Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

qı,  əlverişsız  əmək  şəraitinə  və  əməyin  gərginliyinə  görə  əlavə 
ödənclər və  güzəstli  şərtlərlə  dövlət  pensıyasi  almaq  hüququ  ve- 
rilən  işçilər daxil ediliriər.
İstehsalatda zədələnmə, bədbəxt hadisələr zamanı  əmək qabi- 
liyyətinin bir iş günü,  yaxud daha çox  itirilməsi  və  Ölümlə nəticə- 
lənməsi  haqda göstəriciləri  əks etdiriiir.
Əm ək haqqı,  işçi qüvvəsinə  çəkilən  xərclər
Muzdlu  isşilərin  əm ək  haqqı  işəgötürənin  hesabat  dövriinda 
yerinə yetirilmiş  işə  görə muzdlu  işçiyə pul və ya natura şəklində 
ödədiyi  haqq  deməkdir.  O,  hesablanmıs  məbləg  əsasmda,  yəni 
vergilər və  tutulan digər m əbləglər çıxılmadan hesablanır.
Əmək haqqı maliyyələşdirmə mənbəyindən asilı  olmayaraq pul 
və  ya  natura  şəklində  hesabianmiş  bütün  qazanc  növlərini,  habelo 
müxtəlif mükafatlara,  əlavəiəri  və  sosiai  güzəştləri  əhatə  edir.  O, 
aşagıdakı mükafat növlərini  və əlavələri  Özündə birləşdirir:
- görülmüs işə (işlənmis vaxta) görə günəmuzd qiymətlər, tarif 
məvacibi,  vəzifə  maaşı  və ya gəlirdən faizlər,  mənfoətdon paylar 
ilə hesablanmış əm ək haqqı;
-  həvəsləndirici  ödəmələr  (mükafatlar,  tarif məvaciblərinə  və 
maaşlanna əlavələr);
-  iş  rejimi  və  əm ək şəraiti  ilə  əlaqədar olan  kompensasiya  xa- 
rakterlı  ödəmələr  (əmək  haqqmın  rayon  tənzimlənməsi  ilə 
şərtlənləndirilən  ödəmələr,  xüsusi  şəraitdə  işə  göro  olavə  ödə- 
mələr,  ezamiyyət  ilə  əlaqədar  verilən  gündəlik  xərclər,  istirahət 
və bayram  giinlərində  işləməyə gorə ödəmələr və  s.);
-  qanunvericiliyə  uygun  olaraq,  işlənmis  vaxta  görə  ödəmə 
(məsələn,  hər ii verilən və əlavə  məzuniyyətlərə gorə ödəmə,  is- 
tifadə  ediiməyən  məzuniyyətə  görə  pul  kompensasiyasi,  işçinin 
günahı  üzündən olmayan bosdayanmalara görə  ödəmə və  s.);
-  faizli haqq və ya komisyon haqqı;
-  ixtisasartırma və kadrlann yenidən hazırlanması  sistemində iş- 
dən aynlmaq şərti  ilə təhsil  alarkən işçilərə verilən əmək haqqı;
-  işcinin  təqsiri  olmadan  zay  məhsulun  (işlərin,  xidmətlərin)

---

istehsalına görə  azaldılmıs qiymətlərlə  ödənilən əmək haqqı;
-  müəssisədə  istehsalat  təcrübəsi  keçən  tələbə  və  şagırdlərə 
verilən əm ək haqqı;
-  xüsusi  müqavilələr  əsasında müəssisədə  işləməyə  cəlb  edil- 
mis,  əvəzçilik  yolu  ilə  digər müəssisə  və təşkilatlardan  işə  qəbul 
olunmuş  şəxslərə verilən əmək haqqı;
-  yeməkxanalarda,  bufetlərdə,  profılaktoriyalarda  işçilərin  ye- 
məyinin  dəyərinin 
artmasına 
görə 
kompensasiya, 
habelə 
m əktəbəqədər  uşaq  müəssisələrində,  sanatoriyalarda  və  saglam- 
lıq  düşərgələrində yerləşən uşaqlara verilən kompensasiya.
Minimum əm ək haqqı -  bütün  işləyənlər ücün dövlət tərəfm- 
dən  müəyyən vaxta qəbul  edilmis  minimum  əm ək  haqqıdır.  Və- 
təndasların  rifahını  daha  da  yaxşılaşdırmaq  və  aztəminatlı  ohali- 
nin  sosial  müdafıəsini  gücləndirmək  məqsədilə  minimum  omək 
haqqma il  ərzində mütəmadi  olaraq  baxilır.
Orta  aylıq nominal əmək  haqqı  hesablanmış əmək haqqı  fon- 
dunun  (vergilər  çixilmamaqla)  orta  kəmiyyətlərin  lıesablanması 
üçün qəbul  edilmiş  işçilərin sayına bölünməsi ilə müəyyən edilir.
Real  əmək  haqqı  nominal  əmək  haqqının  alıcılıq qabiliyyəti- 
ni  əks  etdirir.  Real  əmək  haqqının  indeksi,  nominal  əmək  haqqı- 
nın  indeksinin  istehlak  qiymətlərinin  indeksinə  bölünməsi  yolu 
ilə müəyyən edilir.
İsçşi  qüvvəsinin  saxlanılmasına  çəkilən  xərclər ~ əm ək  haq- 
qı  (pul və natura formasmda), habelə ona edilən ə lav ələr, qanun- 
vericiliyə  uygun  olaraq  müəssisəmn  işçiiərinin  mənzil  xərcləri, 
qidalanmanın və  ərzağın dəyəri,  müxtəlif sağlamlıq  tədbirləri  da- 
xildir.  Eyni  zamanda,  bu  xərciərə  dövlət  sosial  sığorta  fonduna 
ödəmələr,  kadrların peşə  hazırlıgı  və  yenidən hazirlanmasina  çə- 
kilən  xərclər,  mədəni-məişət  xidmətlərinə  və  əməyin  dəyəri  ki- 
mi  baxiian vergilər (xarici  işçi  qüw əsinin cəib  edilməsinə,  ərazi- 
nin abadiasdınlmasına və s.) daxil  edilir.
Əhalinin sayı və iqtisadi faal əhali
Əhali  haqqında  məlumatlann  mənbəyi  əhalinin  siyahıyaaiın- 
ması  zamanı əldə olunan məlumatlardır.
Əhalinin  sayının  cari  hesablanması  əhaiinin  son  siyahıyaaim-

---

masının yekunları  əsasmda apanlır.  Hər il ölkədə dogulanların və 
ölkəyə  gələnlərin  sayı  əhalinm  sayı  üzərinə  gəlinir,  ölənlərin  vo 
ölkəni tərk edənlərin sayı  ısə əhalinin sayından cixılır.
Əhalinin orta illik sayı - müvafıq ilin əvvəlinə və  axırına olan 
saym riyazi yolla hesablanmış orta sayıdır.
Əmək  ehtiyatları  -  əhalinin  işləmək  qabiliyyəti  olan  hissəsi 
başa düşülür.  Onların tərkibinə  ancaq iqtisadi  cəhətdən fəal  əhali 
deyil,  həm  də  hazırda  işləməyən  və  iş  axtarmayan  əmək qabiliy- 
yətli  şəxslərin dıgər kateqoriyalan,  o  cümlədən  istchsalatdan  ay- 
nlmaqla təhsil alanlar da daxil  edilir.
Əmək qabiliyyətli yaşda olanlar-1999-cu ilədək - kişilər  16-59, 
qadınlar  16-54  yaşda;  1999-2000-ci  illərdə  -  kişilər  15-60,  qadmlar 
15-55  yaşda; 2001-ci ildən - kisilər  15-61, qadmlar  15-56 yaşda.
Əmək  qabiliyyətli  yaşda  əm ək  qabiliyyətli  ohali  -  aşağı  və 
yuxan  yaş  həddi  arasmda olan və  hər hansı  əmək fəaliyyətini  hə- 
yata kecirmək iqtidarmda olanlardır.
İqtisadi  fəal  əhali  -  bütün  işləyənləri  və  işsizləri  özündə  bir- 
ləsdırir.  Əmək qabiliyyətli yaşmda olub,  məşğul olmayan və  mü- 
əyyən  dövr ərzində  iş  axtarmayan şəxslər  iqtisadi  qcyri-fəal  əha~ 
liyə aid edilir.  Bunlar yuxan sinif şagirdləri,  tələbələr, ev təsərrü- 
fatmda məşğul  olanlar,  xəstəyə  qulluq edənlər,  işləmayə  ehtiyaci 
oimayan  şəxslərdir.  Məşğulluq  xidməti  orqanlarmda  qeydiyyata 
alınmis  işsizlərin sayı  ilin sonuna əks etdirilmisdir.
Əhalinin miqrasiyasi  haqqmda məlumatlar daxili  işlər orqanla- 
rından  daxil  olan  əhalinin yaşayış  yeri  üzrə  qeydiyyatdan  keçiril- 
məsi  zamanı  tərtib  edilən  gəlınə  və  getməyə  daır  statistik  ucot 
sənədlərinin işlənməsi  nəticəsində  əldə  edilir.
Əmək bazannın  asas sosial-iqtisadi göstəriciləri
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Ə h a lin in   orta 
illik  say ı  -m in  
in ə f ə r
80 4 8 .6
|
8111.2
I
81 7 2 .0 8234.1 8306.5 8391.9 8484.5 8581.3
İq tisa d ı  fə a l 
o h a lin in   sa- 
y ı-m in   n ə fo r*   j
3748.2! 3 7 6 3 .4 3777.5 4 1 4 7 .9 4157.8 4168.0 4264.2 4295.2

---