (qan azlığını) xəstəliyinin qarşısının alın-
masında, Çin xalq təbabətində isə 20-30 q toxumlarından
alınan cövhərlə bronxit, göy öskürək, kəskin böyrək
xəstəliklərində istifadə edilir. Xəstəlikdən yenicə durmuş
zəifləmiş insanlara, xroniki bronxit, vərəm, hamiləli qadınla-
ra və zəif uşaqlara gündə 100-150 qram şirin ərik meyvəsi
yeməyi məsləhət görürlər. Meyvəsinin tərkibində çoxlu miq-
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Nübar Həkimova ___________________________________
174
dar K elementi olduğu üçün ürək-damar, xroniki böyrək xəs-
təliklərində, orqanizmində Na elementinin nizamlanması
üçün, eyni zamanda hipertoniya, ürək döyüntülərinin pozul-
masında, miokard infarktı zamanı ərik meyvəsi qəbul etməyi
məsləhət görürlər.
Əriyin toxumlarından alınan yağdan həlledici kimi bir
sıra dərman preparatlarının hazırlanmasında, duru müalicəvi
mazların və eləcə də kosmetik kremlərin istehsalında geniş
istifadə edilir.
Toxumu zəhərli olduğu üçün insanlar və ev quşları ara-
sında zəhərlənmə hadisəsi baş verir.
Ərikdən konserv, şirniyyat, mürəbbə, kompot, sərinləş-
dirici içkilər və s. məhsullar hazırlanır. Meyvələri təzə və
qurudulmuş halda pəhriz maddəsi kimi, anemiya xəstəliyi
zamanı hamilə qadınlara qüvvətverici və qanartırıcı vasitə
kimi məsləhət görülür. Qurudulmuş qaysıdan ürək zəif-
liyində və bir sıra başqa xəstəliklərdə istifadə edilir. Lakin
şəkər xəstəliyi zamanı məsləhət görülmür.
Pakistan alimlərinin məlumatlarına görə, yeməklə qə-
bul edilən 100 q əriyin insan orqanizminə olan xeyri (qanar-
tırıcı) 40 q ikra və ya 250 q təzə heyvan qaraciyərinə bəra-
bərdir.
Xalq təbabətində ərikdən həzm prosesini yaxşılaşdıran,
susuzluğun qarşısını alan vasitə, eləcə də xroniki qəbizlikdə
yüngül işlətmə dərmanı kimi istifadə edilir. Qurudulmuş
qaysıdan bir sıra xörəklərin tərkibinə ədviyyat kimi qatılır.
Yağından qənnadı sənayesində geniş istifadə edilir. Ərik
ağacının kitrəsindən həm yapışqan kimi, həm də yeyinti və
tibb sənayesində istifadə edilir.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
__________________________________ Nübar Həkimova
175
İnnab
Meyvə yumru, uzunsov, armudşəkilli, qabıqları parıl-
dayan, qəhvəyi, qırmızımtıl-qonur rəngdə olub, çəyirdəkli
meyvədir. Meyvələri yabanı halda 1-2 sm., mədəni formada
3 sm. uzunluğunda, 1,5-4,5 q. ağırlığında olur.
İnnab çox qiymətli, faydalı bitkidir. Belə ki, onun
meyvəsi dadlı və keyfiyyətlidir. Meyvələri yaş və qurudulmuş
halda istifadə olunur. İnnabın meyvələrinin tərkibində 800
mq/%, yarpaqlarında isə 1220 mq/% C vitamini vardır.
İnnabın meyvələrinin tərkibində 40%-ə kimi şəkər, 5%-dən
çox protein, 1,5% kəhraba və alma turşu-su, 2,5% nektin
maddəsi, 2%-ə qədər qatran, 1,2% aşı maddəsi və s. vardır.
İnnabın meyvəsindən qənnadı və konserv istehsalında
da istifadə edilir.
Qurudulmuş innabı bir ildən çox saxlayıb ondan isti-
fadə etmək mümkündür.
Xörək hazırlamaq üçün onun meyvələrini düyü ilə bir-
likdə qaynadıb qovururlar. İnnabdan çörək də bişirilir.
Azərbaycanda və Yaxın Şərqdə innab qədimdən müalicə
məqsədilə işlədilir. Halen göstərir ki, bu meyvə həzm olunur və
mədəyə müsbət təsir göstərir. Ərəb həkimi Məssih göstərmişdir
ki, innabın meyvələri astma xəstəliyi zamanı insanı sakitləş-
dirir. Başqa məlumatlara görə, innabın meyvələri qan dövra-
nında oyadıcı təsir göstərir. Məhəmməd Hüseynin bir neçə əsr
bundan əvvəl yazılmış «Məhzən-əl ədviyyə» əsərində innabın
müalicə əhəmiyyəti haqqında geniş məlumat verilir. O göstərir
ki, innab öskürək və ağız yarasının müalicəsi üçün yaxşı dər-
mandır. İnnab meyvəsinin ununa bal qatmaqla hazırlanmış yağ
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Nübar Həkimova ___________________________________
176
ağız yarasını sağaldır. İnnab qanı təmizləyir, ciyərin, böyrəyin
və sidik kisəsinin ağrısını sakitləşdirir.
Üzüm
Üzümün dünya florasının tərkibində 70-ə qədər növünə
təsadüf edilir. Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda üzüm
cinsinin 2 növü yayılmışdır. Üzüm ən qədim çiçəkli bit-
kilərdən sayılır. 90 milyon il bundan əvvəl Vitis vinifera –
mədəni növə daxil olan üzüm üçüncü dövrdə (70 milyon il
bundan əvvəl) əmələ gəlmişdir.
Üzümün tərkibində A, C, K, PP, B
1,
B
2
, provitamin A
vitaminiləri, üzvi turşulardan alma, çaxır, limon, quzuqulağı,
qarışqa və salisil turşuları, mineral maddələrdən kalium,
kalsium, natrium, fosfor, dəmir, kobalt, manqan, toxumunda
4-19%-ədək piyli yağ, 1,8-8%-ə qədər aşı maddəsi və s.
aşkar edilmişdir. Üzümün tullantısından etil spirti, sirkə,
üzüm turşusu alınır.
Üzüm qiymətli qida məhsulu olmaqla bərabər, eyni za-
manda müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Üzümün tərkibində
olan əsas mənimsənilən şəkər, qlükoza və fruktoza əzələ
sistemi, xüsusilə ürək əzələsi üçün ən qiymətli qida maddəsi-
dir. Qlükoza insan orqanizmində toxumaların oksigeni mə-
nimsəməsini yüksəldir və bakteriyaları məhv etmək qabi-
liyyətinə malikdir. Bir çox yoluxucu xəstəliklərin əmələ
gəlməsinin qarşısını alır. Üzümün tərkibində olan dəmir qida
əmələ gətirən orqanların fəaliyyətinə və oksidləşmə prosesinə
yaxşı təsir göstərir. Üzvü turşularda bakteriyaları məhv etmək
xüsusiyyəti daha güclüdür. Həmçinin onlar orqanizmdə turşu-
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
Dostları ilə paylaş: |