Azərbaycan ssr elmlər akademiyasi tariX İnstitutu şAHİn fəRZƏLİyev
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
83 silah gücü ilə sakitləşdirdikdən sonra geri qayıdırdılar. Şah Təhmasibin Gürcüstana bu dəfəki yürüşünün səbəbi ―Əhsənüt-təvarix‖ əsərində göstərilmirsə də, hadisələrin gedişindən aydın olur ki, bu səfərdən onun məqsədi heç də gürcüləri cəzalandırmaq olmamışdır. Fikrimizcə, Şah Təhmasib bu yürüşə qardaşı Əlqas Mirzəni həbs etmək xatirinə çıxmışdı. Həsən bəy Rumlu yazır: ―Dinin pənahı olan şah köç-köç Gəncəyə gəldi. Oradan çıxdıqdan sonra Yevlaxda dayandı. Yevlaxdan da İbrahim xan Zülqədər, Hüseynxan Sultan Rumlu, Göyçə Sultan Qacar, Şahverdi Sultan Ziyadoğlu və Xacəbasanı 500 döyüşkən süvari ilə haqtanımaz Əlqasın olduğu Şamaxıya hücuma göndərdi‖ [65, 317]. Yuxarıda göstərmişdi ki, Əlqasın xoşagəlməz hərəkətini Şah Təhmasib bağışlamışdı, lakin görünür, qardaşının üsyan etmək cəhdi onu təşvişə salmış və məhz buna görə də o, Gürcüstana yürüş bəhanəsi ilə Təbrizdən çıxaraq Əlqasa hücum etmişdi. Demək lazımdır ki, Şah Təhmasibin təşvişi əsassız deyildi. 941 (1534/35)-ci ildə Herata hakim təyin etdiyi ortancıl qardaşı Sam Mirzə də ona qarşı düşmənçilik mövqeyində durmuş, ancaq tezliklə bağışlanmasını xahiş etmiş və həbs edilib qalaya salınmışdı [65, 260-262]. I Şah Təhmasibin Şamaxıya qoşun göndərməsi ilə Əlqas üsyanının ikinci mərhələsi başlanmış oldu. O vaxt Əlqas Dağıstana hərbi səfərə çıxmışdı. Hadisədən xəbərdar olub geri qayıdan səfəvi şahzadəsi Samur çayı sahilində və Qəbələdə şah qoşunları ilə döyüşüb məğlub olmuşdu [65, 320]. Əlqasın İstambula qaçması ilə onun üsyanının ikinci mərhələsi bitdi. Əsərdə biz bir daha Əlqasla 955 (1548)-ci ildə Sultan Süleymanın Azərbaycana 3-cü hücumu zamanı qarşılaşırıq. Əvvəlcə türklərlə əlbir olan, sonradan isə osmanlı sultanından üz çevirən Əlqas çox keçmədən Şah Təhmasibə təslim olub qalaya salınmışdı [65, 340; 81, 270a; 76, 516] ki, bununla da Əlqas üsyanının son mərhələsi tamamlanmış oldu. Göstərmək lazımdır ki, qızılbaş yürüşü zamanı mühasirədə saxlanılan Gülüstan və Dərbənd qalaları, nəhayət, 954 (1547/48)-cü ildə fəth olunmuş və adı çəkilən birinci qala Şah Təhmasibin əmri ilə dağıdılmışdı [65, 321-322]. Həsən bəy Rumlu yazır ki, Sulut (?) qalasının hakimi Məsih Şirvaninin təslim olmasından sonra ―Şirvan vilayəti ikinci dəfə dinin pənahı olan şahın əlinə keçdi. O, bütun Şirvan məmləkətini oğlu İsmayıl Mirzəyə verdi‖ [65, 323]. Lakin məlum olduğu kimi, elə həmin il Şirvanın qızılbaşların əlindən çıxarılmasından ötrü cəhd edilmişdi. Görünür ki, şirvanşahların varisləri öz nəsli hakimiyyətlərindən əl çəkmək istəmirdilər. Həsən bəy Rumluya görə, 954 (1547/48)-cü ildə şirvanşahların nəvələrindən biri olan Bürhan Dağıstandan Şirvana hücum edərək qızılbaş əsgərləri ilə döyüşmüş və məğlub olmuşdu. Elə o vaxtlarda da Sultan Süleymanın Azərbaycana 3-cü yürüşü başlanmış və bunu eşidən İsmayıl Mirzə Şirvanı tərk edib, atasının köməyinə getmişdi. Bundan istifadə edən Bürhan Şamaxını ələ keçirmişdi [65, 326-327]. Bizim müəllif yazır ki, Şirvan iki il Bürhanın əlində qaldı. Ancaq 956 (1549/50)-cı ildə Bürhan qəflətən vəfat etdi, məhz bu zaman I Şah Təhmasib öz qohumu Abdulla xan Ustaclunu Şirvanı 84 tutmağa yolladı və qızılbaşlar təzədən ora sahibləndilər [65, 341]. Göstərmək lazımdır ki, şirvanlılar onlara rəğbət bəsləmir, özlərinə şirvanşahların nəslindən hakim istəyirdilər. Təsadüfi deyil ki, 954 (1547-48)-cü ildə Şirvana hücum edən Bürhan üstünə göndərilən qızılbaşlarla döyüşən vaxt onun tərəfində çoxlu yerli əhali vardı. Bürhanın məğlubiyyətini təsvir edən Həsən bəy Rumlu həmin məğlubiyyəti ―Bürhan məğlub oldu‖ kimi yox, ―Şirvan məğlub oldu‖ deyə ifadə etmişdir [65, 326]. Bu məsələ ilə əlaqədar bir faktı da göstərmək lazımdır ki, 956 (1549/50)-cı ildə Bürhanı dəfn edən şirvanlılar ölkələrini ələ keçirən Abdulla xana onun qəbrinin yerini göstərməmişdilərsə də, qızılbaşlar qəbri tapıb, meyiti oradan çıxarmış, ölü başı bədənindən ayırmışdılar. Həsən bəy Rumlu bildirir ki, bu hadisəyə görə şirvanlılar yenidən üsyan etdilərsə də, Abdulla xan üsyanı qanla yatırtdı [65, 341]. Bu misallarda öz hakimiyyətlərini bərpa etmək uğrunda şirvanlıların inadla apardıqları mübarizə nümayiş etdirilmişdir. I Şah Təhmasib Şəki dövlətini də ələ keçirməyi qət etmişdi. O, osmanlıların Azərbaycana 3-cü yürüşündən sonra qorçibaşı Sevindik bəy Əfşarı Şəki üzərinə göndərmiş [65, 334], əmr yerinə yetirilmişdi [65, 334]. Lakin qorçilərin hücumu zamanı qaçıb Kiş qalasına sığınan Dərviş Məhəmməd xan onlar geri qayıdandan sonra yenidən Şəkiyə gəlmişdi. Şəki 958 (1551)-ci ilə qədər Dərviş Məhəmməd xan tərəfindən idarə edildi. Nəhayət, ―Şəki hakimi Dərviş Məhəmməd xandan dəfələrlə müxalifət üz verdiyinə görə‖ I Şah Təhmasib çoxlu qoşunla Şəkiyə hücum etdi. Həsən bəy Rumlu göstərir ki, Şəki xanının olduğu Gələsən-Görəsən qalası Şirvan hakimi Abdulla xan və ona qoşulmuş gürcü Ləvənd xan tərəfindən mühasirə edildi [65, 350]. Yalnız 20 gündən sonra qala alınıb dağıdılmışdı [65, 350]. Bir qədər sonra Gələsən-Görəsəni tərk edib qaçmaq istəyən Dərviş Məhəmməd xan öldürüldü və beləliklə də, Şəki Səfəvi dövlətinin bir əyalətinə çevrildi [65, 351; 81, 271a; 61, 322a; 77, 204; 58, 83]. Həsən bəy Rumlu şirvanlıların müstəqil olmaq arzularını əsərində əks etdirmişdir. Sultan Süleymanın 961 (1554)-ci ildə Azərbaycana etdiyi 4-cü hücum zamanı Türkiyədən onunla birlikdə şirvanşahlar nəslindən olan Qasım bəy Şirvani adlı bir şəxs də gəlmiş və Şirvana yürüş etmişdi. Bu xəbəri eşidən şirvanlılar dərhal Abdulla xandan dönüb ona qoşulmuşdular [65, 382; 81, 273a; 58, 82]. Qasım bəyin və üsyan edən şirvanlıların üzərinə yollanan Abdulla xan Təngədə onlara çatmışdı. Bu haqda ―Əhsənüt-təvarix‖də oxuyuruq: ―qızılbaşlar hücum edən vaxt şirvanlılar da qılınclarını sıyırıb döyüşə başladılar. Tezliklə Abdulla xan Şamaxıya qayıtmağa məcbur oldu və Qasım bəy Buğurda gedib, 40 gün orada gözlədi. Sonralar Abdulla xanın olduğu Gülüstan qalasına Qasım bəyin hücumu zamanı 1500 qızılbaş döyüşçüsü şirvanlılar tərəfindən öldürülmüşdü. Buna baxmayaraq səfəvi döyüşçüləri Qasım bəyi məğlub etdilər‖ [65, 383]. Güman ki, bu hadisədən sonra 961 (1553/54)-ci ildə 985 (1577/78)-ci ilə qədər Şirvanda qızılbaşlara qarşı elə mühüm ixtilaf olmamış və buna görə də Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|