Azərbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turiZM
Yüklə 1,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
41 etdiyi ―Nənənin, babanın sevməcələri‖ Ģeirinə balaca oxucumuzun ifasında qulaq asaq. Oxucu:
GünəĢi aya qatdım, Mən bir nəğmə yaratdım. Bu nəğmə Günayımdır, Körpə torağayımdır. Aydı bu, Günaydı bu, Nənəsinə paydı bu, Babasına haydı bu! Aydı bu, Günaydı bu! Gün çıxdı, Gündüz oldu. Düzənlər düm-düz oldu. Oyandı Günay balam, Bir sevincim yüz oldu; Ay balam, Günay balam! Ay çıxdı, AxĢam oldu, Göy üzü Ģam-Ģam oldu. Günay beĢiyə girdi, BeĢiyi bağçam oldu; Ay balam, Günay balam! I Aparıcı: Miniatürlər silsiləsində isə AbĢerondan, bu bərəkətli torpağın dadlı meyvələrindən bəhs olunur. Burada üzüm, gül, dana, dam kimi sözlərin mənaları verilib. Elçinin uĢaq hekayələrinin hamısı maraqla oxunur, adamı düĢündürür.
Elçin Əfəndiyevin baĢ məsləhətçi olduğu ―Mən və mənim dünyam‖ layihəsi əsasında körpələrimiz üçün çoxlu kitablar nəĢr olunub: ―Hacı Zeynalabdin Tağıyev‖, ―Osmanlı təpələri‖, ―Surxay qalası‖, ―Hüseynqulu xan‖, ―ġeyx ġamil‖, ―Duz dağı‖, ―Fətəli xanın beĢiyi‖, ―ÇarıqdaĢ‖, ―Yeddi gəlin dağı‖, ―Tomris ana‖, ―Mətə xan‖, ―Gavur quyusu‖ və s. Bu kitablar kitabxanamıza verildiyi gündən balaca oxucularımız tərəfindən
42 həvəslə oxunur. Elçin Əfəndiyevin həyata keçirdiyi bu layihə təqdirəlayiqdir. Bu kitablar sayəsində balaca oxucularımız Azərbaycanın tarixi, tarixi Ģəxsiyyətləri, coğrafiyası ilə yaxından tanıĢ olurlar.
―Sözlər,yanıltmaclar, tapmacalar‖ kitabında yer alan yanıltmaclardan bır neçəsini məktəbli oxucularımızın ifasında dinləyək. İştirakçılar səhnəyə çıxıb yanıltmacları söyləyirlər. I Oxucu: ―Nənəm yaman hirsləndi..‖ Bizim kəndimiz DAĞDADI. Biz də yayda getdik DAĞA, DAĞ nə DAĞ!.. Elə xoĢlayıram, elə xoĢlayıram DAĞI!.. MeĢələr, bulaqlar, yarğanlar... Bir də ki, bizim gözəlimiz kənd... Nə yaxĢı ki, biz bütün yayı qalacağıq DAĞDA! Bir gün nənəm həyətdə ocaq qaladı. Yağı əritmək üçün qazana töküb ocağa qoydu. Yağ əridi, qaynadı, DAĞ oldu. Mən də qaçanda, az qaldı ayağım dəyə qazana, az qaldı DAĞIDAM yağı. YaxĢı ki, DAĞ YAĞ DAĞILMADI, məni də yandırmadı. Nənəm yaman qorxdu, hirsləndi: Sənin ayağına, dedi. DAĞ basacağam! Amma mən bilirəm, nənəm məni çox istəyir, ayağıma DAĞ basmayacaq!... Nənə elə deyir ki, mən eləcə qaçmayım, DAĞ yağı yerə DAĞITMAYIM! Axı, DAĞ yağ yandırar məni... II Oxucu: ―Qar yağıb, yağmayıb?‖ QAR!.. QAR!,,
Vay... QAR yağıb? Yazda bəyəm QAR yağar? Yox... Sən demə, qarğadı, ağacın budağına qonub, QAR - QAR salıb:
QAR –R-R... QAR -R-R... III Oxucu: ―Qumru quĢları‖ O qumru quĢlarına bax, nə hirslə QURULDAYIR,,, Qumru quĢu QUR - QUR QURULDAYIR. Elə bil deyir ki, mənə yuva QUR,
QURMARAM, ay tənbəl qumru quĢu, özün QUR,
43
Sən QURA bilməsən, yaxĢı mən QURARAM.
QURULDAMA QUR- QUR, uç özün QUR. IV Oxucu: ―Kim uçundu, nə uçdu, nə uçmadı ―
Birdən külək əsdi.
Birdən də pırıldayıb bir qaranquĢ UÇDU. Mənim ürəyim UÇUNDU. Elə bildim qaranquĢun yuvası UÇDU.
Amma yox... QaranquĢun yuvası UÇMADI, özü UÇDU,
Mənim də ürəyim daha UÇUNMADI. V Oxucu: AbĢeronda
Getdum meynədən qara ÜZÜM ÜZÜM.
ÜZÜMÜ ÜZDÜM, yedim.
Vay...
BulaĢdı ÜZÜM!,,
Getdim dənizdə ÜZÜM...
Dənizdə ÜZDÜM, təmizləndi ÜZÜM. Uşaqlar yanıltmacları söyləyib, alqışlar altında səhnədən ayrılırlar. II Aparıcı: Bəli, Elçin Əfəndiyev canlı, biçimli və köksəyatımlı obrazlar yaradır. Onun əsərlərində surətlər həyatın axarından çıxmır, öz daxili məntiqləri ilə hərəkət edir, cizgilərinin bolluğu ilə fərqlənirlər. Eyni zamanda, yazıçı hekayələrində rəmz və Ģərtilikdən, öz-özü ilə söhbət və daxili dialoqlardan tutarlı məcaz, əfsanə və nağıl ünsürlərindən sıx-sıx istifadə edir. Bunlar da əsərlərə bədii məziyyət və hərarət gətirir, təsiri dilin Ģirinlik və oynaqlığını artırır. Öz əsərlərində uĢaqların həyatını qələmə alan bir yazıçı, heç Ģübhəsiz, onların özü üçün yazmaya bilməzdi. Yazıçının uĢaqlar üçün yazdığı hekayələrində romantika, iĢıq, həyat nəfəsi, sadə, böyük bir dünya öz əksini tapır. Səlim, Günay, Humay və baĢqa uĢaqların həyatı, onların iĢıqlı və maraqlı aləmi, dünyaya baxıĢları, təsəvvürləri, xəyalları, bütün bunlarla sıx bağlı olan əhvalatlar, hadisələr Elçin Əfəndiyevin hekayələrində geniĢ, hərtərəfli verilmiĢdir. Ən ümdəsi Elçin Əfəndiyev uĢaqları həyata qarıĢmağa, həyatla sıx təmasda görməyə çağırır. Məsələn, ―Humayın yuxusu‖ hekayəsi balaca Humayın bir günlük iĢıqlı, mənalı həyatı haqqında aydın təsəvvür oyadır. Bu anda Elçin Əfəndiyevin UĢaq hekayələri yada düĢür. ―Səlimin hekayələri‖, ―Mənə niyə
44 gülürlər?‖, ―Gör necə top vuraram...‖, ―Mən hər Ģeyi bilirəm‖, ―Aysunun, Humayın, Günayın, Yalçının və Nigarın nağılları‖, ―Humayın yuxusu‖ və s. Hörmətli tədbir iştirakçıları, söhbət Elçin Əfəndiyevin “Uşaq hekayələri”ndən düşmüşkən, gəlin balaca oxucularımızın ifasında “Humayın yuxusu”səhnəciyinə tamaşa edək. Səhnə hekayəyə uyğun dekorasiyalarla bəzədilir. Səhnəyə Humayı, onun topunu, siçanını, pişiyini, zürafəsini, yaşıl karandaşını, milisioner rolunu ifa edən balaca oxucular çıxırlar. Aparıcı: Humay yaxĢı qızdır.O, valideynlərinin ona aldığı qırmızı topunu çox sevir. Ancaq hərdən köhnə oyuncaqları ilə yaxĢı rəftar etmir. YaĢıl karandaĢını ağzına salıb çeynəyir, çıqqılı siçanı ilə oynamır,onu evin bir küncünə tullayır, parçadan düzəlmiĢ bığlı piĢiyinin bığlarını dartır, Uzunboy zürafənin Ģəklini cırır. Bir gün Humay yatıb yuxuda nə görsə yaxĢıdır? Oyuncaqların ondan inciyib, küsüb getdiklərini. Gəlin tamaĢa edək! Aparıcı: Humayın topu evdən çıxdı, pilləkənləri aĢağı düĢdü, küçəyə çıxdı, hoppana-hoppana getməyə baĢladı. Onun qarĢısına Çıqqılı siçan çıxdı. Çıqqılı siçan: Ay Humayın topu , hara gedirsən belə? Humayın Topu: Gedirəm Humayın dostlarını yığam aparam Humayın yanına . Humay onlarla oynasın, onları incitməsin. Çıqqılı siçan: Humay yaxĢı qızdı. O, məni bığlı piĢiklə barıĢdırmıĢdı.Ġnanıram ki, o, məni daha incitməyəcək. Məni də apar Humayın yanına. Aparıcı: Humayın topu düĢdü qabağa, Çıqqılı siçan da onun dalınca.
Qabaqlarına bığlı piĢik çıxdı. Bığlı piĢik: Məni də apar Humayın yanına. Humay söz verib ki, bir də heç vaxt mənim bığlarımı dartmayacaq. Aparıcı: PiĢik də onlara qoĢuldu. Birlikdə gedirdilər, qarĢılarına Uzunboy zürafə çıxdı. Uzunboy zürafə: Məni də apar Humayın yanına. Humay söz verib ki, bir də heç vaxt mənim Ģəklimi cırmayacaq. Məni incitməyəcək, mənimlə oynayacaq. Aparıcı: Zürafə də onlara qoĢuldu. QarĢılarına YaĢıl karandaĢ çıxdı. YaĢıl karandaĢ: Ay Humayın topu məni də Humayın yanına apar. Humay söz verib ki, bir də heç vaxt məni ağzına salıb diĢləməyəcək. Mənimlə qəĢəng yarpaq Ģəkilləri çəkəcək.
45 Aparıcı: Oyuncaqlar birlikdə Humaygilə yollandılar. QarĢılarına Polis əmi çıxır. Polis əmi: Belə cərgəyə düzülüb hara gedirsiniz. Humayın topu: Polis əmi, biz Humayın oyuncaqlarıyıq. O daha bizimlə yaxĢı rəftar edəcək. Onun yanına gedirik. Polis əmi: Düzdür. Humay mənə də söz verib ki, bir də heç vaxt ağlamayacaq, bundan sonra həmiĢə anasının sözünə baxacaq, yeməyini yeyəcək, böyük bacısı Günayla dalaĢmayacaq, oyuncaqlarını incitməyəcək. Məni də apar onun yanına, ay humayın topu!... Aparıcı: Humay yuxudan oyandı. BaĢa düĢdü ki, gördükləri yuxu imiĢ. Tez oyuncaqlarının yanına qaçdı. Onları qucaqladı. Pəncərədən baxıb, yolda duran Milisioner əmiyə salam verdi. Öz-özünə Humay: Mən daha oyuncaqlarımı incitməyəcəyəm. Onları sevəcəyəm.
Polis əminin dediyi kimi ağıllı qız olacağam. Səhnəcik sona çatır. Balaca ifaçılar tədbir iştirakçıları ilə sağollaşıb, səhnədən ayrılırlar. I Aparıcı: Ġnanırıq ki, istedadlı yazıçı bizim balaca oxucularımızı bundan sonra da gözəl-gözəl əsərlərilə sevindirəcək. Elçin Əfəndiyevin əsərlərininn əksəriyyəti ekranlaĢdırılıb: ―Mən sizin dayınızam‖, ―Ah,Paris!.. Paris!..‖, ―Mənim sevimli dəlim‖, ―Mahmud və Məryəm‖, ―Mənim ərim dəlidir‖, ―Ölüm hökmü‖, ―ġuĢa dağlarını duman bürüyüb‖, ―Poçt Ģöbəsində xəyal‖, ―Ağ dəvə‖, ―Qatil‖, ―Ulduz, məhəbbət və Ģampan Ģərabı‖, ―Arılar arasında‖ və s. Elçin müəllimin bədii üslubu – əslində, üslublar sintezidir. Standart üslub ixtisaslaĢması Elçin yaradıcılığına yaddır. Bu yaradıcılıq üslub baxımından dinamikdir. Müəllif epik təsvirdə də, lirik təsvirdə də, romantik təsvirdə də özünü sərbəst, azad hiss edir. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığına xas olan bu cəhət Azərbaycan nəsrinin poetikasına xüsusi bir zənginlik gətirir. Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığı üçün xas olan bir əhəmiyyətli cəhətdə odur ki, Elçin üçün məhdudluq, coğrafi ərazi məhdudluğu yoxdur. 1976-cı ildə böyük ədəbiyyatĢünas alim, akademik Məmməd Cəfər Cəfərov yazırdı: ―Elçində bədii idrak duyğusu güclü və cəlbedicidir. Müxtəlif əhvali-ruhiyyəli, müxtəlif fərdi həyat yolları keçən adamların mənəvi aləminə eyni zamanda dərindən nüfuz etmək qabiliyyəti onun yazıçılıq
46 istedadının ən qüvvətli cəhətidir. Onun müxtəlif sənət sahibləri olan obrazları nəinki mənəvi-əxlaqi keyfiyyətləri, arzuları, əməlləri, həm də peĢələrinə və yaĢlarına görə də qocası qoca, cavanı cavan, uĢağı uĢaq kimi inandırıcıdır, realdır.‖ II Aparıcı: Görkəmli rus tənqidçisi Lev Anninski yazır: ―Elçin... kədərli bir sehrkardır, bərq vuran, qızılı, gümüĢü rənglərə üstünlük verən impressionistdir...‖ Doğrudan da, Elçin mücərrəd obrazlar yaratmaq qabiliyyətinə malik
bir yazıçıdır. Yazıçının ―Bayraqdar‖ povestini oxuyarkən insan düĢünür: nəhayət ki, Azərbaycan nəsrində qaçqınlarımızın böyük faciəsinin miqyası müqabilində layiqli əsər meydana çıxdı. Ermənistanın Qarabağ iddiası, ölkəmizə təcavüzü, tökülən qanlar, zəhərlənmiĢ talelər o qədər böyük milli yaramızdır ki, bu yara yalnız yüksək bədii- estetik səviyyədə öz təcəssümünü tapmalıdır. ―Bayraqdar‖ povestində və ―Qarabağ Ģikəstəsi‖ hekayəsində olduğu kimi. Elçin Əfəndiyevin bunlarla yanaĢı,―Bayraqdar‖ əsəri sanki ustalıqla toxunmuĢ bir əsərdir. Burada heç bir ipin ucu boĢ buraxılmır. Bütün iplər öz funksiyasını yerinə yetirərək sənətkarlıqla düyünlənir. Tam mənzərə yaranır. Estetik bütövlük əldə olunur. ―Bayraqdar‖ povesti həmin böyük faciənin yığcam bədii panoramını yaradan, eyni zamanda, ən dərin qatlarını üzə çıxaran sənət əsəridir. Bu əsər öz müəllifinə müasir dövrdə - XXI əsrin əvvəllərində də ədəbi bayraqdarlıq ucalığı gətirmiĢdir. I Aparıcı: Bildiyimiz kimi Elçin Əfəndiyev yaradıcılığı boyu bir sıra povestlər, kinopovestlər yaratmıĢdır. Bunlardan ―Bir görüĢün tarixçəsi‖, ―Toyuğun diri qalması‖, ―Dolça‖, ―Bayraqdar‖, kinopovestlərdən ―Ox kimi bıçaq‖,‖Aman ovçu, vurma məni...‖, ―Hökmdarın taleyi‖ və s. misal göstərmək olar. Yaradıcılığı çoxcəhətli bədii tapıntı, orijinal rəng və boyalar üzərindən keçən Elçin Əfəndiyev, bir qayda olaraq, əsərlərinin məzmunu müasir həyatdan, gəncliyi düĢündürən, narahat edən, bizim günlər üçün səciyyəvi və tipik görünən problemlərdən alır. Çünki yazıçı müasir həyatla yaĢayır, onun axar və istiqamətini dərindən duyur, zəhmət adamlarının arzusunu, duyğu və düĢüncəsini ifadə edir, gah əxlaqi-mənəvi təmizlikdən, fədakarlıq və qayğıkeĢlikdən, gah da xalqa, ucsuz-
47 bucaqsız Vətənimizə məhəbbətdən yazır. Elçin Əfəndiyev gənclərin narahat və yaradıcı axtarıĢlarından, onların romantik xəyal, arzu və düĢüncələrindən, məiĢətdən, ailə həyatından yazanda Ģirin söyləmə üsulu seçir, mənalı yumor lirizmə qarıĢır, surətin mündəricəsini sətiraltı qənaətlər tamamlayır. Bəli, Elçin Əfəndiyev həyatı, bədii obrazı dərindən düĢünür. Ġnsanı özünəməxsusluğu, daxili ziddiyyətləri ilə təsvir edir. II Aparıcı: Bəli, Elçin hər əsərində Elçindir, hər əsərində sənətkardır, əsərlərinin hər birində mükəmməl söz ustasıdır, gözəl, aydın və məhz özünün olan üslub sahibidir. Elçin Əfəndiyevin belə bir fikri var: Bədii söz aysberqə oxĢamalıdır. Görünməyən hissəsi görünən hissəsindən çox olmalıdır. Elçinin ―Ədəbi düĢüncələr‖i bədii aysberqlərin görünməyən hissəsini duymağın yollarını öyrədir. Elçin Əfəndiyevin ―Ədəbi düĢüncələr‖ini fərqləndirən bir amil də odur ki, bunlar yazılarkən, heç bir sistemə, zaman, janr, məktəb ardıcıllığına riayət olunmayıb. Elçin Əfəndiyevin AbĢeron mövzuları ədəbiyyatımızın Ģedevrlərindən sayılır. Bəli, yazıçı hər mövzuya görə dilini xüsusi kökləyə bilir. O, filoloji biliyi ilə öz yaradıcılığına da nəzarət edir. Yazıçı öz əsərləri ilə sübut etdi ki, sənət həyatın mahiyyətinə nüfuz etməli və bu mahiyyəti üzə çıxarmalıdır. Onun komediyalarını oxucuların Ģüurunda güclü partlayıĢ yaradan qumbaraya bənzətmək olar. Bu komediyalardakı konfliktlər gerçəkliyin mürəkkəb daxili ziddiyyətlərini yüksək bədiiliklə əks etdirir. Nasir Elçinin xoĢbəxt taleyi olduğu kimi, dramaturq Elçin Əfəndiyevin də xoĢbəxt teatr taleyi var.Onun pyeslərini həm oxucular, həm tamaĢaçılar, həm də sənətçilər sevirlər. Onun dramaturgiyasını xarici ölkələrdə tanıyırlar, sevirlər, oynayırlar... Bəli, yazıçı bu gün çağdaĢ Azərbaycan dramaturgiyasının ən fəal təmsilçisidir. Elçin Əfəndiyev siyasi quruluĢlarda yazdıqlarının bircə cümləsini, bircə sözünü də dəyiĢmədən bu gün də könül xoĢluğu ilə çap etdirə bilən yazıçılardandır. Bu, sənətin mərdanəliyi, sənətkarın xoĢbəxtliyidir. II Aparıcı: Elçin Əfəndiyev məhsuldar yazıçıdır. Yazıçı ədəbiyyatĢünaslığımızı bu gün də məĢğul edən, ayrı-ayrı hallarda sənətĢünaslıq və estetika elmləri ilə sərhədlənən problemləri iki aspektdə – həm bədii nəsrin təcrübəsində, həm
48 də onun tənqidində diqqət və ehtiyatla araĢdırır, müqayisələr aparır, bədii əsərləri və tənqidi fikirləri, müxtəlif müəlliflərin rəylərini tutuĢdurur, nəticə çıxarır, yüksək səviyyəli elmi xülasələr əldə edir... Elçin Əfəndiyev saxtanı həqiqətdən, elmi- nəzəri mülahizəni doqmatizmdən, ehkamçı və subyektiv fikirlərdən seçməyi bacarır. Belə hallarda o cəsarətlə tənqid edir, amma ehtiram və təvazökarlıq cızığından da kənara çıxmır. Elçin Əfəndiyevin əsərləri və ədəbi-ictimai fəaliyyəti Azərbaycanda və xarici ölkələrdə bir çox mükafatlara layiq görülmüĢdür. Bunlardan ―Humay‖, ―Füzuli‖, ―Qızıl DərviĢ‖, ―Ġlin ən yaxĢı hekayəsi‖, ―YaddaĢ‖, ―Proza N‖, ―R. Rza‖ və s mükafatlar və s. Elçin Əfəndiyev Azərbaycan xalqının tarixi- mənəvi varlığını, bədii sözü ədəbiyyat aləmində inadkar inamla qoruyan, əks etdirən yazıçı və tənqidçilərindən olub, çağdaĢ Azərbaycan ədəbiyyatının canlı klassiklərindəndir. Son dövrlərdə xalq yazıçısı Elçinin bir çox beynəlxalq mükafatlara layiq görülməsi onun böyük və geniĢ ədəbi Ģöhrətə malik olduğuna əyani sübutdur. Tədbirin sonunda söz kitabxananın rəhbərliyinə verilir: Müdiriyyət: Bu gün Elçin Əfəndiyevin 70 yaĢı tamam olur. Bizim ölkədə 20- 80 yaĢ arasında elə bir insan təsəvvür etmək olmaz ki, Elçin yaradıcılığının çox qismini doyulmaz zövq ala- ala, ruhi bir qüdrət qazana- qazana oxumasın, onun lirik-psixoloji üslubu, poeziya ovqatlı, duzlu-məzəli dram əsərlərinə tamaĢa etməsin. Elçin Əfəndiyevin ad günü yalnız onun özünün, ailəsinin, minlərlə oxucusunun bayramı deyil, həm də çoxəsrlik ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin bayramıdır. Çox hörmətli, görkəmli ədibimizə əvvəlkilərdən daha güclü yaradıcılıq müvəffəqiyyətləri arzusu ilə ona uzun ömür, cansağlığı, iĢıqlı təfəkküründən, xalqa nurlu məhəbbətindən riĢət tapan gumrahlıq, nikbinlik diləyirik. Biz inanırıq ki, yaradıcılığının ən yetkin dövrünü yaĢayan ədib kimi siz müasir ədəbi prosesə ciddi təsir edən yeni-yeni əsərlərinizlə bundan sonra da Azərbaycan oxucusunu sevindirəcək, müstəqillik dövrü ədəbiyyatımızın zənginləĢməsi iĢinə öz töhfənizi verəcəksiniz.
49 Tədbirin sonunda iştirakçılara Elçin Əfəndiyevin qələmə aldığı quruluşçu rejissoru Ramiz Fətullayev və Dövlət Fəthullin olan “Hökmdarın taleyi”filmi təqdim olunur.
Ġstifadə olunan ədəbiyyat siyahısı: ƏSƏRLƏRĠ: 1.
2.
Elçin. SeçilmiĢ əsərləri. 10 cilddə. II cild.- B.: Çnar-çap, 2005. - 523 s. 3.
Elçin. Bayraqdar. B.: Qapp-Poliqraf nəĢriyyatı, 2004. - 170 s. 4.
Elçin. Pyeslər. - B.: ÇaĢıoğlu, 2012. - 944 s. HAQQINDA 5.
6.
Yusifli V., Yusifli C. Bu nə sehrdir belə : Elçin haqqında əlli altı söz. - B.: Elm, 1999. - 260 s. 7.
Xəlil Z. SeçilmiĢ əsərləri. VI cild.- B.: 2008. – S. 256 – 263.
Yüklə 1,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|