Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

63 
 
Sonra  onlar  bir  vilayətdən  baĢqasına    keçərə k,  ġəki
1
 adlanan  vilayətə  gəlib  
çıxd ılar.  
Burada qıĢ onları yaxaladı və Əl-Cərrah qoĢunu ilə burada  qıĢlamalı o ldu. 
Sonra    o,  Yezid  ibn  Əbd    əl-Malikə  Allahın  onun  əllərin  ilə  dinsizlərin  hansı 
torpaqları a lımĢ olduğunu yazıb bild irə rək xə lifədən kö mə k istədi.  
Əl-Cərrah ın məktubu Yezid ibn Əbd əl- Malikə çatdıqda, o atlı və piyada 
qoĢunları ona  kö mək göndərmək qərarına  gəldi ki, dərhal xəzərlərə qarĢı yürüĢə 
çıxsın.  Əl-Cərrah  ibn  Abdullah  ġəki  torpaqlarında  qalaraq  Suriyadan  ona  
göndəriləcək kö məyi gözləyird i. 
Ancaq  qıĢ keçməmiĢ o,  xəlifə  Yezid    ibn Əbd əl Malikin  ölü m  xəbərini 
aldı.  O, 105-ci il Ģəban ayının sonunda  (742-cü ilin yanvarında) vəfat etdi. 
Onun  qardaĢı  HirĢam  ibn  Əbd  Əl-Malik  xəlifə  oldu.  O,  əl-Cərrah  ibn 
Abdullaha  Azərbaycanda qalmağ ı  ə mr  edərə k  xə zə rlə rlə  mübarizə  üçün  kömə k 
göndərəcəyini və`d etdi. 
Sonra  HiĢam  ibn  Əl-Cərrah  əl-Malik  bütün    bu  vaxt  ərzində  ġəki 
vilayətində  olan  Əl-Cərraha  yazıb  xə zərlərlə  müharibəyə  baĢlmağı  ə mr  etdi. 
Məktubun  sonunda    Suriyada    o lan  əsgər  hissələrindən  ona    kö mək  üçün 
göndəriləcəyi  vəd olunurdu. 
Əl-Cərrah  bu  və`də  inandı  və  ġəki  v ilayətindən  çıxıb  Bərdə  qalasına  
gəldi.  Oradan  çıxıb  Beyləqan  adlı  Ģəhərə,  oradan  da    Varsana
2
 gəldi.  Sonra  o, 
Bərc ivana
3
 varıb,  Ərdəbilə  çatdı  və  burada    yerləĢdi.  Bu  va xt  burada    ço xlu 
müslim qoĢunu var idi. 
Əl-Cərrah   burada    düĢərgə  saldı,  buradan  Muğan,  Gilan  və  Talakan  
üzərinə dəstələr göndərirdi. Dəstələr yürüĢə çıxıb döyüĢür və Ərdəbilə qayıdırd ı. 
Xəzə rlərin  hökmdarı  Xaqan  öz    e lç ilə rini  d insizlər  ölkəsini  bütün 
vilayətindən  göndərib,  onlarla    b ir  dindən  olanla rı  müsəlmanla rla     s avaĢa  
çağırırdı. Onların hamısı razılıq verd ilər. On lardan axıĢıb gələnlərə o əmr  etdi ki,  
onun oğlu Narstik  (Bars bər. – Red.  ) ibn  Qaqanın yanına toplaĢsınlar, əl-Cərrah  
və onun qoĢunu ilə döyüĢmək üçün  Azərbaycana  yürüĢ ə çıxsınlar.  
Bars  bəy  ibn Qaqan xə zə rlə rdən və baĢqa dinsiz qəbilə lərdən ibarət  300 
minlik  ordunun  baĢında    yürüĢ ə  çıxdı.  Bu radan  o,  Varsana    gəldi;  oranı  tutdu, 
əhalisini  qırdı.  Varsandan  çıxıb  əl-Cərrah  ibn  Abdullah   və  onun  Azərbaycana 
yayılmıĢ qoĢunlarına hücum etmək məqsədilə ilə irəlilədi.  
Xəzə rlərin  bütün  rast  gəldikləri  müslimlə ri  ö ldürür,  gördükləri  hər  Ģeyi 
yandırır və qarət edird ilər.  
                                                                 
1
 Qədim ġəki vilayətindən söhbət gedir. 
2
 Varsan Ģəhərini Arazın sağ sahilində, Altan qalanın xarabalığı yerində olması düĢünülür.  
3
 Bəcirvan-Varsandan Bərzənd və Ərdəbilə gedən yol üstünə yerləĢən qala olmuĢdur. 
 

---

64 
 
Bundan xəbər tutan əl-Cə rrah ibn Abdullah hər Ģeyi xə lifə HiĢam ibn Əbd 
əl-Malikə yazıb bildirdi və ondan kömək  istədi. Ancaq HiĢam əl-Cərrah  kö mək 
göndərməyə tələsmird i, xəzərlər isə irəliləyərək tezliklə Ərdəblilin  özünə çatdılar.   
[Müəllif]  deyir:  Belə  olduqda  Əl-Cərrah  ibn  Abdullah  yürüĢə  qalxıb  
Sabalan dağın otlaqlarına çatdı, qoĢunlar ilə burada  düĢ ərgə saldı… 
...  Bu dağın  ətəyində çağlayan  sulu bir bulaq var  idi. Əl-Cərrah   burada  
özünə düĢərgə salıb yerini bərkitməmiĢ sel axını və gecə qaranlığı bənzəri olan  
xə zər [döyüĢçüləri] ya xınlaĢmağa baĢladılar.  
...Və müslimlər ilə  xə zə rlə r a rasında  döyüĢ alovlandı. Xə zərlər dəlicəsinə 
qızğ ınlıqla vurĢururdular, müslimlərin də qəzəbi aĢıb-daĢırdı. 
[Müəllif] deyir:  O, A llahdan belə b ir  mö min əmrin i görməmiĢdir!  O (əl-
Cərrah.  -Red)  müslimlə rə  üz  tutub  söylədi:  ― Cənnətə  qovuĢmağa  çalıĢın, 
cəhənnəmə  yox!  Mö`minlik  yoluna    tələsin,  cəhalətə  yox!  Rəh mdil  [A llah ın] 
iltifatına sığın mağa  tələsin, ancaq Ģeytana  uymağa yox! Cənnət bağına düĢməyə 
tələsin, ancaq cəhənnəm oduna  düĢməyə yox!... ‖  
Sonra  bütün xəzərlər döyüĢə qalxdılar,  müslimlər  isə  xəzlərdən bir ço xu  
qırılana  kimi vuruĢdular, ancaq onlar  ö zləri də qılıncdan keçirildilər.  
[Müəllif]  deyir:  Xəzərlər  Əl-Cərrah  döyüĢçülərinin,  demək  o lar  ki, 
hamısının qılınc   ilə qırdılar, yaln ız   700 döyüĢçü, bəlkə bundan da azı Sabalan  
dağına    sarı  geri  çəkildi.  Xəzərlər  onları  təqib  edib-etmək  istəməyib  qənimət 
ardınca    cumdular.  Xaqan  oğlu  Bars  bəy  əl-Cərrah ı  axtarmağı  əmr  etdi  və  onu 
öldürülənlərin içində tapdılar. Bars  bəy onun baĢının kəsilməsini buyurdu. Sonra  
onun  əmlakına,  arvadına,  uĢaqlarına,  cariyələ rinə,  qulluqçularına  və  bütün 
adamlarına  yiyə ləndi... (s. 16-25). 
 
Xəlifə əl-Mö`təsim-Billahın
1
 hakimi yyə ti 
   
  [Müəllif]  deyir:  Xilafət  onun  əlinə  keçəndə  o,  Ġshaq  ibn  Ġbarhim  ibn  
Mə`abı xurrə milə rlə  müharibəyə göndərdi. Xəlifə  ə l-Cibəlin hakimi təyin etdi. O,  
xu rrə milərlə  vuruĢdu  və onlardan  60  min  adam    məhv  etdi.  Qa lanları  ə l-Ru ma  
qaçdılar.  
Xurrə milərlə  döyüĢlər ərzində o. Qad ın və uĢaqlardan baĢqa onların  100 
min döyüĢçüsünü  məhv etdi. Düzünü  Allah bilir.  
 [Müəllif] deyir:   [Xə lifə] ə l- Mö`təsimin  iĢləri  möhkə mlənən kimi o, ö z 
vərgi  yığanlarını  (u mman)  bütün  ölkələ rə  göndərdi.  Sonra  o,  əl-AfĢini 
                                                                 
1
Abbasilər  sülaləsindən  olan  xəlifə  Mö`təsim-Billah  833-842-ci  illərdə  hakimiyyətdə 
olmuĢdur.  
 

---