Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I F Ə S Ġ L ALMAN ƏHALĠSĠNĠN QAFQAZA KÖÇMƏSĠ, ONLARIN SOSĠAL-ĠQTĠSADĠ, SĠYASĠ VƏ MƏDƏNĠ-DĠNĠ HƏYATININ TƏġƏKKÜLÜ
- ƏCNƏBĠ KOLONĠYALAR YARATMAQ CƏHDĠ
11 XIX əsrin II yarısı — XX əsrin əvvəllərində Rusiyada müxtəlif regionlara həsr edilmiş çox dəyərli materiallar toplusu nəşr edilmişdir. Bu toplularda Qafqazda yaşayan xalqların, o cümlədən almanların etnoqrafiyası, onların adət və ənənələri haqqında məlumatlar əks olunmuşdur. Materiallar toplusunda çap olunan məqalələrin əksəriyyəti rəsmi dövlət sənədləri əsasında yazıldığından onlara tənqidi yanaşmaq vacibdir 27 . Nəşr edilmiş mənbələr sırasında dövri mətbuatın özünəməxsus yeri var 28 . XIX əsrin I yarısında rəsmi pressdə, xüsusən də Daxili İşlər Nazirliyinin və Dövlət Əmlak Nazirliyinin nəşr orqanlarında Rusiya imperiyası, o cümlədən Qafqazda məskunlaşan alman kolonistləri haqqında geniş statistik materiallar, zəngin yazılar dərc edilmişdir. XIX əsrin II yarısı — XX əsrin əvvəllərində qəzet və jurnallarda çap olunan məqalələrdə Qafqaz almanları haqqında statistik məlumatlar verilir, almanların yerli xalqlarla — azərbaycanlılarla, ruslarla, gürcülərlə, ermənilərlə və başqa etnoslarla qarşılıqlı münasibətləri, onların adət-ənənələri, məişəti haqqında maraqlı faktlar əks olunmuşdur. Qiymətli mənbələrdən biri də epistolyar materiallardır. 29 Epistolyar mənbələr sırasında alman kolonistlərinin qohumlarına yazdıqları məktubları, onların xatirələrini, oçerklərini, o cümlədən dövrün tanınmış siyasi xadimlərinin memuarlarını, xatirələrini göstərmək olar. Bu mənbələrdə Qafqaz almanlarına dair epizodik faktlara rast gəlinir. Tədqiqat zamanı çar Rusiyası və SSRİ dövründə, həmçinin başqa ölkələrdə nəşr edilmiş təqvimlərdən, ensiklopedik lüğətlərdən geniş istifadə olunmuşdur 30 . Müəllif geniş və müxtəlif çeşidli mənbələr əsasında Qafqazın alman əhalisinin tarixinin aktual məsələlərini tədqiq etmiş və Azərbaycan tarixşünaslığında, demək olar ki, tədqiq olunmayan Şimali Qafqaz və Gürcüstan alman koloniyalarının tarixinə aid çoxlu sayda arxiv materiallarını elmi dövriyyəyə buraxmışdır. Təqdim olunan bu monoqrafiyada müəllifin Qafqaz almanlarının tarixinin müxtəlif aspektlərinə dair çap olunmuş bütün elmi məqalələrində söylənilən müddəalar əks olunmuşdur 31 . Monoqrafiyada əks olunan bir çox məsələlər — Qafqaz almanlarının dini həyatının xüsusiyyətləri, «alman məsələsi» və çarizmin antialman siyasəti, I Dünya müharibəsi illərində, Azərbaycan və Gürcüstan müstəqil dövlətlərinin mövcudluğu illərində kolonistlərin ictimai-siyasi həyatı, Qafqaz almanlarının yerli xalqlarla qarşılıqlı münasibətləri və sair vacib məsələlər alman koloniyalarının tarixşünaslığında ilk dəfə tədqiqat predmeti olmuşdur ki, bu da monoqrafiyanın elmi yeniliyini təşkil edir. Monoqrafiya işi AMEA-nın A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun «Qafqaz tarixi» şöbəsində yerinə yetirilmişdir. Müəllif tədqiqat işi aparılan dövrdə verdiyi metodoloji məsləhətlərə görə AMEA-nın müxbir üzvü, A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun direktoru, prof. Y.M.Mahmudova, həmin İnstitutun «Qafqaz tarixi» şöbəsinin müdiri, tarix elmləri doktoru İ.S.Bağırovaya və öz dəyərli qeydlərinə görə şöbə əməkdaşlarına təşəkkürünü bildirir. 12 I F Ə S Ġ L ALMAN ƏHALĠSĠNĠN QAFQAZA KÖÇMƏSĠ, ONLARIN SOSĠAL-ĠQTĠSADĠ, SĠYASĠ VƏ MƏDƏNĠ-DĠNĠ HƏYATININ TƏġƏKKÜLÜ (XVIII əsrin sonu- XIX əsrin birinci yarısı) 1.1. ġƏRQĠ AVROPA ƏRAZĠLƏRĠNDƏ ALMANLARIN MƏSKUNLAġMASININ ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRĠ VƏ QAFQAZDA ĠLK ƏCNƏBĠ KOLONĠYALAR YARATMAQ CƏHDĠ Əhalinin miqrasiya tarixi insanın yaranma tarixi qədər qədimdir. Hər şeydən əvvəl, ictimai proses kimi kulturoloji, sosial-iqtisadi, siyasi amillərin təsiri nəticəsində baş verən əhalinin miqrasiyası məhsuldar qüvvələrin inkişafında, etnik birliklərin formalaşmasında və ümumiyyətlə, cəmiyyətin tərəqqisində xüsusi rol oynamışdır. Eramızın II minilliyinin əvvəllərindən Mərkəzi Avropada başlayan alman əhalisinin kütləvi mühacirəti bütöv qitələrin, dövlətlərin və xalqların tarixində dərin iz buraxmışdır. Bu baxımdan postsovet məkanında yaranan dövlətlər istisna təşkil etmirlər, belə ki, bu dövlətlərin ərazilərində almanların məskunlaşması qədim tarixə malikdir. Rusiya imperiyasına daxil olmuş ərazilərdə yaranan alman koloniyaları haqqında ilkin məlumatlara Kiyev Rus dövləti və feodal dağınıqlığı dövrünə aid mənbələrdə rast gəlinir. Vurğulamaq vacibdir ki, qədim rus müəllifləri Müqəddəs Roma imperiyası ərazisində yaşayan bütün roman-german mənşəli xalqları «alman» adlandırırdılar. Buna görə orta əsr mənbələrində ayrıca «alman» adı ilə yanaşı, «alman avstriyalı», «alman italyan», «Livon almanı», «alman-polyak» və Tevton ordeninin «alman cəngavərləri» kimi adlara da rast gəlinir. 1 Rusiya imperiyası ərazisində ilk alman koloniyalarının yaranması XIII əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. XI-XII əsrlərdə Çexiyanın, Polşanın, Transilvaniyanın qərb əraziləri almanlar tərəfindən məskunlaşdırıldıqdan sonra, tədricən alman mühacirləri Pribaltika və Qərbi Ukrayna ərazilərində yerləşməyə başladılar. Qeyd edək ki, adı çəkilən ərazilərdə almanların məskunlaşma prosesi xarakter etibarilə bir-birindən fərqlənirdi. Əgər Pribaltikada almanların məskunlaşması burada yaşayan xalqlara qarşı hərbi təcavüz nəticəsində həyata keçirilirdisə, Qərbi Ukrayna ərazilərinə almanlar yerli knyaz sülalələri tərəfindən dəvət olunurdular. Məsələn, 1259-cu ildə monqol-tatar basqınlarından sonra Qaliç-Volın knyazı Danil Qalitski dağıdılmış şəhərləri, qalaları bərpa etmək məqsədilə alman sənətkarlarını, memarlarını, ticarət adamlarını knyazlığa dəvət etdi. Əcnəbi mühacirləri cəlb etmək məqsədilə o, Maqdeburq şəhər hüququna müvafiq olaraq, onlara yerli Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|