Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti

310 
 
6.2.6. Fəal/interaktiv təlimin metod və texnikaları. 
 
Fəal təlim zamanı istifadə olunan metodlar təlim strategiyalarının qurulmasında 
və təhsilin həyata keçirilməsində əhəmiyyətli yer tutur. Fəal təlimin tədqiqatçılarından 
olan  psixoloq    Zülfiyyə  Veysova  apardığı  araşdırmalarının  nəticəsində  fəal  təlimin             
metod  və  texnikalarınının    yeni  təsnifatını  vermişdir.  Müəllifin  fikirincə  “metod” 
dedikdə əsas metodik prinsip, “texnika” dedikdə isə bu prinsipdən törəyən və müxtəlif 
formalarda təzahür edən metodik priyomlar nəzərdə tutulur. 
Tədqiqatçının təklif etdiyi təsnifat iki istiqamətə əsaslanır. 
1.
 
Aparıcı  fəaliyyət  üzrə  texnikaların  (metodun  əsasını  təşkil  edən)  təsnifatı. 
Aparıcı  fəaliyyətin  növünə  görə  birləşdirilən  bir  sıra  texnikalar  spesifik 
xüsusiyyətlərinə əsasən fərqlənmələrinə baxmayaraq, çox oxşardır (Cədvəl 26). 
 
Cədvəl 26. 
 
№ 
Metodlar  (fəaliyyət üzrə) 
Texnikalar 
1. 
“Beyin həmləsi” (“Əqli hücum”) 
metodları (meyar – bilik və ideyaların 
gerçəkləşdirilməsi) 
“Beyin həmləsi” (“Əqli hücüm”), 
“Bilirəm/İstəyirəm bilim/Öyrəndim” 
(BİBÖ), “Klaster”, “Auksion”, “Anlayışın 
çıxarılması”, “Söz assosiasiyaları”, 
“Suallar”, “İdeyalar xəritəsi”, 
“Tamamlanmamış cümlələr”, “Açar 
sözlərlə suallar”, “Metaplan və ya VIPP 
metodu”, “Kollektiv noutbuk”, “635” 
2. 
Müzakirə metodları (meyar  - 
ideyaların müzakirəsi) 
“Diskussiya”, “Çarpaz müzakirə”, “Klassik 
dialoq” (“Sokrat dialoqu”), “Müzakirə 
xəritəsi”, “Akvarium”, “Açıq iclas 
(Forum)”, “Dəyirmi masa”, “PRES-metod”, 
“Mövqe tut”, “Keys metod”, “Problemin 
qüvvə üzrə təhlili”, “Real/Mümkün/Qeyri-
mümkün”  
3. 
Rollu və təqlidi oyunlar metodları 
“Rollu oyun”, “Modelləşdirmə”, “Keys-

---

311 
 
(meyar  - fəaliyyətin oyunlu təqlidi) 
metod”, İşguzar oyunlar”, “Səhnələşdirmə” 
4. 
Təqdimat metodları (meyar – 
ideyaların təqdimatı) 
“İnteraktiv mühazirə”, “Təqdimatlar”, 
“Esse”, “Ekspert qrupu” 
5. 
Tədqiqat metodları (meyar – cisim və 
hadisələrin tədqiqi) 
“Kub”, “Problemin həlli”, “Qərarlar ağacı”, 
“İdeyalar xalısı”,  “Altı fikir şlyapası”, 
“Situativ analiz” “Venn diaqramı”, 
“Layihələrin hazırlanması” “Sosioloji 
sorğu”, “Müsahibə”, “ Refleksiya”, 
“İnsert”, “T-cədvəl” 
6 
Təşkilati metodlar (meyar – 
qruplararası qarşılıqlı əlaqənin və 
əməkdaşlığın təşkili) 
“Karusel”, “Ziqzaq”,  “Ariadnanın ipi”, 
“Stəkanda qələm” 
7 
Qruplara bölünmə metodları (meyar – 
qruplara bölünmə prosesinin təşkili) 
Say, püşkatma, ümumi xüsusiyyətlər üzrə, 
“Sosiometrik üsul”, “Mahnı axtarışında” 
“Mozaika” 
8 
Fəallaşdırma metodları (meyar – 
şagirdlərin emosional fəallaşdırılması) 
Müxtəlif  “buzəridən” və fəallaşdırma 
oyunları 
 
  2.  Təlim  məqsədləri  üzrə  texnikaların  təsnifatı.  Müəllim  metodun  hansı 
məqsədlərə  yönəldiyini  tam  təsəvvür  etməli  və  onun  seçimini  həyata  keçirməlidir. 
Təlim məqsədləri formalaşması vacib olan bacarıq və vərdişlər və ya kompetensiyalar 
(səriştələr) vasitəsilə  müəyyən edilir  (Cədvəl 27). 
Cədvəl 27. 
№ 
Metodlar (təlim məqsədləri üzrə) 
Texnikalar 
1. 
Məntiqi təfəkkürün inkişafına 
yönəldilmiş metodlar (meyar – 
məntiqi təfəkkürün inkişafı 
“Alqoritmin çıxarışı”, “Ən mühümü”, 
“Alqoritm üzrə təsvir”, “Müxtəlif əsaslar üzrə 
təsnifat”,“Qaydalı oyunlar”, “Açar sözlü 
suallar” 
2. 
Tənqidi təfəkkürün inkişafına 
yönəldilmiş metodlar (meyar – 
tənqidi təfəkkürün inkişafı) 
“Meyarlar üzrə qiymətləndirmə”, “Ambivalent 
qiymətləndirmə”, “Müxtəlif nöqteyi-nəzərdən 
cisim və hadisələrin qiymətləndirilməsi”, 
“Refleksiya”, “Qiymətləndirmə hədəfi”, “Yaxşı 
və pis”, “SWOT analiz”, “Çarpaz müzakirə” 
3. 
Yaradıcı təfəkkürün inkişafına 
“Əqli hücüm”, “Yaradıcılıq işləri”, 

---

312 
 
yönəldilmiş metodlar (meyar – 
yaradıcı təfəkkürün inkişafı) 
“Sinkveyn”, “Əşyalardan qeyri-adi istifadə”, 
“Proqnozlaşdırma”, “Fantaziya binomu”, 
“Fantaziyalar polinomu”, “Morfoloji qutu”, 
“Fokal obyektlər üsulu”, “Sintetika”, “Rollu 
oyun”, “Tamamlanmamış cümlələr”, “Simvolik 
analogiya” 
4. 
Öyrənilən cisim və ya hadisə 
haqqında təsəvvürlərin 
sistemləşdirilməsinə yönəldilmiş 
metodlar 
“Bilirəm/İstəyirəm bilim/Öyrəndim (BİBÖ”), 
“Klaster”, “Auksion”, “Kub”, “Problemin 
həlli”, “Altı düşüncə şlyapası”, “Situativ 
analiz”, “Venn diaqramı”, “Layihələr üsulu”, 
“Çarpaz müzakirə”, “Klassik dialoq  (Sokrat 
dialoqu), “Müzakirə xəritəsi”, “Akvarium”, 
“Açıq iclas (Forum)”, “Dəyirmi masa”, 
“Sosioloji sorğu”, “Müsahibə”, “Refleksiya”, 
“İnsert”, “Sinkveyn”, “Karusel”, “Ziqzaq” 
5. 
Problemin həlli və müzakirələrin 
aparılması bacarıqlarının 
formalaşdırılmasına yönəldilmiş 
metodlar 
“Müzakirə”, “Çarpaz müzakirə”, “Akvarium”, 
“Klassik dialoq (Sokrat dialoqu)”, “Müzakirə 
xəritəsi”, “Qərarlar ağacı”, “Keys metodu”, 
“Mövqe tut”, “Real/Mümkün/Qeyri-mümkün”, 
“İdeyalar xalısı”, “Açıq iclas (Forum)”, 
“Dəyirmi masa”, “PRES-metod”, “Rollu 
oyun”, “Modelləşdirmə”, “İşguzar oyun”, 
“Səhnələşdirmə”, “Ariadnanın ipi”, “Stəkanda 
qələm” 
6. 
Kommunikativ bacarıqların 
inkişafına yönəldilmiş metodlar 
“Karusel”, “Ziqzaq”, “Parafraz”,“Xarab olmuş 
telefon”, “Öz mahnını tap”, “Sosiometrik üsul”, 
“Mozaika”, “Blits-turnir və ya danışan xətlər”, 
“Binqo və ya Brounsayağı hərəkət”, müxtəlif 
“buzəridən” və fəallaşdırma oyunları 
7. 
Sərbəst təhsil və elmi-tədqiqat 
bacarıqlarının formalaşdırılmasına 
yönəldilmiş metodlar 
“Sualların tərtibi”, “Açar sözlü suallar”, 
“Layihələr üsulu”, “Müxtəlif əsaslar üzrə 
təsnifat”, “Təqdimat”, “Kub, Alqoritm üzrə 
təsvir”, “Keys üsulu”, “T-cədvəl”, “Venn 
diaqramı” 
 

---