Azərbaycan respublikasi təhsil nazirliyi sumqayit döVLƏt universiteti

Avtandil Ağbaba 

37 

ni ayrı-ayrı mövzularda yazılmış abidələr (salnamə, bütpərəstlərə nə-

sih

ətlər), yunan-Roma yazıçılarının, tarixçilərinin əsərləri, şərq səy-

yah

larının verdikləri məlumatlar və s. təşkil edir. 

Perun, Vales, Svarok, Dajboq, Striboq v

ə s. Slavyan xalqları-

nın  allahlar  panteonunu  əmələ  gətirir.  Bunların  içərisində  Perun və 

Vales daha 

əhəmiyyətli yer tutur. Onlarla bağlı adı bəlli olmayan bir 

sıra qadın obrazları da mövcuddur. Həm Perun, həm də Vales özlə-

rind

ə  hərbi və  təsərrüfat-təbiət  funksiyasını  təcəssüm etdirirlər. 

İldırım  allahı  Perun  səmada məskən  tutub  aşağıda-yerdə  yaşayan 

ilanab

ənzər Valesi təqib edir. Onların düşmənçiliyinin səbəbi Valesin 

mal-

qaranı, insanları, bəzi variantlarda isə Perunun arvadını oğurla-

ma

sıdır. Bəzi miflərdə Perun sol əlində ox qabı, sağ əli ilə atdığı ox-

lar

dan yanğın törədib düşməni məhv edir. Zaman keçdikcə Perunun 

funks

iyaları xalq estetik düşüncəsində İlya peyğəmbərə verilmişdir. 

Vales//Veles//Volas mal-qara, var-dövl

ət, ev  heyvanlarının  himayə-

çi

si rolunda çıxış edir. Bəzi slavyan xalqlarının ilkin təsəvvürlərində 

oktyabr- 

Vales ayı hesab olunur. Vales günündə ölənlərin ruhu xatır-

la

nır, müəyyən mərasimlər keçirilirdi. 

S

əma allahı Svaroq qədim köklərə malikdir. Svaroqun oğulları 

Svarojiç v

ə Dajboq səma ilə yer arasında əlaqələndirici rolunda çıxış 

edirl

ər.  Svarojiç odu təcəssüm etdirir, Dajboq isə  daha çox günəşi 

t

əmsil edir. Dajboq kimi Xors da günəş allahı olmuşdur. 

Slavyanların  allahlar  panteonunda  külək  allahı  Striboq,  məh-

sul

darlıq allahı  Rod (o, eyni  zamanda  kainatın  yaradıcısı,  insanlara 

h

əyat bəxş edən səma və yer allahıdır), yaz allahı Yarilo//Yarila, bit-

ki allahı Simarql, qadın allahı Makoş və s. önəmli yer tutur. Bunlar-

dan 

əlavə Kupala mərasimi ilə bağlı bir sıra allahlar haqqında (Tro-

yan v

ə s.) mifoloji mətnlər, mifik təsəvvürlər geniş yaylımışdır. 

Slavyan xalqlarının mifoloji görüşlərində torpaq, ağac, su və s. 

kultları da mövcud olmuşdur. Qədim slavyanlar bu təbiət varlıqlarını 

müq

əddəs  sayır,  onlara  tapınır,  bir  sıra  inanclarını  bu  kultlarda 

t

əcəssüm etdirirdilər. Buna görə də slavyanlar kultlarla əlaqədar bir 

sıra rituallar keçirir, öz etiqad və inamlarını müxtəlif vasitələrlə ifadə 

edirdil

ər. 

 

 

 

 

---

Mifologiya 

38 

Dünyanın və tanrıların yaranması  

(Yunan 

əfsanəsi) 

 

Əvvəl-əvvəl yalnız əbədi, sonsuz, qaranlıq Xaos vardı. Həya-

tın mənbəyi Xaos idi. Bütün dünya və ölməz tanrılar sonsuz Xaosdan 

tör

əndilər. Torpaq tanrısı Heya da Xaosdan yarandı. Qüdrətli Heya 

əlini-ayağını geniş açıb uzanmışdı, üstündə yaşayanların və bitənlə-

rin hamısına həyat veriridi. Torpağın ucsuz-bucaqsız, işıqlı səma ki-

mi bizd

ən uzaq təkində, ölçüyəgəlməz dərinliklərində əbədi qaranlıq-

la dolu Tartar-d

əhşətli boşluq yarandı. Həyat mənbəyi, qüdrətli mə-

h

əbbət-Eros da Xaosdan yarandı. Sonsuz Xaos əbədi Zülməti-Erebi 

v

ə  qaranlıq  gecəni-Nyuktunu  doğdu.  Gecədən və  Zülmətdən  əbədi 

İşıq-Efir və  ürəkaçan  işıqlı  Gün-  Hemera  yarandı.  İşıq  dünyaya 

yayıldı, gecə və gündüz bir-birini əvəz etməyə başladı. 

Qüdr

ətli, bərəkətli Torpaq sərhədsiz mavi Göyü-Uranı doğdu 

v

ə Göy Torpaq boyu uzandı. Torpaqdan doğulmuş uca dağlar məğ-

rur-m

əğrur  Göyə  sarı  boy  verdilər,  əbədi  guruldayan Dəniz  geniş 

yayıldı. 

Uran-Göy dü

nyanın  hakimiyyətini  ələ  aldı.  O,  bərəkətli Tor-

paqla ail

ə qurdu. Onların altı oğlu və altı qızı oldu, bunlar qüdrətli, 

qor

xunc  titanlar  idi.  Onların  oğlu,  bütün  torpağı  dövrələyən titan 

Okean v

ə ilahə Fetida dalğalarını dənizə sarı qovan bütün çayları və 

d

əniz ilahələrini-okeanidləri işıqlı dünyaya gətirdilər. Titan Hipperi-

on v

ə  Teyya isə  dünyaya Günəş-Helios, Ay-Selen və  al-qırmızı 

Şəfəq Eos (Avrora) kimi uşaqlar bəxş elədilər. Astreylə Eosdan qa-

ran

lıq  gecə  vaxtı  səmada yanan ulduzlar və  küləklər-boranlı  şimal 

kül

əyi Borey, şərq küləyi Evr, həm cənub küləyi Not, yağışla dolu 

bu

ludları qovub gətirən qılıqlı qərb küləyi Zefir-doğuldu. 

Titanlardan  başqa,  bərəkətli Torpaq üç nəhəng təpəgözü, 

əllibaşlı  və  yüzəlli  dağ  kimi  yekə  üç nəhəngi də  dünyaya gətirdi. 

Onların  hər birinin yüz əli  olduğundan  bu  nəhənglərə  yüzəlli 

deyirdil

ər. Nəhənglərin dəhşətli  gücü  qarşısında  heç  kim  tab  gətirə 

bilmirdi, onların bu gücü sərhəd tanımırdı. 

Uran özünün bu n

əhəg uşaqlarına nifrət edirdi, onları Torpaq 

ilah

əsinin dərinliklərindəki zülmətə saldı və işıqlı dünyaya çıxmağa 

qoymurdu. Ana Torpaq 

əzab çəkirdi. Bu dəhşətli yük onu incidirdi. 

Ana özünün titan uşaqlarını hüzuruna çağırdı və onları inandırmağa 

çalışdı  ki,  ataları  Urana  qarşı  çıxsınlar,  amma  uşaqlar  atalarına  əl 

---

Avtandil Ağbaba 

39 

qaldırmağa  ürək eləmirdilər. Təkcə  kiçik  qardaş,  məkrli Kron 

atasının üzünə ağ oldu və hakimiyyəti öz əlinə aldı. 

İlahə Gecə, Kronun acığına bir sürü müdhiş tanrı doğdu: Tana-

ta-ölüm, Erida- 

ədavət, Apata-yalan, Ker-dağıtma,  Hipnoz-qarabas-

ma

lı yuxu, aman tanımayan Nemesida-cəzaya görə intiqam və başqa-

la

rı. Bu tanrılar atasının yerinə hakimiyyətə keçmiş Kronun dünyası-

na d

əhşət, ədavət, yalan, mübarizə və bədbəxtçilik gətirdilər. 

 

Xreydmar qızıllara necə sahib oldu? 

(Alman-Skandinav 

əfsanəsi) 

 

Danışırlar  ki,  bir  dəfə üç mahir –  Loki, Odin və  Xenir  işıqlı 

dünyaya  baxmağa  yollanmışdılar.  Onlar  bir  çayın  kənarına 

yaxınlaşırlar  və  şəlaləyə  rast gəlirlər.  Orada  ağzında  qızıl  balıq 

tutmuş  su  samuru  dayanmışdı.  Bunu  görən  Loki  daş  götürərək su 

samuruna atdı; daş heyvanın başına düşdü və onu öldürdü. Loki öz 

ovundan  razı  idi,  çünki  o,  bir  zərbə  ilə  həm su samurunu, həm də 

qızıl balığı əldə etmişdi. Onlar su samurunu və qızıl balığı götürüb 

özl

əri ilə  apardılar.  Tezliklə  onlar bir evə  gəlib  çıxdılar  və  içəriyə 

daxil oldular. Evd

ə cadugərlikdə səriştəsi olan varlı kəndli Xreydmar 

yaşayırdı.  Aslar  xahiş  etdilər ki, onlara rahatlanmaq və  gecələmək 

üçün şərait yaratsın. Onlar ovu göstərərək “yeməyimizi də özümüzlə 

g

ətirmişik”  -  dedilər. Xreydmar ovu görcək  oğlanları  Regini  və 

Fafniri çağıraraq söylədi ki, qardaşları Otr (su samuru) öldürülüb və 

kiml

ər tərəfindən öldürüldüyünü də  dedi.  O saat ata və  qardaşlar 

asların  əl-qollarını  bağladılar.  Aslar  törətdikləri hadisəyə  görə 

Xreydmar n

ə istəsə yerinə yetirəcəklərinə söz verdilər və and içdilər. 

Sonra su samurunun d

ərisini soydular; Xreydmar aslardan tələb etdi 

ki, d

ərinin həm içərisini, həm də  çölünü pulla doldursunlar. Bu da 

onların  haqqı  olacaq.  Onda Odin Lokiyə  Qara alblar ölkəsinə 

yollanmağı tapşırdı. O, cadugərlikdə səriştəsi olan və vaxtaşırı balıq 

cildind

ə suda yaşayan Andvari adlı cırtdan boylu bir adamın yanına 

g

əlib çıxdı. Loki onu tutdu və ondan sağ qalması üçün nə qədər qızıl 

var hamısını tələb etdi. Cırtdan adam bütün qızıllarını verdi, amma 

kiçik bir üzüyü 

əlində gizlətmişdi. Loki üzüyü gördü və onu da tələb 

etdi.  Cırtdan  Lokidən  xahiş  etdi  ki,  üzüyü  ondan  almasın,  çünkü 

üzüyün köm

əyi ilə yenə özünə var-dövlət toplaya bilər, ancaq Loki 

qulaq asmadan üzüyü d

ə götürüb geriyə döndü. Cırtdan dedi ki, üzük 

---