Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi a. A. Bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 öldürüldülər və könüllü şəkildə bu regiona köçmək arzusunda olanlar da öz niyyətlərini dəyişdilər. Bu hadisədən sonra 1732-ci ildən başlayaraq Anna İvanovna regionun məskunlaşdırılmasında məcburi metodlara əl atdı. Yeni müdafiə xəttinin tikilişi adı altında Don ərazisindən 1057 kazak ailəsi, həmçinin sürgünə məhkum olunanlar, öz mülkədarından qaçan kəndlilər, müxtəlif cinayətlər törədən ünsürlər zorla Volqa sahillərinə köçürülürdülər. Çar hakimiyyətindən narazı olan əhali təbəqəsi, nəinki Volqaboyunun mənimsənilməsinə fayda verdi, əksinə, tezliklə onlar özləri çara təhlükə yaradacaq cinayətkar qüvvəyə çevrildilər. Beləliklə, Anna İvanovnanın Volqaboyu regionun geniş ərazilərinin daxili məskunlaşma hesabına mənimsənilməsi siyasəti bir nəticə vermədi. Bütün bunların fonunda çar hökuməti yeni ərazilərin mənimsənilməsində əcnəbilərdən istifadə etmək qənaətinə gəldi. 4 iyul 1738-ci il tarixdə Anna İvanovnanın imzaladığı qərarda rus ordusu tərkibində İran və Türkiyəyə qarşı müharibələrdə iştirak edən erməni və gürcü əhalisinin imperiyanın cənub hüdudlarında məskunlaşdırılmasının əhəmiyyəti vurğulanır, xüsusən də ermənilərin «sərhədlərin dağlı xalqlarının hücumlarından qorunmasında» oynaya biləcəyi rol qeyd olunurdu. 19 Yeni məskən salanlara tövsiyə olunurdu ki, «onlar məktub yazaraq qohumlarını da Rusiya imperiyasına köçməyə səsləsinlər» 20 Göründüyü kimi, çar hökuməti Rusiyada əcnəbilərin kütləvi məskunlaşdırılması planları ilə çıxış etməyə hələ hazır deyildi və bu problemi mühacirlərin şəxsi təşəbbüsləri hesabına həll etmək niyyətində idi ki, bu səbəbdən qəbul edilən qərarlar arzulanan effekt vermirdi. Boş qalmış ərazilərin məskunlaşdırılması XVIII əsrin ortalarında Rusiyanın daxili siyasətində ən prioritet məsələlərdən biri kimi qalmaqda idi. Anna İvanovnanı əvəz etmiş çariça Yelizaveta Petrovna (1741-1761) hakimiyyətinin ilk illərində öz sələflərinin apardığı məskunlaşdırma siyasətinin səhvlərini təkrar edərək daha çox daxili məskunlaşma rezervlərinə üstünlük verirdi. Problemin həlli yollarının araşdırılması məqsədilə, hətta qabaqcıl dövlət məmurları, formalaşmaqda olan burjua nümayəndələri də cəlb edilmişdilər. XVIII əsrin 40-cı illərində Həştərxan qubernatoru V.M.Tatişev və Simbirsk zavod sahibi A.Duxov Aşağı Volqaboyunun məskunlaşdırılması planları ilə çıxış etsələr də, əhali resurslarının çatışmazlığı səbəbindən onların həyata keçirilməsi baş tutmadı. 21 Rusiyada mövcud təhkimçilik münasibətləri əhalinin sərbəst şəkildə miqrasiyasına maneə yaradırdı. Mülkədarlar sərhədyanı, xam ərazilərdə, siyasi cəhətdən qeyri-sabit regionlarda yeni təsərrüfatlar yaratmaqda maraqlı deyildilər. Bundan başqa, Prussiyanın, Avstriyanın və Şimali Amerika koloniyalarının təcrübəsi göstərirdi ki, boş qalmış ərazilərin mənimsənilməsi, yeni təsərrüfatların yaradılması torpaq sahibi ilə torpaqdan istifadə edən arasında yeni münasibətlər— kapitalist münasibətlər sisteminin bərqərar olmasını tələb edirdi. Rusiyada təhkimçilik qaydalarının ləğv edilməsi və yaxud zəiflədilməsi siyasi hakimiyyətin məhvinə gətirə bilərdi və bu səbəbdən XVIII əsrin ortalarında məskunlaşdırma 18 siyasətinin daxili rezervlərin hesabına aparılması mümkün olmadı. Rusiya tarixşünaslığında əcnəbilərin Rusiyada kütləvi məskunlaşdırılması nəzəriyyəsinin banisi 1760-cı ildə Rusiyaya dəvət olunmuş alman tarixçisi Auqust Lüdviq fon Şletser hesab olunur. 22 Ancaq tarixi mənbələrdən görünür ki, ilk dəfə olaraq Rusiyaya əcnəbi kolonistlərin kütləvi köçürülməsi məsələsini müzakirəyə çıxaran imperateritsa Yelizaveta Petrovna olmuşdur. XVIII əsrin ortalarında Şərqi və Cənub-Şərqi Avropada, Şimali Amerikada fəal şəkildə alman kolonistlərinin məskunlaşması prosesi gedirdi. Anna İvanovnanın hakimiyyəti illərində başda E.İ.Biron olmaqla alman məmurlarının törətdikləri özbaşınalıqlardan sonra Yelizaveta Petrovna alman elementinə çox mənfi yanaşırdı və buna görə alman kolonistlərinin Rusiyada məskunlaşması variantı qəbul edilməz sayılırdı. O, hesab edirdi ki, Rusiyada rus xalqı ilə həm dil cəhətdən, həm dini nöqteyi-nəzərdən yaxın olan Balkan yarımadasının slavyan xalqlarını yerləşdirmək daha məqsədəuyğun olardı. Bu məqsədlə 24 dekabr 1751- ci il tarixində Yelizaveta Petrovna məskunlaşmaq istəyən serblərin rus təbəəliyinə qəbul edilməsi haqqında fərman imzaladı. 23 Serb kolonistləri üçün Zaporojye kazaklarının torpaqları nəzərdə tutulmuşdu. Yelizaveta Petrovna, həmçinin katoliklər tərəfindən təqiblərə məruz qalan fransız protestantlarının da Rusiyada məskunlaşmasını təqdirəlayiq sayırdı. Bu proyektin həyata keçirilməsi məqsədilə 1752-ci ildə fransız mənşəli məmur De La Fontenin başçılığı ilə xüsusi komissiya yaradıldı. 24 Qeyd edək ki, Yelizaveta Petrovna dövründə Rusiyaya köçənlər Volqaboyu regionunda məskunlaşmaqdan imtina edir, əsasən indiki Ukraynanın cənub ərazilərinə daha çox üstünlük verirdilər. İmperiyanın cənub hüdudlarında əcnəbilərin yerləşdirilməsi yerli ukraynalıların öz torpaqlarından sıxışdırılması ilə müşayiət olunurdu. Belə ki, Çariçanın fərmanında «bu ərazilərdə serblərdən və başqa gəlmə əhalidən savayı heç kəsin məskunlaşmasına yol verməmək» tələb olunurdu. 25 Nəticədə, çar hökumətinin köçürmə siyasətindən narazı qalan Ukrayna əhalisi öz əmlakını satır, Rusiya imperiyasını tərk edərək xarici ölkələrə köçməyə məcbur olurdu. Onların bir hissəsi Reç Pospolitanın tərkibindəki Sağsahili Ukraynada, başqaları isə Osmanlı dövlətinin tərkibindəki «Xan Ukraynasında» (indiki Dnestryanı ərazilər — İ.A.) məskunlaşdılar. Ukrayna əhalisinin xaricə mühacirətinin qarşısını almaq məqsədilə 1753-cü ildə Yelizaveta Petrovna yeni fərman imzaladı və bu fərmana görə «hər bir kəsə «Yeni Serbiya» adlandırılan ərazidə məskunlaşmağa icazə verilirdi». 26 1754-cü ildən «Yeni Serbiya»nın intensiv şəkildə məskunlaşdırılması başladı. Bütün bu məskunlaşma prosesi serblərin adı ilə bağlı olsa da, onlar kolonistlərin ümumi çəkisində 12% təşkil edirdilər. Yeni sakinlər arasında əsas kütlə moldovanlardan ibarət idi — 75%. Yerdə qalan kolonistlər 13% təşkil edirdilər, o cümlədən: makedonlar 6%, macarlar 4%, bolqarlar 2% və nəhayət, almanlar 1%. 27 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|